دکتر گلناز سعیدی
عضو هیئت علمی دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
خلاصه
در سال های اخیر، توجه فزاینده ای به نقش رو به رشد قدرت نرم و نیز دیپلماسی های عمومی و فرهنگی در روابط بین الملل شده است. ریاض دیپلماسی فرهنگی را ابزاری مهم برای بهبود وجهه بین المللی خود و توسعه ارتباطات استراتژیک می داند. نویسندگان سطوح مختلف توسعه فرهنگی در عربستان سعودی را دنبال می کنند. جایگاه عربستان سعودی به عنوان مرکز اسلام، امکان استفاده فعال از دین را به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه های دیپلماسی فرهنگی فراهم می کند، به همین دلیل امکان توسعه گردشگری مذهبی را ارائه می کند. وزارت امور اسلامی، دعوت و رهنمودها، ترویج معارف قرآن، توسعه مراکز و مساجد اسلامی، هماهنگی سازمان‌های اسلامی، حمایت از دانشگاه‌ها و مؤسسات اسلامی در خارج از کشور و تقویت اعتبار دولت و حاکمان سعودی به عنوان خادم الحرمین محسوب می شوند. در سال های اخیر، پادشاهی دستخوش اصلاحات اساسی از جمله اصلاحات فرهنگی شده است. این مقاله به تحلیل ویژگی‌های دیپلماسی فرهنگی عربستان سعودی در چارچوب اجرای تغییرات فرهنگی اخیر اختصاص دارد و نویسندگان به تشدید سیاست فرهنگی عربستان سعودی در اجرای استراتژی فرهنگی اخیر خود از طریق تأسیس وزارت فرهنگ، مؤسسه هنری MiSK و سایر سازمان ها اشاره می کنند. در پایان نویسندگان نتیجه می‌گیرند که دیپلماسی فرهنگی برای رهبری کشور به عنوان ابزاری برای انتشار ارزش‌های سعودی جذاب است .
کلید واژگان: قدرت نرم, توسعه فرهنگی عربستان سعودی ,امور اسلامی,دیپلماسی فرهنگی
مقدمه
عربستان سعودی با آنکه همچنان با چالش های تغییر فرهنگ و سیاست های رسانه ای گسترده تر خود و سیستم قدیمی که شامل محدودیت های اجتماعی-اقتصادی است، مواجه است، کشوری است که در حال گذار به یک اقتصاد و جامعه مدرن تر است.
عربستان سعودی در ژوئن 2018 تغییر کابینه را با تمرکز شدید بر فرهنگ اعلام کرد. این اقدام دومین تغییر مهم دولت از زمان انتصاب محمد بن سلمان به عنوان وارث تاج و تخت در ژوئن 2017 بود. اقتصاد پادشاهی نیز نشانه‌هایی از بهبود را نشان می‌دهد که با افزایش درآمد نفت خام به سمت بالا حرکت می‌کند. او پیشنهاد می‌کند که تغییر فرهنگ نشانه‌ای از شتاب گرفتن آزادسازی اجتماعی در عربستان سعودی است.
اصلاحات اجتماعی در عربستان سعودی، از جمله برابری جنسیتی و بازبینی فرهنگی، نه تنها به دلیل انگیزه اقتصادی در بحبوحه بحران قیمت نفت، بلکه به دلیل نیاز به بهبود وجهه عربستان سعودی در سطح بین المللی انجام می شود. علاوه بر این، آنها به دنبال بسیج(MBS ) جمعیت عربستان هستند که 70 درصد آنها زیر 30 سال سن دارند تا از سیاست های بسیج حمایت کنند. این به توانمندسازی بسیج کمک می کند و احتمال مخالفت داخلی را کاهش می دهد زیرا اصلاحات اجتماعی حقوق بیشتری را به جمعیت عربستان اعطا می کند. بسیج اصرار داشت که بدون ایجاد یک قرارداد اجتماعی جدید بین شهروند و دولت، توانبخشی اقتصادی با شکست مواجه خواهد شد. بنابراین انتظار می رود اصلاحات اجتماعی با اصلاحات اقتصادی همراه باشد.
این اصلاحات، در رسانه و فرهنگ، رابطه بین بخش خصوصی و دولتی و اینکه آیا رسانه ها و صنایع فرهنگی عربستان و عمان و کویت را می توان با توجه به برنامه های تغییر اخیر خصوصی سازی کرد، تغییر داد.
چشم انداز سیاست فرهنگی عربستان مستلزم درجه ای از آزادسازی اجتماعی برای امکان رشد صنعت رسانه و فرهنگ و همچنین اصلاحات گسترده در سیستم آموزشی است که به طور سنتی سنگر روحانیون مذهبی عربستان سعودی است. اگر این امر دنبال شود، روابط بین دولت و شهروندانش، از نظر سیاسی، اجتماعی و همچنین اقتصادی تغییر خواهد کرد. این اصلاحات همچنین می تواند رابطه دولت با روحانیت را به طور اساسی تغییر دهد.
با بیش از 800 میلیون دلار هزینه در نظر گرفته شده برای فرهنگ و رسانه، دولت عربستان سعودی امیدوار است که سرمایه گذاری بخش خصوصی قابل توجهی را برای توسعه صنایع خلاق و سرگرمی جذب کند. برای این منظور، سازمان‌های دولتی سخت کار می‌کنند تا سرمایه‌گذاری بین‌المللی، استعدادها و تخصص بخش رسانه در پادشاهی را که هدف آنها کمک به توسعه کسب و کارهای سرگرمی محلی و گسترش نفوذ خود در سراسر مرزها است،تشویق کنند.
البته عربستان سعودی برای این تغییرات باید مقررات فرهنگی و رسانه‌ای خود را بازنگری کند. اولین هدف استراتژیک وزارت بازرگانی و سرمایه گذاری ایجاد محیطی است که فعالیت های فرهنگی را برای دستیابی به اهداف تغییر سیاست فرهنگی تحریک می کند: ارتقای مدارا، حرفه ای گری، انضباط، عدالت و شفافیت، حفظ میراث فرهنگی و تاریخ عربستان، عربی و اسلامی؛ و حفظ و ترویج هویت ملی به منظور انتقال آن به نسل های آینده. اصلاحات در راستای این اهداف، وجهه پادشاهی را در سطح محلی، بین‌المللی افزایش داده و سرمایه‌گذاری‌های خارجی را در این صنایع جذب خواهد کرد.
در نهایت، واضح است که رسانه ای عربستان سعودی در حال تغییر سریع است. این تغییر در درجه اول توسط فناوری دیجیتال و ظهور رسانه های اجتماعی ایجاد شده است. و محیط نظارتی برای رسانه‌ها در عربستان سعودی، که بسیاری آن را یکی از سخت‌گیرانه‌ترین رسانه‌های خاورمیانه می‌دانند، نیز باید با واقعیت دیجیتال جدید سازگار شود. افزایش سریع تعامل دیجیتال توسط شهروندان سعودی دلیلی برای خوش‌بینی برای شرکت‌ها و رسانه‌هایی است که می‌توانند بر روی آن سرمایه‌گذاری کنند.
فرهنگ عربستان سعودی
فضای فرهنگی عربستان سعودی به شدت تحت تأثیر فرهنگ عربی و اسلامی است. جامعه به طور کلی عمیقاً مذهبی، محافظه کار، سنتی و خانواده محور است. بسیاری از نگرش ها و سنت ها قدمتی چند صد ساله دارند که برگرفته از تمدن عرب و میراث اسلامی است. با این حال، فرهنگ آن نیز تحت تأثیر تغییرات سریع قرار گرفته است، زیرا این کشور تنها در چند سال در دهه 1970 از یک جامعه عشایری فقیر به یک تولید کننده کالای غنی تبدیل شد. این تغییر نیز تحت تاثیر و نتیجه تعدادی از عوامل از جمله انقلاب ارتباطات و بورسیه های خارجی قرار گرفته است. جدیدترین حاکم یا پادشاه عربستان، ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی است.
جنبش اسلامی وهابی، که در قرن هجدهم پدید آمد و گاهی اوقات به‌عنوان تهاتری سخت‌گیرانه توصیف می‌شود، اکنون در کشور غالب است. با پیروی از اصل «امر به معروف و نهی از منکر» محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های زیادی در مورد رفتار و پوشش وجود دارد که هم از نظر قانونی و هم از نظر اجتماعی به‌شدت اجرا می‌شود، اغلب بیشتر از سایر کشورهای مسلمان. با این حال، بسیاری از محدودیت‌های سنتی اخیراً توسط دولت برداشته شده است، از جمله اجازه دادن به زنان برای رانندگی و بسیاری دیگر از مسائل مربوط به زنان. از سوی دیگر، حرام های اسلام در کشور ممنوع است، مثلاً مشروبات الکلی به شدت ممنوع است.
زندگی روزمره تحت سلطه ی شعائر اسلامی است. هر روز پنج بار مسلمانان از مناره های مساجد پراکنده در سراسر کشور به نماز فراخوانده می شوند. چون روز جمعه مقدس ترین روز مسلمانان است، آخر هفته جمعه تا شنبه است. مطابق با دکترین وهابی، تنها دو عید مذهبی، عید فطر و عید قربان، به رسمیت شناخته شدند، تا اینکه در سال 2006 یک تعطیلات غیر مذهبی، تعطیلات ملی 23 سپتامبر (که یادآور اتحاد پادشاهی است) مجدداً معرفی شد. از نظر روابط جنسیتی، هنجارهای عربستان سعودی معمولاً از اختلاط آزادانه غیرخانوادگی بین جنسیت ها جلوگیری می کند.
دیپلماسی فرهنگی پادشاهی عربستان سعودی در چارچوب اجرای استراتژی جدید
با توجه به چالش های جدیدی که اکنون پادشاهی عربستان سعودی با آن مواجه است، موقعیت در عرصه بین المللی برای این کشور اهمیت زیادی پیدا می کند. ریاض در طول بحران‌های امنیتی، انرژی، مهاجرت و همچنین دیپلماسی و انقلاب‌های اطلاعاتی و ارتباطی، در پس‌زمینه آنها، تلاش می‌کند رویکردهای جدیدی را در سیاست خارجی خود اعمال کند و پارادایم جدیدی از سیاست فرهنگی و دیپلماسی را در فضای مبهم و متحول شکل دهد. از این رو محیط بین المللی، در هر دو سطح منطقه ای و جهانی، پادشاهی عربستان سعودی در حال اجرای ابزارهای قدرت نرم به طور عام و دیپلماسی فرهنگی به طور خاص است و تلاش می کند تا از دستاوردهای مدرن عصر اطلاعات، نهایت استفاده را ببرد.
تغییر سیاست فرهنگی عربستان
در دهه های اخیر نقش قدرت نرم و همچنین دیپلماسی های عمومی و فرهنگی به شدت افزایش یافته است. وابستگی متقابل به اهمیت تاریخی خود رسیده است و توسعه ارتباطات جهان تنها انتقال از “سرباز-دیپلمات” به دنیای “گردشگری-تروریستی” را تسریع می بخشد. ارتقای فرهنگ توسط اقدامات دولت باعث می شود تا در چشم سایر جوامع اعتبار و اعتماد بدست آورند که برای حفظ مسیر سیاست خارجی در عصر اینترنت پرسرعت و پیام‌رسان‌ها حیاتی است.
سازمان بین‌المللی غیرانتفاعی موسسه دیپلماسی فرهنگی (ICD ) دیپلماسی فرهنگی را اینگونه تعریف می‌کند: «اقدامات مبتنی بر تبادل ایده‌ها، ارزش‌ها، سنت‌ها و دیگر جنبه‌های فرهنگ و هویت برای تقویت روابط، گسترش روابط اجتماعی و فرهنگی، همکاری و ارتقای منافع ملی در داخل و خارج از کشور که می تواند توسط دولت، بخش خصوصی یا جامعه مدنی انجام شود» (موسسه دیپلماسی فرهنگی). این مؤسسه اصول کلیدی دیپلماسی فرهنگی را اینگونه شناسایی می کند:
– به رسمیت شناختن و احترام به تنوع و میراث فرهنگی؛
– گفتگوی بین فرهنگی جهانی؛
– حمایت از حقوق بشر بین المللی؛
– عدالت، برابری و وابستگی متقابل؛
– صلح و ثبات جهانی (مؤسسه دیپلماسی فرهنگی).
محقق لهستانی Anna Umińska-Woroniecka با بررسی جایگاه دیپلماسی فرهنگی، سه مکتب اصلی روابط بین الملل و نظریه دیپلماسی، نئورئالیسم سیاسی را برای دیپلماسی فرهنگی زیاد مناسب نمی داند. واقع‌گرایان سیاسی بر این باورند که دیپلماسی فرهنگی تأثیر مستقیمی بر قدرت دولت ندارد و جایگاه یک کشور را در نظام بین‌الملل مشخص نمی‌کند و در نتیجه می‌توان آن را نادیده گرفت. از سوی دیگر، مکتب نئولیبرالیسم سیاسی و محقق آمریکایی جوزف نای، که اصطلاح «قدرت نرم» را در تقابل با «قدرت سخت» واقع بینانه ابداع کرد، ثابت کرد که بیشترین «تعهد» را به دیپلماسی فرهنگی دارد. نویسنده با بررسی جایگاه دیپلماسی فرهنگی در نظریه دیپلماسی به این نتیجه می‌رسد که دیپلماسی فرهنگی برای دوره‌ای طولانی از تاریخ جهان در حاشیه بوده است، اما امروزه یکی از ابزارهای کلیدی برای تأثیرگذاری در عرصه بین‌المللی است (Umińska-Woroniecka، 2016). محقق اسلواکی اریک پاجتینکا در اثر خود دیپلماسی فرهنگی را در تئوری و عمل، روابط بین‌الملل مدرن، تاریخچه و تعریف اصطلاح «دیپلماسی فرهنگی» را تحلیل می‌کند و کارکردهای اصلی دیپلماسی فرهنگی را که توسط سازمان‌های دولتی انجام می‌شود، شناسایی می‌کند. از جمله: – ترویج فرهنگ و زبان ملی؛
– اشاعه ارزش های فرهنگی؛
– نتیجه‌گیری توافقنامه در مورد همکاری فرهنگی؛
– کار کردن با افراد دارای تجربه (پژتینکا، 2014).
به گفته اسمائیک ، قدرت نرم عربستان سعودی دارای چهار ویژگی منحصر به فرد است از جمله مرکز اسلام و اعراب و همچنین تعادل در روابط بین الملل که تنها در پادشاهی ترکیب شده است. ویژگی چهارم، ولیعهد محمد بن سلمان و دیدگاه او در مورد پیشرفت آینده دولت(ایسمائیک،۲۰۲۰). وظیفه اصلی دیپلماسی عمومی عربستان سعودی ایجاد پل های بین المللی است. امروزه ریاض از چندین مؤلفه دیپلماسی عمومی مانند دیپلماسی فرهنگی، برنامه های تبادل آموزشی و پخش بین المللی استفاده می کند. پادشاهی منافع سیاست خارجی خود را با استفاده از رویکرد منحصر به فردی که شامل استفاده از قدرت سخت و نرم است، ارتقا می دهد. این رویکرد ارتباط مستقیمی با این واقعیت دارد که عربستان سعودی مهد اسلام و یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان با ذخایر عظیم نفتی است(سالام،۲۰۱۸). اهمیت دیپلماسی فرهنگی برای بهبود وجهه بین المللی و توسعه ارتباطات راهبردی توسط رهبری کنونی عربستان سعودی که راهبرد «کشف فرهنگی» دولت در سطوح مختلف را آغاز کرده است، به رسمیت شناخته شده است. (دفتر فرهنگی سعودی در وین، 2019). ترور جی. هاشوگی بیان می دارد، بحران انسانی در یمن، نقض حقوق بشر، و آزار و اذیت فعالان به شدت به اعتبار پادشاهی لطمه زده است. به گفته ریحان اسماعیل، تحلیلگر مرکز مطالعات عربی و اسلامی در دانشگاه ملی استرالیا، ریاض میلیون‌ها دلار برای بهبود وجهه خود در غرب هزینه می کند، به ویژه پس از قتل قاشقچی روزنامه‌نگار (سفرهای رایگان توریستی… ، 2019). به عنوان مثال، در استرالیا، عربستان سعودی از حمایت اطلاعاتی افراد مشهوری که به طور فعال محتوای عکس و ویدئو را در شبکه های اجتماعی درباره عربستان سعودی به عنوان یک کشور توریستی منحصر به فرد منتشر می کردند، استفاده کرده است. بنابراین، روند اصلاحات و دگرگونی که تحت نظارت دولت انجام می شود، رنسانس مدرن فرهنگ سعودی را راه اندازی کرد که نقش عمده ای در روند تنوع اقتصادی ایفا خواهد کرد و عنصر اصلی هویت و تاریخ سعودی است.
بدون شک دین جزء لاینفک فرهنگ و هویت سعودی است. در قلمرو پادشاهی، دو شهر مقدس برای کل جامعه مسلمانان وجود دارد که مراکز اسلام جهانی هستند. عربستان سعودی سالانه پذیرای بیش از دو میلیون زائر و مهمتر از همه، رهبران سیاسی از سراسر جهان اسلام است. بنابراین، این کشور نه تنها فرهنگ خود را به میلیون ها زائر نشان می دهد، بلکه این فرصت را نیز دارد که در سطح مدیریت ارشد ارتباطات خود را حفظ کند. در عین حال، محدودیت‌های خاصی را بر سیاست خارجی عربستان اعمال می‌کند که مستلزم مانور بین مواضع همه کشورهایی است که اکثراً مسلمان هستند. اهمیت عامل مذهبی منجر به تأسیس وزارت امور اسلامی، دعوت و ارشاد شد. هدف این وزارتخانه ترویج قرآن کریم و اسلام در بین مردم عربستان سعودی و خارج از کشور است. با نظارت مستقیم این وزارتخانه، مجتمع چاپ قرآن مجلل ملک فهد برای انجام بخشی از این وظایف تأسیس شد. همچنین این وزارتخانه مسابقات قرآن و سنت، رسیدگی به مراکز و مساجد اسلامی، حمایت و کمک به جوامع اسلامی، هماهنگی فعالیت‌های تشکل‌های اسلامی و تقویت دانشگاه‌ها و مؤسسات اسلامی خارج از کشور (وزارت امور اسلامی) را تسهیل می‌کند. روسای وزارت امور اسلامی، دعوت و ارشاد و مفتی عالی به طور سنتی از اعضای خاندان آل الشیخ بوده اند که از متحدان دیرینه آل سعود هستند. رئیس این وزارتخانه عبداللطیف بن عبدالعزیز بن عبدالرحمن آل شیخ است. یکی از ارکان اساسی دیپلماسی فرهنگی عربستان، چاپ کتاب است که توسط مجتمع نشر قرآن کریم به نام ملک فهد در مدینه هماهنگ شده است(آلانازی،۲۰۱۵). این موسسه جایگاه رهبری پادشاهی را در اسلام جهانی و شهرت پادشاهان سعودی به عنوان متولیان حرمین شریفین را تأیید می کند. این مجتمع هر ساله میلیون ها نسخه از قرآن را به زبان های مختلف منتشر می کند که توسط متکلمان سعودی ویرایش می شود. متون چاپ شده تحت نظارت مجتمع، در بسیاری از کشورهای دارای فرقه های مسلمان متعدد و شاخه های آنها استفاده می شود. کارکنان مجتمع علاوه بر چاپ کتاب، متون قرآن را دیجیتالی کرده و نسخه های صوتی را برای توزیع بیشتر تهیه می کنند. به گزارش خبرگزاری عربستان سعودی (مجتمع چاپ ملک فهد، 2020)، بیش از 323.5 میلیون نسخه از نسخه های مختلف کتاب مقدس مسلمانان توسط مجتمع، از زمان تأسیس آن در سال 1985 منتشر شده است. تنها در سال 2018، این مجتمع بیش از 18 میلیون نسخه از قرآن کریم (قرآن مجید ملک فهد) را چاپ کرد. عربستان سعودی در نمایشگاه های کتاب که در کشورهای آسیایی و آفریقایی برگزار می شود، شرکت می کند. این رویدادها به طور فعال توسط رسانه های دولتی پوشش داده می شود، زیرا KSA به طور سنتی یکی از کشورهایی است که بیشترین درصد خوانندگان و افراد تحصیل کرده را دارد. در سال 2019، عربستان سعودی در پنجاهمین نمایشگاه بین المللی کتاب قاهره، یکی از بزرگترین نمایشگاه های کتاب جهان در جهان عرب و فراتر از آن، شرکت کرد. به گفته وابسته فرهنگی عربستان سعودی، هدف از شرکت عربستان سعودی در این رویداد ارائه پیشرفت های علمی و فرهنگی، توسعه اقتصادی و شهری بود. پادشاهی دارای بزرگترین غرفه کتاب بود که ناشران دولتی و خصوصی، کتابخانه های عمومی و دانشگاهی و دیگران را به نمایش گذاشت (غرفه عربستان، 2019). همچنین یک برنامه فرهنگی گسترده از جمله نمایشگاهی از آثار هنری برگزار شد. علاوه بر پوشش رسانه ای، نمایشگاه های کتاب منطقه ای و بین المللی در سطح ایالتی حمایت می شود. سفیران و نمایندگان، نمایندگی‌های دیپلماتیک سعودی مهمانان مکرر نمایشگاه‌های کتاب خارجی هستند، در حالی که سران استان‌ها و مقامات دولتی معمولا مهمان نمایشگاه‌های داخلی هستند.
مرکز بین‌المللی گفت‌وگوی ادیان و بین‌فرهنگی ملک عبدالله بن عبدالعزیز، یک ابتکار کلیدی سعودی است که از سال 2012 گفت‌وگوی بین‌فرهنگی را تقویت می‌کند. هدف این مرکز که توسط دولت‌های اسپانیا، واتیکان و عربستان سعودی تامین می‌شود، ایجاد گفتگوی بین ادیان در کشورهای مختلف جهان است. با حمایت ملک عبدالله بن عبدالعزیز ، شورای رهبری مسلمان-یهودی تأسیس شد که رهبران مذهبی یهودی و مسلمان کشورهای اروپایی را گرد هم می آورد. ملک عبدالله بن عبدالعزیز همچنین در ایجاد ابتکارات برای آشتی مذهبی در میانمار، نیجریه و جمهوری آفریقای مرکزی شرکت کرد (گزارش سالانه، 2019، ص 3). علاوه بر این، این مرکز به مسائل سازگاری اجتماعی پناهندگان مسلمانی می پردازد که ایالت های خود را به دلیل خصومت ترک کردند. ملک عبدالله بن عبدالعزیز با سازمان همکاری اسلامی و سازمان اسلامی آموزش و فرهنگ همکاری می کند (Chikrizova, 2019, p. 554 ) در سال 2019، ملک عبدالله بن عبدالعزیز در گروه دوستان اتحاد تمدن ها پذیرفته شد و از توسعه یک برنامه اقدام برای حفاظت از اماکن مذهبی سازمان ملل، که تحت رهبری دبیر کل سازمان ملل تهیه شده بود، حمایت کرد (گزارش سالانه، 2019، ص. 7). به گفته ناظر کل مرکز، فیصل بن عبدالرح من بن معمر، “پتانسیل سازمان های مذهبی به عنوان شریک برای سیاست گذاران تا حد زیادی دست کم گرفته می شود” (اسنل، 2020). از این رو، پادشاهی از عامل مذهبی برای ارتقای منافع خود در جهان عرب، مسلمان و جهانی استفاده خواهد کرد.
همانطور که در بالا ذکر شد، مهمترین سند طراحی شده برای جذاب کردن عربستان سعودی از طریق قدرت نرم برای جهان، تغییرات اخیر در سیاست فرهنگی است که ولیعهد آن را در سال 2017 معرفی کرد. این تغییرات در سیاست فرهنگی همراه با اصلاحات اقتصادی و حاکمیتی بر قدرت فرهنگی عربستان تمرکز دارد.
عربستان سعودی برای اولین بار در دوسالانه معماری ونیز (Konopka, Strykhotskyi, 2020, p. 105 ) و جشنواره بین المللی فیلم کن شرکت کرد که به عنوان بستری برای افزایش علاقه بین المللی به چشم انداز صنعت فیلم و تلویزیون سعودی مورد استفاده قرار گرفت. (Mogielnicki، 2018). به منظور اجرای یک سیاست سیستمی دولتی در بخش فرهنگ در چارچوب تغییرات در سیاست فرهنگی، وزارت فرهنگ تاسیس شد و کار خود را در مارس 2019 آغاز کرد. وب سایت وزارتخانه بیان می کند که این وزارتخانه در شکل گیری جامعه ای پویا، اقتصادی مرفه و ملتی جاه طلب نقش محوری دارد(وزارت فرهنگ). به همین منظور، 11 کمیسیون ویژه در داخل وزارتخانه تشکیل شده است که هر یک مسئولیت یکی از حوزه های حوزه فرهنگی به ویژه مد، سینما، موزه ها، هنرهای آشپزی و غیره را بر عهده دارند (الثاری، 1390). در اولین روز کاری، وزارت سندی تحت عنوان سیاست فرهنگی منتشر کرد. این سند اهداف وزارتخانه را که شامل «ایجاد فرصت‌هایی برای فرهنگ برای کمک به اقتصاد کشور» و «ایجاد فرصت‌هایی برای تبادل فرهنگی جهانی» است (چشم‌انداز فرهنگی ما، 2019) را مشخص می‌کند. این امر ضروری است زیرا اصلاحات سعودی آزادسازی قابل توجهی از حقوق و آزادی های بشر را به منظور افزایش سهم جامعه مدنی در اقتصاد این کشور و در عین حال حفظ تأثیر ناچیز فعلی آن بر رهبری سیاسی فراهم می کند. عربستان سعودی همچنین، نویسندگان فرهنگی، فرهنگ را جزء اصلی همه بازدیدهای بین المللی می دانند. این وزارتخانه اولین دستاوردهای خود را در اجلاس G-20 در ریاض در سال 2020 به نمایش بگذارد اما، به دلیل شیوع ویروس کرونا، نشست رهبران جهان به صورت مجازی برگزار شد و کاملاً بر روی مبارزه با کووید-19 و پیامدهای آن متمرکز شد. رویداد دیگری که برای نشان دادن موثر دستاوردهای اجرای تغییر سیاست فرهنگی برنامه ریزی شده بود، نمایشگاه 2020 در امارات بود (چشم انداز فرهنگی ما، 2019، ص 20)، که به سال 2021 نیز موکول شد. این وزارتخانه توسط شاهزاده بدر بن رهبری می شود.
در تابستان 2018، عربستان سعودی برای اولین بار در دوسالانه معماری ونیز شرکت کرد (Konopka, Strykhotskyi, 2020, p. 105 ) و جشنواره بین‌المللی فیلم کن، که به‌عنوان پلتفرمی برای افزایش علاقه بین‌المللی به چشم‌انداز صنعت سینما و تلویزیون سعودی مورد استفاده قرار گرفتند (Mogielnicki، 2018). به گفته وزارت فرهنگ، سینما باید نقش اساسی در توسعه فرهنگی کشور داشته باشد. در آوریل 2018، برای اولین بار در 35 سال گذشته، فیلم پلنگ سیاه مارول) Marvel film Black Panther ( در پادشاهی نمایش داده شد. همچنین در اسفند ماه همان سال شورای فیلمبرداری در وزارت فرهنگ تشکیل شد. از بدو تأسیس، این وزارتخانه به دو برنامه برای توسعه سینمای عربستان ملحق شده است: مسابقه کارگردانان فیلم داو، که هدف آن حمایت از فیلمسازان محلی است (Daw film، 2019)، و برنامه کارآموزی برای کارگردانان جوان در بهترین دانشگاه های جهان Filmmak- ، 2020). در اوایل سال 2021، کمیسیون دولتی فیلمبرداری عربستان با 28 کارگردان برنده مسابقه داو قراردادهای همکاری امضا کرد و قراردادهایی به ارزش بیش از 10 میلیون دلار امضا کرد (فیلم سعودی، 2021). این کمیسیون در زمینه فیلمنامه نویسی و تولید فیلم های بلند با کارگردانان همکاری خواهد کرد. علاوه بر این، فیلم ترازو عربستان برنده جایزه جشنواره فیلم ورونا در بخش نوآورانه (فیلم به کارگردانی عربستان سعودی، 2019) شد. در اوایل سال 2021، وزارت فرهنگ صندوق توسعه فرهنگی (CDF ) را تأسیس کرد که به صندوق ملی مرتبط است. صندوق توسعه (NDF ) برای ترویج توسعه و تحول بخش های مختلف فرهنگی طراحی شده است (وزیر فرهنگ عربستان، 2021). به گفته رهبر CDF بدر بن حسین الزهرانی، همه تلاش ها برای ترویج هنر و فرهنگ عربستان سعودی انجام می شود که تولید ناخالص داخلی را حدود 1.2 میلیارد دلار افزایش می دهد(استپس،۲۰۲۱).
در عین حال، وزارت فرهنگ برخی ابتکارات را اجرا کرده است که نه تنها توسعه هنر عربستان سعودی را تحریک می کند، بلکه از هنرمندان حمایت می کند و تبادل فرهنگی جهانی را ترویج می کند. یکی از اولین ابتکاراتی که در سال 2019 ارائه شد، «اقامت فرهنگی» بود: عربستان سعودی پیشنهاد داد تا حق اقامت دائم در پادشاهی را برای هنرمندان خارجی اعطا کند (رضوان، تشکندی، 2019). در ژانویه 2020، پروژه اقامتگاه هنری البلاد در جده برای هنرمندان، نویسندگان و مدیران فرهنگی سعودی و خارجی باز است. به مدت شش هفته، هنرمندان توانستند روی پروژه خود زیر نظر گالری Athr، یکی از گالری‌های هنر معاصر برجسته پادشاهی، کار کنند. در سال 2019، تحت نظارت این گالری، هنرمندان سعودی این فرصت را داشتند که با همکاران خود در نیویورک، پاریس، بارسلونا و بیروت ملاقات کنند (چاوس، 2020). علاوه بر این، ارائه بورسیه ها، جوایز و ایجاد یک صندوق فرهنگی (که در اوایل سال 2021 ایجاد شد NK، TS ) موجب شد تا از هنرمندان، بخش مد و سایر زمینه های فرهنگی حمایت شود. در پایان سال 2020، آمادگی دولت برای اجرای بخش دوم پروژه اقامتگاه هنری البلد برای سال‌های 2021-2022 اعلام شد که در آن هنرمندان، منتقدان، محققان و نویسندگان سعودی و خارجی مشارکت داشتند (وزارت فرهنگ عربستان، 2020). در اوایل سال 2021، وزارت فرهنگ عربستان سعودی مسابقه ای به نام ماراتن ابتکارات فرهنگی با صندوق جایزه 80 هزار دلاری را اعلام کرد که بخشی از برنامه کیفیت زندگی با هدف دستیابی به اهداف استراتژی فرهنگی است. در طول این ماراتن، مرکز ابتکارات فرهنگی با هدف تحریک توسعه بخش های مختلف فرهنگی و تولید ایده های خلاقانه راه اندازی شد. از سال 2019، عربستان سعودی به روی گردشگران باز شده و قصد داشت 64 میلیارد دلار در توسعه صنعت سرگرمی در دهه آینده سرمایه گذاری کند (عربستان سعودی برای سرمایه گذاری، 2018)، اما همه گیری کووید ۱۹ سبب تغییراتی در این بخش شد. احمد الخطیب وزیر گردشگری پادشاهی عربستان به این امید است که عربستان سعودی را در مسیر دستیابی به هدف بلندپروازانه خود – رسیدن به 100 میلیون گردشگر در سال تا سال 2030 برساند. 36 میلیون باید گردشگر مذهبی باشند (6 میلیون در مراسم حج و 30 میلیون در سفر حج کوچک – عمره) (عمره، 2020). دولت امیدوار است که درآمد صنعت گردشگری تا سال 2030 به 10 درصد تولید ناخالص داخلی سالانه برسد و بیش از 1 میلیون شغل ایجاد کند. برای دستیابی به این اهداف بلندپروازانه، دولت استراتژی ملی گردشگری را اتخاذ کرده است که باید پتانسیل گردشگری قدرتمند پادشاهی را آزاد کند. مرحله اول استراتژی ایجاد صندوق توسعه گردشگری (فاحی، 2020) است که افزایش سرمایه گذاری خارجی، جستجوی شرکای بین المللی، ارتباطات استراتژیک موثر را فراهم می کند. علاوه بر این، وزارت فرهنگ در نظر دارد تا کشور را گسترش و شبکه موزه ها را افزایش دهد، زیرا این امر باعث جذب گردشگران می شود. در دسامبر 2020، لیلا الفداق، متخصص مشهور موزه، به سمت مدیرکل موزه ملی پادشاهی منصوب شد. او نقشی کلیدی در ایجاد موزه کودکان در سلطنت ایفا کرد، جایزه هنری ایترا را تأسیس کرد و در راه‌اندازی برنامه کافه هنر (پروژه شرکت انرژی آرامکو سعودی) مشارکت داشت (لیلا الفداق، 2020)
سال 2023، یک موزه منحصر به فرد هنر دیجیتال مدرن به نام TeamLab Borderless Jeddah توسط شرکت ژاپنی TeamLab در جده ساخته شد. این موزه پس از موزه های تعاملی مشابه در توکیو، شانگهای و ماکائو، چهارمین موزه در سراسر جهان است. افتتاح موزه بخشی از یک کمپین تبلیغاتی برای ترویج ارزش‌های فرهنگی عربستان سعودی است که به آن اجازه می‌دهد اقتصاد خود را متنوع کند و تصویری بازتر از کشور ایجاد کند (هریس، 2020). ایده ایجاد موزه با سایر رویدادهای فرهنگی خاص، از جمله نمایشگاه مجسمه صحرا، که در اوایل سال 2020 در منطقه الاولا در شمال غربی عربستان سعودی افتتاح شد، هماهنگ است. در آوریل 2020، خط دارالقلم مرکز مدینه به نام ولیعهد محمد بن سلمان تغییر نام داد. اکنون، مرکز جهانی شاهزاده محمد بن سلمان برای خوشنویسی عربی شامل یک موزه، یک سالن نمایشگاه، و یک مؤسسه است که به هنر خوشنویسی عربی اختصاص دارد. بر اساس فرمان سلطنتی، وزارت فرهنگ بر کار مرکز بنیاد سلطنتی تحقیقات و آرشیو نظارت خواهد کرد تا مرکز را به یک پلت فرم خوشنویسی جهانی برای دانشمندان سراسر جهان تبدیل کند (تشکدی، 2020 ).
وزارت فرهنگ در اجرای دیپلماسی فرهنگی فعالانه از آخرین ابزارهای ارتباطی استفاده می کند. در آوریل 2020، وزارت خانه یک پلتفرم آنلاین برای مطالعه خط عربی توسط هنرمندان صاحب نام اعلام کرد (تشکندی، 2020). این فعالیت عمدتاً مخاطبان عرب زبان را هدف قرار داده است زیرا این پلت فرم فقط به زبان عربی است. علاوه بر این، وزارت فرهنگ ایجاد پایگاه داده فرهنگی را آغاز کرده است که شامل اطلاعات حرفه ای و شخصی هنرمندان سعودی می شود. یک بانک اطلاعاتی واحد می تواند ایجاد پروژه های استراتژیک فرهنگی را تسهیل کند و سطح ارتباط بین وزارتخانه و هنرمندان را افزایش دهد (راه اندازی وزارت فرهنگ، 2020).
مؤسسه هنری MiSK (MAI) در سال 2017 تأسیس شد. رئیس مؤسسه، هنرمند مشهور سعودی احمد ماتر، و رئیس هیئت مدیره آن، ولیعهد محمد بن سلمان است. MAI برای حمایت از هنرمندان سعودی و ترویج دیپلماسی و تبادل فرهنگی ایجاد شد. دفتر مرکزی آن در ریاض و دارای دفاتری در لندن، ونیز و آبخا (MiSK Art ) است. MAI قبلاً اجرای یک برنامه بین المللی را در موزه هنرهای معاصر نیویورک آغاز کرده است. پانل های بحث و نمایش واقعیت مجازی را در آرت دبی، مرکز کندی در واشنگتن دی سی و موسسه Monde Arabe در پاریس برگزار کرد. در 3 تا 7 دسامبر 2020، مؤسسه چهارمین هفته هنر MiSK خود را برگزار کرد و اولین کمک مالی سالانه را برای حمایت و ترویج هنرمندان سعودی راه‌اندازی کرد (Works, 2020 ). در ژوئن 2020، دولت عربستان سعودی اعلام کرد که قصد دارد دوسالانه جدیدی از هنر معاصر در سال 2021 و هنر اسلامی در سال 2022 در مکان تاریخی اد دیریه در حومه ریاض راه اندازی کند. بر اساس گزارش روزنامه ملی، شهر قرن پانزدهمی ات – تورایف، معروف به “مروارید عربستان سعودی” و یکی از میراث جهانی یونسکو، در منطقه اد دیریه واقع شده است. شهر ات – تورایف عنصر اصلی استراتژی گردشگری پادشاهی و ابتکار تغییر نام تجاری است (Harris, 2020)، اما کاهش قیمت نفت و بیماری همه گیر کووید رویدادهای فرهنگی را در آنجا به تاخیر انداخت. علاوه بر این، تا سال 2022، یک موزه نفت در ریاض و یک موزه موسیقی عربستان سعودی به نام طارق عبدالحکیم در جده تأسیس شد.
ساختار جهانی پیشرو که مستقیماً با قدرت نرم مرتبط است، یونسکو است. این سازمان نه تنها همکاری آموزشی و علمی را ترویج می کند، بلکه از تنوع فرهنگی در سراسر جهان نیز حمایت می کند. هدف سیاست فرهنگی، تعمیق همکاری عربستان سعودی با یونسکو و دوبرابر کردن تعداد سایت های میراث فرهنگی در این کشور و در نتیجه افزایش تعداد مشاغل است. با تأسیس وزارت فرهنگ، عربستان سعودی همکاری خود را با یونسکو عمیق تر کرد: در سال 2019، این کشور برای اولین بار به عضویت کمیته میراث جهانی این سازمان انتخاب شد. علاوه بر این، عربستان سعودی در سال 2020 مبلغ 25 میلیون دلار را برای پروژه های این سازمان با هدف حفظ اماکن میراث فرهنگی و حمایت از اقتصاد خلاق اختصاص داد. همکاری فعال با یونسکو می‌تواند به توسعه علم عربستان و ترویج فرهنگ پادشاهی در سراسر جهان کمک کند. علیرغم تسلط مطلق دولت در دیپلماسی فرهنگی عربستان سعودی، بخش خصوصی نیز توسط اعضای خانواده آل سعود نمایندگی می‌شود. شاهزاده سلطان بن عبدالعزیز آل سعود و الولید بن طلال بن عبدالعزیز آل سعود برجسته ترین نقش را در ترویج فرهنگ سعودی ایفا می کنند. بنیاد شاهزاده سلطان با چندین دانشگاه جهانی و سازمان های بین المللی برای گسترش دانش در مورد اسلام، زبان عربی، و دولت و مبارزه با کلیشه های منفی در مورد عربستان سعودی و اسلام (ارتباطات فرهنگی) همکاری می کند. علاوه بر این از یک برنامه مشترک با یونسکو برای ترویج زبان عربی حمایت می کند که در آن فعالیت های متعددی انجام می شود. با حمایت فعال بنیاد، 18 دسامبر به عنوان روز جهانی عربی (شاهزاده سلطان) شناخته شد.
در حالی که بنیاد شاهزاده سلطان عمدتا با سازمان ها و دانشگاه ها کار می کند، بنیاد شاهزاده الولید هنر اسلامی را در میان کشورهای غربی ترویج می کند. در سال 2005، بنیاد 23 میلیون دلار برای ایجاد مرکز هنر اسلامی در لوور اختصاص داد و در سال 2019 از افتتاح مرکز آموزشی در ساختار آن حمایت مالی کرد. رئیس جمهور سابق جمهوری فرانسه فرانسوا اولاند و شاهزاده سعودی لامیا بنت مجید آل سعود (فضاهای جدید، 2019) در افتتاحیه مرکز بازسازی شده حضور داشتند. علاوه بر این، بنیاد شاهزاده الوالید بودجه توسعه موزه هنرهای اسلامی در برلین را تامین می کند. با این حال، به گفته کارشناسان، به دلیل بحران کرونا، کاهش قیمت نفت و کاهش سرمایه گذاری خارجی، پروژه های بلندپروازانه فرهنگی کاهش یافت. برخی از مقامات عالی رتبه در خاورمیانه ادعا می کردند، اقتصاد خلیج فارس ممکن است هرگز به شرایط قبل از بحران باز نگردد. از این رو نخبگان سیاسی در حال برداشتن گام هایی برای بهینه سازی وضعیت فعلی آن هستند. البته این تأخیر توانست جنبه های مختلف Vision 2030 و زمان بندی آن را بازنگری کند . به گفته اسکات لیورمور، اقتصاددان ارشد آکسفورد اکونومیکس خاورمیانه، استراتژی عربستان سعودی حتی قبل از بحران 2020 “در حال بررسی بود” (Castelier, 2020 ). در همان زمان، اجلاس سران گروه 20 که در 4 نوامبر 2020 برگزار شد، نتایج دو سال اصلاحات فرهنگی عربستان را تشریح کرد. نتایج دو سال اصلاحات فرهنگی عربستان در دستور کار توسعه فرهنگ، در میان سایر ابزارهای بازآفرینی اقتصادی پس از همه گیری کووید نشان می دهد که اصلاحات ادامه یافته و نه تنها تأثیر منطقه ای، بلکه جهانی نیز داشته است. در نتیجه، دیپلماسی فرهنگی عربستان سعودی به یکی از اجزای اصلی قدرت نرم ریاض تبدیل شد که به طور فعال توسط رسانه های منطقه ای و جهانی پخش شد. در اجلاس سران وزرای فرهنگ، عربستان سعودی دیدگاه سه جانبه ای از فرهنگ به عنوان شیوه زندگی، عامل رشد اقتصادی و فرصتی برای تبادل بین المللی ارائه کرد. سرعت دگرگونی فرهنگی این واقعیت را نشان می دهد که تنها در سال 2019، بیش از 5000 کتاب ترجمه شده به عربی و همچنین 161 رمان از نویسندگان سعودی منتشر شده است. همچنین، 11 دانشگاه در این کشور برنامه طراحی لباس افتتاح کردند، 101 فیلم ساخته شد و همکاری های تئاتر عربستان سعودی با شرکای خارجی بیش از 300 جایزه بین المللی، 255 نمایشگاه هنری برگزار شد، 8 پروژه سعودی جایزه بین المللی آقاخان خان در حوزه معماری را دریافت کردند و 7 مکان فرهنگی عربستان سعودی در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو گنجانده شد. اوج این دستاوردها، به گفته اس. آلتاری راه اندازی اولین برنامه مد عربستان، اعطای اولین مجوزها به دو موسسه موسیقی این کشور و انتخاب عربستان سعودی به عنوان عضو کمیته میراث فرهنگی ناملموس یونسکو است. (الثاری، 2021).
نتیجه‌گیری
نیاز به دیپلماسی فرهنگی به یک هنجار مدرن تبدیل شده است که عربستان سعودی در تلاش است خود را با آن وفق دهد. این پادشاهی دارای ابزار قدرتمندی از قدرت نرم است که شامل وزن مذهبی، قدرت اقتصادی و یک رژیم سیاسی باثبات است، اما فاقد یک عامل فرهنگی برای جذب جوامع کشورهای توسعه یافته است. در سال‌های اخیر، این کشور تلاش کرده است تا تصویر یک دولت محافظه‌کار را بدون تغییرات قابل توجه در سیاست داخلی تغییر دهد. جایگاه عربستان سعودی به عنوان مرکز جهان اسلام به این کشور اجازه می دهد تا به طور فعال از دین به عنوان ابزار جدایی ناپذیر دیپلماسی فرهنگی استفاده کند و چشم اندازی برای توسعه گردشگری مذهبی ایجاد کند. سیاست در این راستا توسط وزارت امور اسلامی، دعوت، ارشاد و اجرا می شود که با حمایت از جوامع اسلامی، سازمان ها و مؤسسات آموزشی خارج از کشور به گسترش اسلام می پردازد. این وزارتخانه بر صنعت چاپ نظارت می‌کند، که این امکان را می‌دهد که دیدگاه عربستان سعودی در مورد اسلام در اکثر کشورهای مسلمان و کشورهای دارای جمعیت مسلمان بطور قابل توجهی ارائه شود.
از سال 2017، رژیم سلطنتی، اصلاحات سیستمی را برای اجرای آن انجام داده است که وزارت فرهنگ تازه تأسیس نقش مهمی ایفا می کند. بنابراین، پادشاهی به دنبال استفاده حداکثری از ابزارهای دیپلماسی فرهنگی برای موقعیت یابی در عرصه بین المللی است. علیرغم کووید ۱۹، عربستان سعودی موفق به اجرای تعدادی پروژه در زمینه های مختلف فرهنگی شد، به ویژه: ایجاد صندوق توسعه فرهنگی، راه اندازی پروژه Art Residence Al-Blad، دوره های آنلاین خوشنویسی عربی و موارد دیگر. آثار سینما و موزه ابزارهای مؤثری برای انتقال ارزش‌ها، سبک زندگی، هنرهای زیبا، زبان و میراث تاریخی عربستان به سطح جهانی هستند. از این رو آنها به اولویت اصلی فرهنگ تبدیل شده اند.
در عین حال، عربستان سعودی شروع به قرار دادن بخش فرهنگی فعالانه‌تر در دستور کار سیاسی خود کرده است. شاهد این امر، ایجاد و راه اندازی مرکز بین‌المللی گفت‌وگوی ادیان و بین‌فرهنگی و ایجاد همکاری نزدیکتر با یونسکو است. بدون شک، مانعی بر سر راه اجرای برنامه های توسعه فرهنگی، همه گیری جهانی کووید ۱۹ بود که باعث تعدیل روند رویدادهای بین المللی و توسعه گردشگری شد. این همه گیری جهانی کووید ۱۹ است که دامنه دیپلماسی فرهنگی کشور را در کوتاه مدت تعیین می کند، زیرا اصلاح بخش فرهنگی می تواند درآمد پادشاهی را از بخش غیرنفتی افزایش دهد و به دلیل تنوع اقتصادی به یکی از پایه های رونق عربستان تبدیل شود. بنابراین، به جرات می توان گفت که عربستان سعودی در چارچوب اجرای چشم انداز 2030 نه تنها مسیر انتخاب شده در حوزه سیاست فرهنگی را رها نمی کند، بلکه تلاش ها را در این راستا تشدید خواهد کرد. این موضوع باعث می شود تا تحقیقات بیشتر در زمینه دیپلماسی فرهنگی و قدرت نرم پادشاهی عربستان سعودی به طور کلی امیدوار کننده باشد.
منابع
-Alanazi, A. (2015). Saudi Arabias implementation of soft power policy to confront Irans obvious threats. Monterey, California: Naval Postgraduate School. 63 p.
-Alkatheeri, A. & Khan, M. (2019). A Perspective on Saudi Soft Power and Cultural Diplomacy, Global Social Sciences Review (GSSR), Vol. IV, No. II, рр. 20–26.
-Althari, S. (2021). Saudi Arabia’s cultural renaissance will unleash the Kingdom’s creative potential. -Al Arabiya. Retrieved from: https://english.alarabiya.net/en/views/news/middle-east/2021/01/13/Saudi-Arabia-s-cultural-renaissance-will-unleash-the-Kingdom-s-creative-potential (Last accessed: 12 December 2020).
-Annual report 2018. (2019). The King Abdullah bin Abdulaziz International Center for Interreligious and Intercultural Dialogue. Retrieved from: https://www.kaiciid.org/publications-resources/2018-2019-annual-report (Last accessed: 22 January 2021).
-Castelier, S. (2020). Gulf’s megaprojects face delays, reassessment. Saudi Arabia has cut capital expenditure for a number of Vision 2030 projects amid a drop in oil prices and Chinese investment. Will other Gulf states follow suit? Al-Monitor. Retrieved from: https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2020/05/gulf-megaprojects-delays-saudi-arabia-neom-china-kuwait-oman.html#ixzz6jMZcU8vN (Last accessed: 12 March 2021).
-Chaves, A. (2020). Saudi Ministry of Culture launches first artist residency in Jeddah. Arts & Culture. Retrieved from: https://www.thenational.ae/arts-culture/art/saudi-ministry-of-culture-launches-first-artist-residency-in-jeddah-1.961513 (Last accessed: 7 December 2020).
-Chikrizova, O. (2019). Saudovskaya model razvitiya dlya “mira islama”: osobennosti i ogranicheniya (The Saudi Model of Development for “Islamic World”: The Peculiarities and Limits), Vestnik RUDN. Seriya: Mezhdunarodnyie otnosheniya. Vyip. 19. No. 4. S. 545–565 [in Russian].
-Cultural Communication. Sultan bin Abdul-Aziz Al Saud Foundation. Retrieved from https://sbaf.org.sa/ en/activities/cultural-communication/ (Last accessed: 13 December 2020).
-Daw film competition (2019). Ministry of Culture. Retrieved from: https://engage.moc.gov.sa/film (Last accessed: 12 December 2020).
-Fahy, M. (2020). Saudi Arabia sets up $4bn fund to develop tourism industry. Debt and equity investment vehicles will support “flagship mixed-use and hospitality development by leading international operators”, The National News. Retrieved from: https://www.thenationalnews.com/business/travel-and-tourism/saudiarabia-sets-up-4bn-fund-to-develop-tourism-industry-1.1036734 (Last accessed: 13 December 2020).
-Filmmakers Program (2020). Ministry of Culture. Retrieved from: https://engage.moc.gov.sa/film_talents (Last accessed: 14 December 2020).
-Frankly Speaking: Kingdom needs to inject $200 billion into industry, says Saudi Tourism Minister (2020). Arab News. Retrieved from: https://arab.news/gzvcn (Last accessed: 12 January 2020).
–Govender, Veloshnee, and Loveday Penn-Kekana. “Gender biases and discrimination: a review of health care interpersonal interactions.” Global public health 3.S1 (2008): 90–103
Harris, G. (2020). Saudi Arabia moves ahead with plans for 2021 biennale at historic Ad Diriyah site. The Art Newspaper. Retrieved from: https://www.theartnewspaper.com/news/saudi-arabia-moves-ahead-withplans-for-2021-biennale-at-historic-ad-diriyah-site (Last accessed: 3 December 2020).
-Heneghan, T. (2012). U.N. chief says crises show need for interfaith amity. Reuters. Retrieved from: https:// www.reuters.com/article/us-religion-interfaith-center-idUSBRE8AP0TN20121126 (Last accessed: 3 March 2020).
-Institute of Cultural Diplomacy. Retrieved from: http://www.culturaldiplomacy.org/index.php?en_culturaldiplomacy (Last accessed: 15 December 2020).
-Ismaik, H. (2020). Four reasons why Saudi Arabia’s soft power eclipses all others. Al Arabiya. Retrieved from: https://english.alarabiya.net/en/views/news/middle-east/2020/12/04/Four-reasons-why-Saudi-Arabias-soft-power-eclipses-all-others (Last accessed: 15 January 2021).
–Jump up to:a b c d e f “Encyclopædia Britannica Online: Saudi Arabia”. Encyclopædia Britannica. Retrieved April 28, 2011.–Khelaif, Fahad (1996). Islamic law and the judiciary : development in Saudi Arabia in the 20th century (Ph.D. thesis). School of Oriental and African Studies (University of London).
-King Fahd Complex for Printing the Holy Quran Distributes 1,230,949 Copies of Religious Publications during the Month of Rabi’ Al-Thani. (2020). Saudi Press Agency (SPA). Retrieved from: https://www.spa.gov.sa/ viewstory.php?lang=en&newsid=2020719 (Last accessed: 15 December 2020).
-Konopka, N. & Strykhotskyi, T. (2020). “Miaka syla” v zovnishnii politytsi Korolivstva Saudivskа Araviia. (“Soft Power” in the Foreign Policy of the Kingdom of Saudi Arabia). Politykus. Vyp. 4, рр. 100–109. Retrieved from: http://politicus.od.ua/4_2020/17.pdf [in Ukrainian] (Last accessed: 3 November 2020).) –Lacey, Robert (2009). Inside the Kingdom : Kings, Clerics, Modernists, Terrorists, and the Struggle for Saudi Arabia. Viking. p. 267. ISBN 9780670021185. “… for decades the sheikhs successfully resisted attempts to add September 23 to the shortlist of official holidays. But with the accession of [King] Abdullah, the battlefield changed. If the king wanted a holiday, the king could grant it, and whatever the clerics might mutter, the people approved. Since 2006 the night of September 23 has become an occasion for national mayhem in Saudi Arabia, the streets blocked with green-flag-waving cars, many of them sprayed with green foam for the night.
-Laifa Alfaddgh, director general of Saudi Arabia’s National Museum. (2020). Arab News. Retrieved from: https://arab.news/766uv (Last accessed: 3 March 2021).
-Ministry of Culture Launches “Cultural Database” Platform (2020). SPA. Retrieved from: https://www.spa. gov.sa/viewfullstory.php?lang=en&newsid=2128256 (Last accessed: 3 March 2021).
-Ministry of Islamic Affairs, Dawah and Guidance. Retrieved from: https://www.moia.gov.sa/AboutMinistry/Pages/AboutMinistry.aspx (Last accessed: 10 March 2021). -Misk Art Institute. Retrieved from: https://miskartinstitute.org/about (Last accessed: 3 December 2020).
-Mogielnicki, R. (2018). “Yes We Cannes”: Cinematic Diversification in Saudi Arabia. The Arab Gulf State Institute Washington. Retrieved from: https://agsiw.org/yes-we-cannes-cinematic-diversification-in-saudi-arabia/ (Last accessed: 9 March 2021).
-New spaces for Islamic art opened at the Louvre Museum in Paris (2019). Art & Culture. Retrieved from: https://www.thenational.ae/arts-culture/art/new-spaces-for-islamic-art-opened-at-the-louvre-museum-inparis-1.909817 (Last accessed: 3 December 2020).
-Our Cultural Vision for the Kingdom of Saudi Arabia. (2019). Retrieved from: https://www.moc.gov.sa/ themes/custom/moc/assets/pdf/MOC_Cultural_Vision_EN_NEW.pdf (Last accessed: 17 December 2020).
-Pajtinka, E. (2014). Cultural diplomacy in theory and practice of contemporary international relations. Politické vedy. Roč. 17, č. 4, 95–108. Retrieved from: https://www.researchgate.net/publication/269763112_Cultural_Diplomacy_in_Theory_and_Practice_of_Contemporary_International_Relations (Last accessed: 21 January 2021).
-Prince Sultan Program for Arabic Language (UNESCO). Sultan bin Abdul-Aziz Al Saud Foundation. Retrieved from: https://sbaf.org.sa/en/sultan-program-to-support-education/ (Last accessed: 11 February 2021).
-Radwan, R. & Tashkandi H. (2019). Saudi Culture Ministry to offer residency for international artists. Arab News. Retrieved from: https://www.arabnews.jp/en/arts-culture/article_1334/ (Last accessed: 2 February 2021).
-Sallam, E. (2018). Saudi Arabia’s public diplomacy builds international bridges. Saudi Gazette. Retrieved from: https://saudigazette.com.sa/article/545297/Opinion/OP-ED/Saudi-Arabias-public-diplomacy-builds-international-bridges (Last accessed: 5 March 2021).
-Saudi Arabia commits US$25 million to UNESCO for the protection of heritage. Retrieved from: https:// en.unesco.org/news/saudi-arabia-commits-us25-million-unesco-protection-heritage (Last accessed: 3 December 2020).
-Saudi Arabia opens entry for cultural ideas contest (2020). Arab News. Retrieved from: https://arab.news/ paeym (Last accessed: 16 January 2021).
-Saudi Arabia to invest $64bn in entertainment (2018). BBC News. Retrieved from: https://www.bbc.com/ news/world-middle-east-43152289 (Last accessed: 30 January 2021).
-Saudi Cultural office in Vienna hosts student workshop on moderation (2019). SPA. Retrieved from: https:// www.spa.gov.sa/viewstory.php?lang=en&newsid=1917966 (Last accessed: 16 December 2020).
-Saudi Culture Minister lauds Cabinet approval of Cultural Development Fund. (2021). Arab News. Retrieved from: https://arab.news/9fwdd (Last accessed: 6 March 2021).
-Saudi Culture Ministry to launch second Art Residency program (2020). Arab News. Retrieved from: https://arab.news/mtmgc (Last accessed: 12 January 2021).
-Saudi Film Commission launches 28 projects with Daw competition winners (2021). Arab News. Retrieved from: https://www.arabnews.com/node/1796001/saudi-arabia (Last accessed: 8 January 2021).
-Saudi Pavilion at Cairo International Book Fair Receives Visitors. (2019). SPA. Retrieved from: https://www.spa.gov.sa/viewstory.php?lang=en&newsid=1877253 (Last accessed: 6 December 2020).
-Saudi-directed film “Scales” wins Verona award at Venice Film Festival. (2019). Arab News. Retrieved from: https://www.arabnews.com/node/1551446/lifestyle (Last accessed: 16 November 2020). –Shafi, Aadil (September 21, 2021). “The Changing Contours of Saudi Arabia: Mohammed bin Salman and the Paradox of Saudi Reforms”. Insight Turkey (in Turkish). 23: 253–261. doi:10.25253/99.2021233.13. S2CID 244248052.
-Snell, J. (2020). Religion and policy collide in Saudi-hosted interfaith forum. Al-Monitor. Retrieved from: https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2020/10/saudi-arabia-faith-policy-riyadh-religion-g20-united-nations.html#ixzz6jMS3cNKl (Last accessed: 17 December 2020).
-Steps underway to boost Saudi art, cultural contribution to GDP (2020). Arab News. Retrieved from: https://arab.news/rmzzx (Last accessed: 16 January 2021).
-Tashkandi, H. (2020b) World-class calligraphers supervise new online course. Arab News. Retrieved from: https://www.arabnews.com/node/1665956/saudi-arabia (Last accessed: 9 December 2020).
Tashkandi, H. (2020а). Madinah-based calligraphy centre named after Saudi crown prince. Arab News. Retrieved from: https://arab.news/jbgt7 (Last accessed: 16 January 2021).
-The Ministry of Culture. Retrieved from: https://www.moc.gov.sa/en/About. (Last accessed: 16 January 2021).
-The Museum of Islamic Art Berlin. Alwaleed Philanthropies. Retrieved from: https://alwaleedphilanthropies. org/en/projects/museum-islamic-art-berlin (Last accessed: 16 January 2021). Umińska-Woroniecka, A. (2016). Сultural diplomacy in international relations theory and studies on diplomacy. Aktualni problemy mizhnarodnykh vidnosyn. Vyp. 127. Ch. 2, pp. 4–19. Retrieved from: http://apir.iir.edu.ua/ index.php/apmv/article/view/3008/2698 (Last accessed: 1 December 2020).-Tripp, Culture Shock, 2003: p.28
-Umrah pilgrimage resumes in Saudi Arabia after 7-month pause (2020). Al-Monitor. Retrieved from: https:// www.al-monitor.com/pulse/originals/2020/10/saudi-arabia-umram-pilgrims-return-grand-mosque-mecca-covid.html#ixzz6jMIXOSqz (Last accessed: 10 January 2021).
-“Weekend shift: A welcome change”, SaudiGazette.com.sa, June 24, 2013 “Weekend shift: A welcome change | Front Page | Saudi Gazette”. Archived from the original on October 29, 2014. Retrieved October 28, 2014.
-Works by first recipients of Saudi Misk Art Grant go on show (2020). Arab News. Retrieved from: https://arab.news/yd52f (Last accessed: 25 January 2021).
