تركيه و نگاه به آفريقا
علی رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC
www.peace-ipsc.org
ترکیه درسده های گذشته به عنوان امپراتوری عثمانی حضور قدرتمندی در منطقه شمال آفریقا (مصر، لیبی، تونس، الجزایر و مراکش) و شاخ آفریقا (سودان، اریتره و سومالی) داشت وبسیاری از این کشور های شمال آفریقا در واقع بخشي از قلمرو اين امپراتوري را تشكيل مي دادند.عثمانی ها در زمان اوج قدرت خود با بسياري از كشورهاي قاره آفريقا روابط سياسي و تجاري گسترده اي داشتد ,دراین بین همزمان با افزایش نفوذ قدرت های استعماری اروپایی در قاره سیاه عملا از نفوذ عثمانی در این قاره کاسته میشد تا جایی که امپراتوری عثمانی دیگرسرزمینی در این قاره در اختیار نداشت.در این میان از سال 1923 باایجاد تركيه جديد به رهبري مصطفي كمال آتاترك، اگرچه تركيه از يك سياست حداقلی آفريقايي برخوردار بود، اما در واقع کاهش قدرت ,نگاه غرب محور و سکولار و مشکلات داخلی باعث شده بود تا ارتباط چنداني ميان اين كشور و كشورهاي قاره آفريقا وجود نداشته باشد و آنکارا روابط اندكي با كشورهای قاره سیاه بویژه مرکزی و جنوبی داشته باشد.
در واقع زمزمه های نگاه دوباره به آفریقا در سیاست خارجی ترکیه در دهه 1990 شکل گرفت در این راستا در سال 1998نخست وزير وقت تركيه، مسعود ايلماز، سياست درهاي باز به سوي آفريقا را با هدف توسعه روابط سياسي، اقتصادي و فرهنگي با كشورهاي آفريقايي بکار گرفت, اما نگاه جدی به آفریقا در روابط خارجی ترکیه با روي كار آمدن حزب اسلام گراي عدالت و توسعه در سال 2002 بوجود آمد در ادامه این سیاست رهبران جديد، سال 2005 را در تركيه سال آفريقا اعلام كردند وکوشیدند تا روابط با قاره سیاه را گسترش دهند. در این میان اردوغان نخستین رييس دولت تركیه ای بود كه ديداري رسمي از كشورهای زير خط استوا در قاره آفريقا انجام داد وپس از آن بود که تركيه به عنوان عضو ناظر اتحاديه آفريقا پذيرفته شد.در پی این موفقیت ها آنکارا همزمان بر گسترش روابط با کشور های این قاره می افزود چنانچه برگزاری اولين اجلاس همكاري تركيه-آفريقا به ميزباني رئيس جمهور عبدالله گل با شرکت نماينگان ورهبران 50 كشور از 53 كشور قاره آفريقا وانتشار بيانيه استانبول درباره همكاري تركيه-آفريقا گویای اهمیت یافتن آفریقا در سیاست خارجی جدید اسلام گرایان است.در این بین افزایش سفر مقامات سیاسی و اقتصادی ترکیه در عین گسترده شدن روابط حداقلی گذشته با آفریقا همه و همه نشانگر روند روز افزون نگاه به آفریقا در سیاست ترکیه نوین است که میتوان آن را از دو منظر نگریست:
1.نگاه اقتصادی:
تركيه كشوري با توليد ناخالص داخلي بيش از 600 ميليارد دلار است كه در سال هاي اخير اين رشد بسيار پر شتابي را در زمينه هاي مختلف اقتصادی آغاز كرده همین امر باعث شده است تا همزمان با افزایش صادرات خود تجارت خارجی خودرا نیز افزایش دهد در این میان قاره سیاه در چند سال گذشته از یک سو به عنوان بازاری برای کالاهای ترکیه ای مد نظر بوده است واز سوی دیگر به عنوان منبعی برای واردات مواد خام در این راستا و با توجه به افزایش صادرات تركيه به آفريقا از 1.5 ميليارد دلار در سال 2001 به بيش از ده ميليارد دلار در سال 2009, در کنار افزایش واردات مواد خام از کشور های این قاره در واقع میتوان یکی از شالوده های اساسی نگاه ترکیه به آفریقا را بازار بزرگ این قاره برای کالاهای ترکیه ای دانست در این راستا آنکارا کوشیده با توجه به برگزاری مجمع تجارت خارجي تركيه-آفريقا , عضویت در بانك توسعه ,ایجاد شعبات بانکی , گسترش سرمايه گذاري تركيه در بخش هاي زيرساختي ,فعالیت حدود چهارصد بنگاه اقتصادي, حمايت از پروژه هاي توسعه اي در 37 كشور آفريقا و اعطای اعتبار ها و وام هایی سراسر قاره آفريقا را به مقصدي دايمي براي كالاهاي صادراتي اقتصاد رو به رشد خود درآورد در عین اینکه گسترش نفوذ اقتصادی نفوذ سیاسی و استراتژیکی این کشور را در این قاره افزایش و تثبیت خواهد کرد.
2.نگاه سیاسی:
در واقع هر چند به نظر میرسد حداقل در کوتاه مدت تر کیه برآن نیست تا نفوذ سیاسی خود را در قاره سیاه گسترش حداکثری بخشد اما گذشته از هدف های اعلام شده در بیانیه استانبول2008 (که بیشتر رویکردی اقتصادی در نگاه به آفریقا دارد )وسخنان مقامات ترکیه ای در سالهای آینده ترکیه بر نفوذ سیاسی وتدریجی خود در کنار نفوذ روبه فزاینده اقتصادی اش در کشور های این قاره خواهد افزود در این بین ترکیه با آگاهی از تجربه های تاریخی و واکنش کشور های شمال آفریقا به سیاست های دوره عثمانی از یک سو میکوشد تابا توجه به منافع ملی خود و ارائه سیاستی مستقل حساسیت کشور های شمال آفریقا را موجب نشود و از سوی دیگر میکوشد تا با اتخاذ سیاست هایی همگرایانه با قدرت های بزرگ وذی نفوذ در آفریقا مانع از واکنش تند آنان در قبال این نگاه جدید ترکیه شود .در این راستا در چند سال گذشته با افزایش تدریجی گشایش شمار سفارتخانه های این کشور در قاره آفریقا از 12 به 17 وافزایش آینده آن تا بیش از 30 سفارتخانه,افزایش مشارکت در حل بحرانهای این قاره (نظیر ميزبانی كنفرانس سازمان ملل درباره سومالي با شركت نمايندگاني از 55 كشور جهان و 12 سازمان بين المللي,اعزام نظامیان خود براي حمايت از چندین مأموريت صلح بانان سازمان ملل شامل جمهوري دمكراتيك كنگو ,دارفور , ليبريا , سودان , ساحل عاج ,حضور در عمليات هاي ضد دزدي دريايي در سواحل سومالي به رهبري ايالات متحده امريكا,آموزش ارتش دولت سومالی و..)مقامات آنکارا هم با به نمایش گذاشتن پتانسیل های گسترده افزایش نفوذ خود در قاره سیاه بویژه به آمریکا و اتحادیه اروپا هم ظرفيت‌هاي بيشتري در سياست خارجي از خود نشان مي‌دهد و هم در حال فشار به بروکسل برای پذیرش ترکیه ی اروپایی است .
