تر کیه,نقش خاورمیانه ای و اسرائیل
گفتگو با دکتر حسن بهشتی پور (کارشناس روابط بین الملل)
علی رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC
چنانچه استحضار دارید ترکیه در یک سال اخیر در راستای نگاه به شرق در سیاست خارجی روابط خود را با کشور های خاورمیانه افزایش داده است ودر همین حین از دامنه روابط خود با اسرائیل کاسته وآن را با تنش همراه کرده اگر به روند واگرایی در روابط تل آویو وآنکارا بنگریم به چه عللی میتوان اشاره کرد؟
قبل از هر چیزی باید به نکته مهمی اشاره کرد که هر کشور با حرکت های مقطعی نمیتواند در صحنه بین المللی ومنطقه ای تاثیر گذار باشد. مثلا اگر به جریان ماجرای کشتی های کمک رسان به غزه اشاره کنیم حرکت ترکیه یک موجی در جهان عرب ایجاد خواهد کرد و از بین هم خواهد رفت. اما در واقع کاری که ترکیه انجام میدهد کاری حساب شده و با برنامه ریزی است. ترکیه به دلیل اینکه به دلیل اینکه به انواع و اقسام عضویت ترکیه را در اتحادیه رد میکنند از اتحادیه اروپا رویگردان شده است. ترکیه به تبع آن هرچند سیاست عضویت در اتحادیه ی اروپا را کنار نگذاشته است و در سیاست داخلی با تغییر قوانین , اصطلاحات و کاهش نفوذ نظامیان در راستا ی خواست اروپا گام بر میدارند اما در مجموع بعد از آنکه ترکیه متوجه شد از طرف اتحادیه ی اروپا به نتیجه ی خاصی نمی رسد نگاه به شرق را تقویت کرد بلکه از موضع قوی تری وارد مذاکره با اتحادیه ی اروپا شود. یعنی طبیعی است که وقتی که ترکیه دارای تاثیر بیشتر منطقه ای و بین المللی باشد قدرت چانه زنی بیشتری با اتحادیه ی اروپا دارد . در ابن راستا ترکیه گروه دی 8 را تقویت کرد .از طرف دیگر تلاش کرد بین سوریه و اسرائیل میانجی گری انجام دهد. در عین حال که مناسبات نظامی خود را با اسرائیل حفظ کرد اما در قضیه ی فلسطین تلاش کرد بین حماس و فتح میانجی گری کند . گذشته از این در ماجرای هسته ای ایران نیز کوششهایی به عمل آورد . در واقع ترکیه برنامه ریزی بلند مدتی برای افزایش تأثیر گذاری خود در خاورمیانه انجام داده میدهد .
اگر به روند واگرایی میان ترکیه و اسرائیل در یک سال اخیر به جای همگرایی پیشین نگاه کنیم این واگرایی میان دو کشور تا کجا میتواند تدوام داشته باشد و آیا امکان قطع کامل روابط آنکارا با تل آویووجود دارد؟
واقعیت آن است ترکیه به جای آنکه شعار نابودی اسرائیل را سر دهد عملاً در حال انجام فضا سازیهایی است تا موقعیت اسرائیل را در شرایط دشوراتری قرار دهد. در عین این که ترکیه میداند که اگر اگر بخواهد روابط خوبی با اروپا و امریکا داشته باشد باید روابط خود را با اسرائیل تنظیم کند یعنی در عین اینکه از حقوق فلسطینی ها حمایت کند یک رابطه حساب شده نیز با اسرائیل داشته باشد .بدترین مشکلی که در مناسبات دو طرف است در واقع همکاری های نظامی ترکیه و اسرائیل است که عملاً توجیه خاصی ندارد . مگر اینکه دولت اوردوغان آن را میراث دهه ی 1990 بدانند. در هر حال باید اشاره کرد که ترکیه روند واگرایی خود را با اسرائیل ادامه میدهد اما سطح روابط خود را با اسرائیل به طور رسمی حفظ کرده است به این دلیل و توجیه که روابط خود را با غرب دچار مشکل نشود چون میداند مشکل در روابط با اسرائیل به احتمال زیاد مشکل در رابطه با غرب نیز هست.
برخی بر این نظرند که ترکیه تلاش میکند تا جایگاه ایران را در مناطق نفوذ خاورمیانه مثل لبنان و فلسطین را به دست آورد ؟
واقعیت آن است که فعالیت های ترکیه در تعارض با فعالیت های ایران متصور نمی شود . اگر ترکیه با حماس ارتباط دارد و بین حماس و فتح میانجی گری می کند اگر بین سوریه و اسرائیل میانجی گری میکند این ها همه در تعارض با ایران نیست چه اینکه ایران در این روندها اساساً وارد نمی شود و برخی میانجی گری هارا(مثل سوریه با اسرائیل ) هم قبول ندارد. در واقع موقعیت ایران در مسائل خاورمیانه محکم تر از آنی است که که در آن خللی وارد شود. فقط در عراق میتوان بین ایران و ترکیه رقابتی را میتوان متصور شد. در سوریه نیز روابط ایران با سوریه استراتژیک است و گسترش رابطه ترکیه با سوریه و خللی در نقش ایران ایجاد نمیکند در این میان باید ایران بکوشد در سیاست خارجی خود با توجه به تحولاتی که در حال شکل گیری در خاورمیانه است باید بازنگری شودو فضاهای جدیدی را باید تعریف کرد .
با توجه به اینکه در یک سال اخیر همزمان با روابط رو به کاهش ترکیه با اسرائیل روابط ترکیه با کشورهای عربی خاورمیانه(چه سیاسی چه اقتصادی) در حال افزایش بوده است. چشم انداز روابط ترکیه با کشورهای عربی را چگونه میوان تفسیر کرد؟
واقعیت آن است که ترکیه در حالت خوف و رجا است یعنی خیلی از کشورهای عربی روابط خود را با ترکیه افزایش داده اند اما هنوز این روابط نزدیک و همه جانبه نیست . اگر به نسبت با گذشته مقایسه کنیم این روابط رشد کرده است اما با آنچه که می باید باشد فاصله ی زیادی دارد علاوه بر این کشورهای عربی همچنان از دوران عثمانی خاطرات ناخوشایندی از عملکرد ترک ها دارند هرچند ترکیه تلاش میکند این خاطرات را بزداید اما وجود دارد.( مثلانفوذ ترکیه در عراق بیشتر در شمال عراق و اقتصادی است تا جنبه سیاسی).
