مریم خالقی نژاد
كارشناس مسائل بين الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
عربستان یکی از مهم‌ترین کشورهای منطقه به‌خصوص در میان کشورهای عرب از دیرباز تاکنون تمام تقلای خود را در جهت تحکیم جایگاه خود در سطح بالایِ نظامی، اقتصادی، تکنولوژی و … مصروف داشته است. بی‌تردید در دهه‌های اخیر میزانِ سنجش توانایی‌های هر کشور جهت توسعه پایدار برگرفته از توانایی‌های صنعتی و تکنولوژی در تمامی امور نظامی و غیرنظامی می‌باشد. به همین جهت در چشم‌انداز 2030 عربستان شاهد برنامه‌های عظیم در این خصوص هستیم.
اکنون دولت عربستان، برنامهٔ استراتژیک 2030 را با اهدافی مانند کاهش وابستگی به درآمد نفتی و محور قرار دادن استفاده از تکنولوژی نوین برای توسعه پایدار را یکی از مهم‌ترین برنامه‌های دولت عربستان در جهت تقویت بیشتر صنعت و تکنولوژی قرار داده است. دستیابی و الزام این استراتژیک منجر به برخی اقدامات اساسی عربستان در بخش سرمایه‌گذاری و روابط خارجی شده است. این در حالی است که باید از موانع سیاسی و اقتصادی و حتی فرهنگی موجود بر سر این راه غافل نشد که تا حدودی باعث شده است برخی از سیاستمداران داخلی و خارجی استراتژی 2030 را تا حدودی رؤیا بپندارند. اما از سوی دیگر تلاش‌های دولت عربستان به‌خصوص ولیعهد نیز غیرممکن بودن آن را واهی می‌دانند. لذا این کشور در پی تلاش برای تغییر از اقتصاد نفتی به اقتصاد بر مبنای فناوری و تکنولوژی در پی تقویت رابطه خود با کشورهای صاحب تکنولوژی به‌خصوص در غرب و به‌ویژه امریکا می‌باشد. از جمله این اقدامات می‌توان به برخی تبادلات و تجارت‌های مختلف میان عربستان و شرکت‌های بزرگی مانند اپل، عربستان و کمپانی نرم‌افزاری المانی (SAP)، تلاش برای ایجاد بزرگترین نیروگاه خورشیدی جهان، ایجاد سیستم حمل‌ونقل سریع یا همان هایپر لوپ و … اشاره کرد. همچنین از تلاش‌های دیگر عربستان جهت دستیابی به برنامه 2030 خود می توان به مواردی همچون موارد دیگری مانند سرمایه‌گذاری دو شرکت پتروشیمی عربستان برای وارد کردن تکنولوژی تبدیل نفت به محصولات پتروشیمی و یا در صنعت هواپیماسازی نیز فعالیت هایی را انجام داده است که این امر نیز منجر به ایجاد هزاران فرصت شغلی و افزایش درامد اقتصادی کشور شده است. از همه مهم‌تر پروژه نئوم یا ایجاد نئوم شهر به عنوان پیشرفته ترین شهر دنیا خود دلیلی واضح بر تلاش مسرانه عربستان در خصوص صنعت و تکنولوژی می باشد به همین جهت برای سنجش این امر باید ها و نبایدهای صنعت و تکنولوژی عربستان باید مشخص گردد که همان نقاط ضعف و قدرت صنعتی و فناوری این کشور است.
از جمله نقاط مثبت و قوت در صنعت و تکنولوژی عربستان عبارت‌اند از:
- دارا بودن صنایع اولیه که این امر خود می‌تواند زمینه‌ای برای توسعه پایدار و خودکفایی عربستان در صورت وجود متخصصان داخلی و یا آموزش متخصصان داخلی قرار گیرد.
- توانایی خرید ناشی از ثروت هنگفت برآمده از فروش نفت و منابع زیرزمینی: عربستان به دلیل ثروت زیاد خود که ناشی از منابع معدنی و نفت می باشد به‌راحتی می‌تواند انواع فنّاوری‌های پیشرفته را وارد کند که این امر تنها در زمینه سخت‌افزاری میسر است ولی در زمینه نرم‌افزاری که اصل تکنولوژی است همچنان به کشورهای صادرکننده وابسته اند.
- وجود شرکت های بزرگ مانند شرکت بزرگ نفتی ارامکو در عربستان که نقش مهمی را در قرار گرفتن عربستان در ردیف های اول و رتبه‌های نخست در تولید و صدور نفت را دارد. با احداث شرکت نفتی ارامکو روابط صنعتی و نفتی عربستان و امریکا بیشتر شد. عربستان با نفت خود توانسته است آن را به عنوان دستاویزی برای دیگر روابط خود با امریکا قرار دهد.
- چشم‌انداز 2030 منجر به تمایل و تلاش شرکت های زیادی مانند اپل، آمازون و … برای حضور در عربستان به جهت ورود به سرمایه‌گذاری‌های عربستان برای دستیابی به چشم‌انداز 2030 خود شده است که می‌تواند نتایج بسیار مثبتی را در اقتصاد و توسعه عربستان داشته باشد
- توانای در برخی تلاش‌ها و اقدامات در جهت برخی پروژه‌های صرفاً فنی مانند تلاش برای ایجاد هاب تکنولوژی
اما در نقاط ضعف و کاستی باید به دو مورد هم اشاره کرد که بیش از هرکاستی دیگر نتایج متفاوتی را برای عربستان دارا هست که این دو نقطه ضعف و یا کاستی که منجر به برخی مشکلات در حال حاضر و یا اینده برای عربستان می‌شود عبارت‌اند از:
- وابستگی صنعت در درجه اول پیامد خود را در جامعه در زمینه فرصت‌های شغلی جاری نموده است که وابسته بودن صنعت منجر به ایجاد اشتغال برای نیروهای خارجی شده است و همین امر در مقابل زمینه را برای بیکاری و فقر نیروهای کار داخلی فراهم آورده است. در صنعت نفت کارگر بومی ولی اکثر متخصصان خارجی است و همین منجر به طبقه‌بندی در جامعه شده است.
- عدم دستیابی به صنعت مادر و فناوری مادر، تکنولوژی ساخت‌وساز و پیشرفت، کلا صنعت عربستان خارجی است یعنی وابسته به فناوری مادر از خارج می باشد که این امر تمامی ابعاد اقتصادی و نظامی و امنیتی عربستان را تحت شعاع خود قرار می دهد. برای نمونه حتی بیشتر خلبانان نیز در این کشور خارجی به‌خصوص آمریکایی هستند که در صورت لزوم می‌توانند از آنها استفاده کنند و این امر نیز برای امنیت به‌خصوص امنیت نظامی و اطلاعاتی عربستان و نه تنها عربستان بلکه هر کشور دیگری هم خوب نیست.
آنچه که برای ریاض اهمیت دارد تجهیز بودن به تسلیحات نظامی پیشرفته است که از کشورهای مختلفی مانند فرانسه، کانادا، امریکا و … خریداری کرده است. اما باز با این حال که تا حدودی یکی از مجهزترین کشورها به سلاح های پیشرفته است ولی در زمینه صنعت و تکنولوژی نظامی و غیرنظامی ناتوان است. عربستان برای رسیدن به برنامه خود به کشورهای غربی از جهت تامین تکنولوژی نیاز دارد و این امر منجر به برخی وابستگیها و تحت تاثیر قرار گرفتن سیاست های خارجی و چه بسا داخلی می گردد که در هر جامعه ای مخالفت های خاص خود را دارا می باشد و اگر سیاستمداران نتوانند زمينه های تعادلی را در مقابل این امر اتخاذ نمایند بی‌تردید در وهله اول بحران داخلی را به بار خواهد اورد.
