ابراهیم اخلاصی
پژوهشگر، نویسنده و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
جامعه شناسان سیاسی و کارشناسان علوم اجتماعی در حوزه های داخلی و خارجی ترکیه، انتخابات 14 می”24 اردیبهشت” در این کشور را از منظر جایگاه، نقش و تاثیرگذاری جامعه علویان در انتخابات آینده می نگرند، این اهمیت ناشی از آن است که حزب جمهوری خلق( C H P ) دارای پیشینه ای 99 ساله و بنیانگذار آن مصطفی کمال آتاتورک است و در شرایط کنونی، رهبری این حزب را کسی عهده دار است که خود یک علوی است و علاوه بر رهبری اپوزیسیون مخالف دولت، رقیب اصلی رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه در انتخابات 2023 محسوب می گردد.
مذهب و سیاست در جمهوری ترکیه بطور مستمر تحت تاثیر شرایط قومی و جمعیت شناسی قرار داشته است زیرا شکل گیری دولت از دوره امپراتوری عثمانی تا اواخر دهه 1920 به مجموعه ای رنگانگ و متنوع از اقلیت های گوناگون تبدیل گردید، آنچه به جمهوری ترکیه موقعیت استراتژیک بخشیده است قرار گرفتن این کشور در بین دو قاره آسیا و اروپاست. لذا مردم این کشور از ظرفیت های قابل ملاحظه ای بلحاظ تاثیر گذاری و تاثیر پذیری از دو تمدن و فرهنگ شرق و غرب برخوردارند، این کشور می تواند به نقطه کانونی اتصال اسلام و مسیحیت و انتقال پیام بخش عمده ای از مسلمانان به اروپا تبدیل گردد. به شرط آنکه ترکیه در دوران جدید و پس از انتخابات آینده با عقلانیت، تدبیر و اعتدال مدیریت و هدایت گردد زیرا برسمیت شناختن تنوع و تکثر در ترکیه نوین(اهل تسنن، تشکل های صوفی، گروههای رادیکال، اصلاح طلبان، بنیادگراها، اقلیت های مذهبی”علویان،نصیری ها، جعفر ها،یزیدی ها” یک اصل بنیادی و توجه به حقوق جامعه علویان بلحاظ جمعیت و نفوذ ازحساسیت خاصی برخوردار است.
بررسی و تحلیل نقش جامعه علویان در ترکیه و در انتخابات پیش رو مجالی را فراهم خواهد آورد تا چشم انداز روشن تری نسبت به جایگاه و تاثیرات جامعه علویان در یکصد سال اخیر داشته باشیم. در عهد عبدالحمید دوم و در عصر “امپراتوری عثمانی” ، اولین مجلس این امپراتوری در حالی شکل گرفت که پارلمان دارای 69 عضو مسلمان و 46 عضو غیر مسلمان بوده است. این ترکیب نمایانگر کثرت در لایه های متنوع سیاسی اجتماعی و در چارچوب جایگاه اقوام ، طوایف و اقلیت های قومی و مذهبی بوده است که جامعه علویان نیز از آن مستثنی نبوده و در دوره های مختلف، بیش از30 درصد از جمعیت مسلمان ترکیه(حدود 23 میلیون) را شکل می داده است که شناخت نقش و حوزه تاثیر گذاری جامعه علویان را در ساختار سیاسی جمهوری ترکیه و به ویژه انتخابات آینده مشخص و ممتاز می نماید.
هر چند برخی ادعا می نمایند که در مفهوم علوی گری ابهام وجود دارد لکن ریشه علوی گری در افکار عرفا و افرادی نظیر حاج بکتاش ولی( بکتاشیه)، مولوی، پیر سلطان ابدال و نسیمی بوده است که در مکتب قرآن و پیامبر اعظم(ص) رشد یافته اند و باعث نشر معارف الهی و افکار اهل بیت(ع) در سرزمین آناتولی گردیده اند.
واژه علوی به علوی گری در ترکیه ختم نمی شود بلکه در زمان ها و مکان های مختلف جغرافیایی جهان اسلام رشد و گسترش یافته است لذا اساسا جامعه علویان را “قطب سوم دنیای اسلام“ می دانند که مهم ترین ، پیچیده ترین و در عین حال ناشناخته ترین گروه مذهبی است که در قرن نوزدهم تحت عنوان علوی در جمهوری ترکیه شناخته و بکار برده شده است.
نگاه جامعه علویان به سیاست های آتاتورک همواره از منظری بلند مدت و استراتژیک بوده است و استقرار ترکیه نوین را به مفهوم فرصتی بی نظیر برای قطع ارتباط با یک مذهب دولتی و خاتمه دادن تبعیض رسمی علیه این جریان پر نفوذ در جامعه ترکیه می دانسته است. علویان آتاتورک را مهم ترین شخصیت سیاسی در تاریخ علویان می دانند و تاثیران وی را تغییر پارادایم تاریخ سیاسی خود بشمار می آورند. لذا در فرآیندی دشوار تلاش نمودند تا از آرمان های آتاتورک در چارچوب مدرنیزه نمودن نخبگان علوی استفاده نموده و نوعی تطابق و سازواری با شعارهای برابری ، شهروندی ، دموکراسی ، آزادی های سیاسی اجتماعی ، تغییر ساختارهای آموزشی قضایی در سراسر کشور پدید آورند که کمال کلیچدار اوغلو نیز نمونه ای از نخبگان علوی بشمار می رود.
ساختار اعتقادات و باورهای جامعه علویان بر گستره وسیع جغرافیایی از آناتولی تا آسیای مرکزی و شبه قاره بالکان گسترده است و علویان بطور مداوم بر تولید و باز تولید قدرت و نفوذ افزوده و بر اصلاح روند های اهل تسنن و تقویت قرابت با جریان شیعیان مناطق مختلف افزوده اند که پیروزی آنان در انتخابات 14 می 2023 خواهد توانست زخم های سیاست خارجی و فشارهای داخلی ناشی از نظام ریاستی اردوغان را ترمیم و چهره جدیدی از جمهوری ترکیه را به خاورمیانه نشان دهد.
تجدید حیات و احیای اندیشه های علویان در ترکیه بیش از گذشته گسترش یافته است که نشانه های آن را می توان در امواج مشارکت جویی سیاسی اجتماعی جوانان علوی در سه موج با شکوه در جمهوری ترکیه جستجو نمود(1960،1971،1980) که به شکل گیری تحزب و ظهور نشریات و روزنامه های علوی و تاسیس انجمن های مختلف در سراسر ترکیه و در بین مهاجرین اروپایی به ویژه در آلمان و فرانسه انجامیده است. طی سالیان متمادی و به ویژه در شرایط کنونی، جامعه علویان از قدرت تاثیر گذاری بیشتری بر طبقات اجتماعی در جامعه ترکیه برخوردار گردیده اند که مولفه های این افزایش قدرت را می توان در سیاست های افزایش جمعیت ، گسترش کوچ و مهاجرت به شهرهای مختلف ، بهره گیری و تسلط بر بسترهای اجتماعی و رسانه های عامه پسند و بهره گیری از جذابیت های مذهبی با درون مایه های ترکی کردی و تقویت سلسله مراتب رهبری علوی جستجو نمود.
عرصه کانونی موفقیت علویان را باید در تعدیل دسته بندی ها و کمرنگ نمودن اختلافات و مرزهای داخلی دانست که با هدف هدایت و افزایش قدرت تاثیر گذاری درونی و برونی علویان صورت گرفته است، توجه و تمرکز بر گستره وسیع سیاسی اجتماعی در آسیای جنوب شرقی و منطقه قفقاز با محوریت تقویت علقه های معنوی با دولت ها و ملت های مسلمانان، ایجاد تطبیق و سازواری بین نگاه منطقه ای و اهداف داخلی در عرصه های عمومی و خصوصی در جمهوری ترکیه نوین ، تقویت قرابت با شیعیان و اهل سنت، سازگاری بین خاستگاه فکری علویان ترکیه (نژاد کردی) با علویان سوری (قبیله و نژاد عربی ) از نکات مهم دیگر می باشد.
انتشار مانیفست علویان در 1990 به مرحله ای مهم در ظهور سیاسی علویان در ترکیه تبدیل گردیده است که از پشتوانه های تئوریک قابل ملاحظه ای برخوردار است لذا بسیار از اندیشمندان با سلایق مختلف اعتقاد دارند که رسمیت یافتن اندیشه علویان و تقویت و گسترش آن و پیروزی آنان در انتخابات آینده در ترکیه را می بایست سرآغاز صلح و شکوفایی در این کشور دانست. حضور و ظرفیت علویان باعث تقویت ارتباطات دولت آینده با اتحادیه اروپا به ویژه با فرانسه و آلمان خواهد شد و به عاملی موثر در راستای گسترش سیاست های متعادل و میانه داخلی و بین المللی( به ویژه در جنوب غربی آسیا و فرا قفقاز) و به حاشیه راندن جریانات افراطی و بنیاد گرا خواهد گردید.
نتیجه نظر سنجی های اخیر حکایت از پیروزی اپوزسیون دارد لذا انتخابات 14 می می تواند پایانی بر سلطه بیست ساله اردوغان باشد، او برای ماندن به هرکاری حتی شبه کودتا و خشونت نیز متوسل خواهد شد زیرا تصور شکست و کناره گیری از قدرت برای او پس از دو دهه دشوار خواهد بود. رهبران اپوزسیون به ویژه چهره هایی مانندکمال قلیچدار و مرال اکشنر را می بایست پیشگامان مبارزه با فساد، اجرای قانون گرایی، الزام به پاسخگویی، تمرکز بر اجماع وگسترش رفاه اجتماعی در ترکیه دانست و پیروزی این طیف فکری به عاملی اساسی در شکل گیری ترکیه با ثبات و قدرتمند با رویکرد توازن و تعادل در سیاست های داخلی، منطقه ای و بین المللی تبدیل خواهد گردید.
این روزها جهان و منطقه در کنار مرور ویرانی ها و تلفات دهشتناک زلزله، به چهره جدیدی از یک ترکیه دارای انرژی هسته ای می اندیشد، هر چند این موفقیتی بزرگ محسوب می گردد لکن خاورمیانه و جنوب غرب آسیا بر ترکیه پسا انتخابات متمرکز است و جهان تمایل دارد این کشور هسته ای، بر اساس اصول عقلانیت، احترام به حسن همجواری، رعایت الزامات بین المللی و دوری از توسعه طلبی اداره گردد.
جمله زیبای حاج بکتاش ولی نیشابوری می تواند یک محور اخلاقی برای تمامی اقوام و مذاهب جهانی باشد:
دست و زبان و عفتت را، آش و کار و همسرت را، ذات و چشم و حرفت را حفظ کن…
کلید واژه ها: حزب جمهوری خلق, حزب عدالت و توسعه, قطب سوم, بکتاش ولی نیشابوری, صلح و شکوفایی
