تحلیل جامعه شناختی اهداف و استراتژی های کنشِ پیچیده چین در خاورمیانه   

 دکتر علی قلی جوکار

دکترای جامعه شناسی و پژوهشگر فرهنگی
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

مقدمه 

علی رغم این که رفتارهای چین در شرق دور و دریای چین طی سال های گذشته بخاطر مسئله تایوان بیشتر امنیتی شده است و سفرهای اخیر مقامات ایالات متحده آمریکا و برخی از کشورهای غربی با وجود تاکید آن ها بر پیروی از سیاست چین واحد، بر رویکرد و سیاست امنیتی چین در این منطقه از جهان افزوده است.  اما تا کنون شواهدی متقن نشان نمی دهد که حضور پکن در سایر مناطق مهم جهان به ویژه منطقه مهم و استراتژیک خاورمیانه و حوزه خلیج فارس ، واجد جنبه امنیتی رقابت چین با قدرت های فرامنطقه ای و منطقه ای است .

با این وجود ، نیت ها و اهداف حضور چین در مناطق مهم و چالش برانگیزی چون خاورمیانه و حوزه خلیج فارس در آینده ، پنهان و در هاله ای از ابهام قرار داشته و موجب نگرانی قدرت های فرامنطقه ای چون ایالات متحده آمریکا و نگرانی برخی از کنشگران منطقه ای نسبت به تغییر استراتژی چین شده است به خصوص که در سفر اخیر شی جین پینگ رئیس جمهوری چین، وی در اظهار نظری بی سابقه در باره مرزهای ملی و سرزمینی دولت متحد ایرانی خود،انتقادات فراوانی را برانگیخته و نارضایتی ضمنی دولت تهران را در پی داشته است ؛ این اظهار نظر بی سابقه در حالی بوده است که دولت ایران همواره از سیاست چین واحد در باره مسئله تایوان حمایت کرده و آن را مسئله ی داخلی چین دانسته، و علی رغم انتقادات فراوان به انعقاد قرارداد 25 ساله تجاری،اقتصادی و … اقدام کرده است . در ادامه با مرور پیشینه ی روابط پکن با دولت های خاورمیانه عربی و حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی پرداخته، و به بررسی و تحلیل اهداف و استراتژی های پکن در این منطقه می پردازیم .  

 

الف – پیشینه کنشگری های چین در خاورمیانه 

تا قبل از روی‌کار آمدن «شی جین پینگ»، به‌عنوان رئیس‌جمهور چین در سال 2012، پیشینه کنشگری ها و راهبردهای این کشور در تعامل با کنشگران خاورمیانه مبتنی بر نیازمندی‌های گسترده این کشور به منابع انرژی و بر اساس نیازهای درحال توسعه خود به منابع انرژی بود. از سال 2012 به بعد فعالیت‌های دیپلماتیک پکن در چارچوب دیپلماسی اقتصاد محور و دیپلماسی با رویکرد قدرت نرم به شدت افزایش یافته ،و طی سال‌های اخیر چین در چهارچوب ابتکارات اتصال منطقه‌ای خود همچون «جاده ابریشم» یا «یک کمربند یک جاده» و «راه ابریشم دریایی» افزایش یافته است تا کشورهای منطقه خاورمیانه و به‌خصوص حوزه خلیج فارس را وارد طرح ابتکاری خود نموده و همراه سازد. کنشگران منطقه ای نیز به دلایل مختلفی چون برقراری روابط گسترده با قدرت های فرامنطقه ای و استفاده از آن در برابر رقبای منطقه ای چون ایران، از این راهبرد پکن استقبال کرده اند . از طرفی دیگر چین با انعقاد قرارداد 25 ساله اقتصادی تجاری و… خود با ایران ، قول سرمایه گذاری 400میلیارد دلاری را به ایران داده است که انعقاد این قرارداد زنگ خطر را برای سیاستمداران آمریکایی به صدا در آورد. از طرفی چین با توسعه بندر جیبوتی در آفریقا، در آنجا کشتی های نظامی خود را مستقر کرده است. این کنشگری ها پکن را به عنوان قدرت فرامنطقه ای در مظان اتهام ایالات متحده آمریکا قرار داده است که احتمالا اهداف چین چیزی فراتر از اهداف اقتصادی،تجاری و تامین انرژی مورد نیاز توسعه اقتصادی این کشور خواهد بود. همزمان طی سال های اخیر چین از حکومت بشار اسد در سوریه حمایت کرده ،اما در جنگ یمن جانب عربستان سعودی را گرفته است . از سوی دیگر چین با رقبای سنتی ایران چون عربستان سعودی و امارات متحده عربی همکاری های نزدیک برقرار و قراردادهای بلند مدت منعقد کرده و طی اظهار نظری بی سابقه در ماه اخیر سخنان غیردوستانه درباره قلمرو جغرافیایی متحد خود یعنی ایران بیان کرده ، و فعالان و نخبگان این کشور را به انتقاد واداشته و به این وسیله  متحد خود را تحت فشار منتقدین داخلی تنها گذاشته است. همزمان ضمن حفظ روابط خود با سوریه و فلسطینی ها، با اسرائیل روابط اقتصادی و تجاری و حتی امنیتی نزدیکی را برقرار کرده است. این بازی پیچیده پکن، کنشگران قدرتمند فرامنطقه ای چون ایالات متحده آمریکا و قدرت های منطقه ای چون ایران را نگران کرده است. همه این کنشگری های پکن در حالی است که چین تا به حال تلاش کرده با عدم دخالت مستقیم در رویارویی های منطقه ای، توازن در روابط خود با کنشگران منطقه را مدیریت کند. پیام کنشگری «کنار ایستادن و ناظر بودن چین در منطقه خاورمیانه و حوزه خلیج فارس» اهداف منطقه ای چین و پیامدهای آن را ناروشن و پیچیده نماید. در حالی که چین روابط گسترده ای با ایران دارد و حضورش در شاخ آفریقا پر رنگ است همزمان با همکاری و روابط با رقیبان ایران از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی سعی کرده است تصویر یک حامی را به آنها القا کند. این گونه کنشگری نشان از کشوری را به ذهن متبادر می کند که احتمالا در مواقعی که کشوری چون ایران که علی رغم تاکید بر سیاست نگاه به شرق خود مورد خشم و تحریم های فلج کننده قدرت های فرامنطقه ای غربی قرار گرفته ، در توافق و تقسیم منافع پکن با قدرت های غربی و شرقی به راحتی ایران را کنار گذارد .

ب – پیشینه شناسی رابطه پکن و عربستان سعودی 

رهبران عربستان سعودی و چین پس از برقراری روابط دیپلماتیک در سه دهه پیش، همواره برای تقویت و توسعه روابط دوجانبه تلاش کرده‌اند.آنها در سال ۱۹۹۰ رابطه دیپلماتیک برقرار، و ۹ سال بعد «جیانگ زمین»به عنوان نخستین رهبر چین به عربستان سعودی سفر کرد. نقطه اوج این سفر در سال ۱۹۹۹، امضای توافق همکاری نفتی استراتژیک بود. در سال ۲۰۰۴ عربستان سعودی و چین مجموعه‌ای از نشست‌های سیاسی را پی گرفتند. سینوپک شرکت نفتی دولتی چین نیز قراردادی برای اکتشاف گاز در عربستان سعودی به امضا رساند. دو سال بعد پادشاه عربستان سعودی به عنوان نخستین رهبر عربستان سعودی رسما به چین سفر کرد. در جریان این سفر قراردادهای متعددی در ارتباط با انرژی امضا گردید . طرفین سفر سال ۲۰۰۶ را به فرصتی برای همکاری‌های گسترده‌تر در زمینه تجارت و تکنولوژی مغتنم شمردند. در همان سال هوجین‌تائو  رئیس‌جمهور وقت چین به عربستان سفر و پیش‌بینی کرد که فصل جدیدی از روابط دو کشور گشوده خواهد شد. در این سفر قراردادهای متعددی به‌ویژه در زمینه انرژی امضاء ، و سیاست تجاری نگاه به شرق عربستان سعودی رونق بیشتری گرفت. در آن زمان بیش از نیمی از صادرات نفت عربستان به بازارهای آسیایی روانه می گشت .در سال ۲۰۰۸ در جریان زلزله بزرگ چین، عربستان سعودی ۵۰ میلیون دلار کمک نقدی و ۱۰ میلیون دلار نیز کمک تجهیزاتی به چین اعطاء کرد .رئیس‌جمهوری چین در سال ۲۰۰۹ بار دیگر به عربستان سفر، و دو طرف درباره مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی به گفت‌وگو پرداختند.از آن زمان به بعد روابط دو کشور رو به توسعه بوده است  تا این که در سال ۲۰۱۴ عربستان سعودی در زمره بزرگترین تامین کننده نفت چین قرار گرفت و ارزش روابط تجاری دو کشور به ۶۹ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار رسید. سه سال بعد پادشاه عربستان سعودی به چین سفر ، و در سال ۲۰۱۷ قراردادهایی به ارزش ۶۵ میلیارد دلار بین دو کشور به امضا رسید. شاهزاده محمدبن سلمان ولیعهد عربستان سعودی در جریان تور آسیایی سال 2019 خود به چین سفر، و با رئیس‌جمهوری و مقامات عالی‌رتبه این پکن دیدار و گفتگو کرد. در این سفر قراردادهای بسیاری امضا شد که بخشی از آن ها شامل تحقیق و مطالعه در صنعت حمل‌ونقل دریایی نیز می گردید. همچنین شاهزاده محمد بن سلمان ۱۰ میلیارد دلار به ساخت پالایشگاه و تاسیسات پتروشیمی در چین اختصاص داد . 

پ- بررسی اهداف کنشگری های چین در خاورمیانه 

خاورمیانه به خصوص کشورهای حوزه خلیج فارس به عنوان یکی از مناطقی از جهان که نقشی بسیار مهم در تامین انرژی فسیلی داشته و به عنوان بازار بزرگ سرمایه گذاری همواره مورد توجه کشورهای توسعه یافته و صنعتی بوده است .این توجه و اقبال نه تنها هنوز ادامه دارد بلکه به سبب نیازهای شدید قدرت های فرامنطقه ای به منابع انرژی روز به روز بیشتر هم خواهد گردید. دیدار اخیر رئیس جمهور چین با پادشاه و مقامات عربستان سعودی برای مذاکره و انعقاد قراردادهای مختلف در زمینه منابع انرژی و سایر حوزه های مورد علاقه طرفین، و دیدار با سران 14 گانه سران کشورهای منطقه این دیدگاه را تایید می کند . اما سوال این است که اهداف و نیات اصلی قدرت فرامنطقه ای چون پکن در منطقه خاورمیانه و حوزه خلیج فارس چیست؟ با توجه به رفتارها ، کنشگری ها، و انعقاد قراردادهای مختلف چین با دولت های منطقه چون ایران ، عربستان سعودی ، مصر ، امارات متحده عربی ، عمان و غیره ، وهمچنین با توجه به کنشگری های سیاسی اقتصادی و تجاری این کشور در منطقه ، به نظر می رسد مهمترین اهداف چین در حضور بیشتر در منطقه خاورمیانه و تقویت آن عبارت از ؛ امنیت بخشی به همکاری های استراتژیک با شرکای مهم خود همچون عربستان سعودی ، ایران و امارات متحده عربی، دستیابی به وضعیتی با قدرتی بیشتر در خاورمیانه ،ایفای نقش جدید چون « سیاست سردمداری رفاه و توسعه در کشورهای منطقه»، بازی در زمین بازی قدرت های بزرگ فرامنطقه ای جهان به خصوص ایالات متحده آمریکا ، دسترسی هرچه بیشتر به موقعیت ویژه جغرافیایی و تاریخی منطقه خاورمیانه ، سهولت و اطمینان از دسترسی به انرژی مورد نیاز و روزافزون در آینده ،ایجاد موقعیت قوی و برتر در سایر نقاط دنیا از طریق حضور در منطقه خاورمیانه، دسترسی به بازارهای بزرگ خاورمیانه وکسب حداکثری منافع ، برقراری ارتباط با دولت های موثر و قدرتمند منطقه برای اطمینان از تامین امنیت انرژی مورد نیاز خود، نیاز شدید پکن به انرژی خاورمیانه برای تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ بلامنازع اقتصادی،نظامی و به دنبال آن یک قدرت سیاسی،تامین امنیت تبادلات اقتصادی و تجاری خود با منطقه خاورمیانه ، داشتن رابطه خوب با همه طرف ها در خاورمیانه ، عدم ورود به مناقشات نظامی برجسته ، اتخاذ سیاست واقع گرایانه برای کسب حداکثر منافع با کمترین هزینه ، حضور فزاینده در منطقه بدون ایجاد هژمونی، برقراری روابط اقتصادی با کشورهای منطقه فراتر از حوزه انرژی مثل ایجاد یک جاده و یک کمربند تحت عنوان « جاده ابریشم» ، الزامات شدید اقتصادی و تجاری ، و رهایی از مسئله و چالش های جنبش جدایی طلبان مسلمان اویغور این کشور ،است .   

ت – استراتژی های کنشگری چین در نیل به اهداف خود در خاورمیانه  

 مسلماً بدون داشتن استراتژی های مطلوب در روابط منطقه ای ، فرامنطقه و بین المللی برای رسیدن چنان اهداف پیچیده و بلند پروازانه ای ،نمی توان امیدوار بود که پکن یا هر قدرت منطقه ای یا  فرامنطقه ای به اهداف از پیش طراحی شده در روابط خارجی موفق باشد. بر همین اساس برای کسب بیشترین و حداکثر منافع به خصوص منافع اقتصادی و امنیت این منافع ،ضرورتاً لازم است استراتژی های مطلوبی را طراحی، و در برقراری روابط منطقه ای و بین المللی مورد بهره برداری قرار داد؛ که به نظر می رسد پکن در اکثر استراتژی های طراحی شده خود،واقع بینانه عمل کرده و موفق بوده است.

مهمترین استراتژی هایی که چین برای نیل به اهداف گوناگون و پیچیده خود طراحی کرده و در منطقه خاورمیانه و حوزه خلیج فارس به منصه ی اجرا گذاشته است را می توان به این شرح بیان کرد 

1) « امنیت بخشی به همکاری های استراتژیک خود با شرکای مهمی چون عربستان و ایران»

، 2) استحکام بخشی به حضور خود در مناطق استراتژیک جهان چون خاورمیانه،

3) ایفای نقش محوری در استراتژی امنیت انرژی،

4) استراتژی گفتمان جوان سازی مجدد چین(از زمان آغاز به کار شی جین پینگ در نوامبر 2012 )،

5) روش مطلوب مداخله در آشفتگی های سیاسی مناطقی که «منافع ویژه ای» برای چین دربر دارد(نظیر خاورمیانه): به عنوان موضوع بحث اصلیِ حزب کمونیست چین(از زمان آغاز به کار شی جین پینگ در نوامبر 2012)،

6) انتخاب خاور میانه به عنوان زمین بازی قدرت های بزرگ فرامنطقه ای( چرا که این منطقه دارای منابع انرژی غنی و موقعیتی پیچیده و راهبردی است)،

7)حضور، نفوذ و سلطه بر منطقه خاورمیانه به عنوان محلِ رقابت میان قدرت های بزرگ( که واجد منابع عظیم ثروت و غنی مطمئن بوده، و دارای بازارهای بسیار وسیع همراه با موقعیت ویژه جغرافیایی وتاریخی است)،

8 ) نیاز به انرژی مورد نیاز و شدید برای ادامه توسعه همه جانبه چین(خاورمیانه به عنوان یکی از مناطقی است که نفت و گاز فراوانی داشته، و چین به شدت به این منابع نیاز دارد)

،9) تاکید بر اهمیت حضور در منطقه خاورمیانه برای ایجاد موقعیت مناسی در سایر نقاط برای رقابت با قدرت های فرامنطه ای( چرا که تحولات سیاسی این منطقه به گونه ای است که حضور یا عدم حضور قدرت ها می تواند در سایر نقاط دنیا هم برای آنها موقعیتی را فراهم کند)،

10) حضور در منطقه خاور میانه برای کسب حداکثری منافع ( به عنوان مثال طی یکی دو دهه گذشته ، حضور چین در بازارهای این منطقه بسیار توسعه پیدا کرده است که نشان از مطلوبیت این استراتژی دارد چرا که این منطقه طبیعتاً برای چین بازارهای بزرگی است و چین برای جذب منافع خود ترجیح می دهد که به نحوی فعال در منطقه حضور داشته باشد ) ،

11) اجرای استراتژی «با همه دوستیم تا زمانی که آن ها با ما دوست هستند»( به عنوان مثال؛ چین در عین این که بالاترین رابطه با اسرائیل را دارد ، همزمان با فلسطینی ها ، سوریه و کشورهای دیگر هم رابطه فعالی دارد و نظرات خود را با این دولت ها مبادله می کند. این بدان معنا نیست که چین در حالی که با اسرائیل رابطه دارد با فلسطین، سوریه و عراق قطع رابطه نماید. به همین شکل، چین هم با کره شمالی و هم با کره جنوبی در ارتباط بوده و کنشگری دارد) ،

12) اجرای «سیاست امپراتوری صلح و سازندگی»(به عنوان مثال در مقطع کنونی که دولت چین به دنبال قدرت گیری مادی و ایدئولوژیکی است قبل از رسیدن به قدرت برترِ اقتصادی، نظامی و سیاسی در جهان ، سعی می کند به نوعی توازن را در روابط با کنشگران  منطقه ای وجهانی برقرار نماید) ،

13) استراتژی حفظ ثبات در منطقه خاورمیانه(مثلا وجود مشکلات و چالش های امنیتی در مسیرهای کشتیرانی در خاورمیانه می تواند به تجارت و واردات نفت چین ،و همچنین صدور کالاهای اقتصادی و تجاری از چین به بازار بزرگ حوزه خلیج فارس صدمه بزند.لذا پکن طی دهه های گذشته در صدد برآمده تا با حفظ تعادل در برقراری روابط با دولت های این منطقه ، بتواند ثبات منطقه را برای صادرات انرژی و واردات کالاهای تجاری برقرار بماند)،

14) استراتژی «بی سرو صدا بودن کنشگری های چین در مناقشات خاورمیانه  و خودداری از به چالش کشیدن موضع آمریکا»(چین تا کنون در حفظ روابط خوب با ایران، عربستان و اسرائیل، موفق عمل کردده است) ،

15)استراتژی «عدم حضور نظامی و عدم ایجاد اتحادهای نظامی با دولت های منطقه»(شواهد اندکی وجود دارد که نشان دهد پکن به دنبال حضور نظامی در منطقه بوده یا این که بخواهد اتحادهای نظامی ایجاد کند )،

16) اجرای «راهبرد واقع گرایانه و سیاست بیشینه سازی فایده» چین در خاورمیانه ( برخلاف رویکردهای غربی ها(به خصوص ایالات متحده آمریکا) ، راهبرد چین در خاورمیانه ،واقع گرایانه بوده،و پکن « سیاست بیشینه سازی فایده» را برگزیده است که حول تعدادی از منافع آن می چرخدو هیچ بنیان ایدئولوژیکی خاصی که مبتنی بر ارزش های ایدئولوژیک باشد را پی نمی گیرد)،

17) اجرای «سیاست رفاقت با همه بازیگران در منظقه خاورمیانه»(براساس این سیاست؛ پکن مدت هاست که زمان و منابع قابل توجهی را صرف ایجاد روابط دیپلماتیک و تجاری با تمامی بازیگران اصلی خاورمیانه کرده و این سیاست و رویکرد چین در سیاست و روابط خارجی، به خوبی به خدمت چین درآمده است) ،

18)«استراتژی حضور حساب شده در خاورمیانه»(علت اصلیِ حضور چین در خاورمیانه ،توسعه ی سریعِ اقتصادی این کشور بوده است به نحوی که به عنوان مثال فقط طی سال های 1990 تا 2009  واردات نفت چین از خاورمیانه 10 برابر افزایش یافته است)،

19) استراتژی یک جاده و یک کمربند ( اجرای جاده ابریشم)( روابط اقتصادی چین با خاورمیانه فقط محدود به انرژی (نفت و گاز) نیست بلکه پکن در نظر داشته و دارد که روابط خود با کشورهای منطقه را از طریق ابتکار عمل «کمربند و جاده (BRI) (ابریشم)» هرچه بیشتر گسترش و توسعه دهد. موفقیت این ابتکار بستگی به بازنگه داشتن این شریان دارد. به عنوان مثال : می توان به مسدود شدن کانال سوئز در مارس 2021 توسط کشتی باربری « اورگیون» و تاثیرات دامنه دار اقتصادی بعدی آن ،توجه نمود تا بفهمیم چرا رهبران چین برای خاورمیانه و آبراه های آن امتیاز ویژه ای، قائل هستند)،

20) اجرای دیپلماسی اقتصادی و انعقاد قراردادهای بلند مدت اقتصادی،تجاری و تامین انرژی با دولت های منطقه برای تامین الزامات اقتصادی خود( به عنوان مثال در اوایل سال 2021 پکن یک توافقنامه همکاری استراتژیک را با تهران منعقد کرد. این قرارداد 25 ساله که [گفته می شود] شامل وعده  400میلیارد دلار سرمایه گذاری چینی  در ایران در ازای فروش نفت با تخفیف زیاد و افزایش همکاری های امنیتی بوده است، باعث نگرانی واشنگتن برای دور زدن تحریم های ایران گردید. در صورتی که واقعیت آن این است که «پیمان پکن با ایران» بازتابی قابل توجه از منافع اقتصادی و دیپلماتیک چین بوده است) ، و

21 ) اجرای «استراتژی ایجاد موانع برای حمایت دولت های ثروتمند مسلمان منطقه خلیج فارس از جنبش جدایی طلبان مسلمان اویغور»(، تا پکن با خیال راحت بتواند به شکلی بی رحمانه آنها تارومار کرده،و با روش های مختلف به نسل کشی آنها ادامه دهد بدون آن که نگران واکنش کشورهای مسلمان ، مسئولیت پذیری در مقابل منطقه، جهان، سازمان ها و نهادهای بین المللی باشد. چرا که رهبران چین مدت هاست که امیدوارند با ایجاد روابط نزدیک تر با دولت های مسلمان خاورمیانه و آسیای میانه، بتواند مانع و انصراف این دولت ها از حمایت از جدایی طلبان مسلمان اویغور شده و شبکه های اسلامی فرامرزی این اقلیت مسلمانِ مورد ستم را تارومار کند. لازم به توضیح است که در این استراتژی نیز پکن به خوبی عمل کرده و موفق بوده است) . 

ج –  پیامدهای کنشگری های چین در خاورمیانه

دیپلماسی و حضور پکن که حسب ظاهر به عنوان یک بازیگر نسبتاً جدید در خاورمیانه، که همانند امریکا سابقه استعماری و سیاست های ستیزه جویانه‌ای ندارد، تقریبا مورد استقبال اکثریت کنشگران منطقه خاورمیانه اعم از کنشگران رقیب سرسخت و کنشگران همسو به خصوص در حوزه خلیج فارس قرار گرفته است. از طرفی چین بازار بزرگی بوده است که جذابیت های فراوانی برای سرمایه‌گذاران ثروتمند خاورمیانه داشته است .از سوئی دیگر پکن بدون صرف هزینه ای درخور، در ارتباط با تأمین امنیت  انرژی(به خصوص امنیت انتقال انرژی)خاورمیانه، روی سیاست ها و اقدامات آمریکا حساب باز کرده و نگرانی نداشته است. پکن زمانی نگران خواهد بود که ایالات متحده آمریکا از مسؤولیت‌های خود در تامین امنیت انرژی در خاورمیانه شانه خالی کند. همچنین چین با ایجاد فضای همکاری با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و وابسته کردن اقتصاد آنها به صادرات نفت به چین، و واردات کالا و خدمات چینی، توانسته است یارانی قابل اعتماد در میان متحدان آمریکا در این حوزه جغرافیایی برای خود دست و پا کند.

کنشگری های این دولت ها نیز نشان از استقبال آنها داشته و نشان از آن داشته که چین موفق عمل کرده است. از دیدگاه برخی کارشناسان، چین با یارگیری در منطقه خاورمیانه و حوزه خلیج فارس عملا فضای موازنه نرم با آمریکا در منطقه را مهیا می کند. یعنی پکن با پیشه کردن رویکرد تعامل و همکاری با امریکا در منطقه، در نهایت برای ایجاد فضا برای موازنه نرم با آمریکا برنامه ریزی می کند.هرچند که مشیِ سیاسی چین در خاورمیانه از سوی برخی منتقدان به عنوان سیاستی منفعت طلبانه تعبیر شده و انتظار دارند که این کشور با توجه به ظرفیت های بالای خود نقش مسئولانه تری در قبال کشور های  منطقه  ایفا کند اما پیش بینی می شود چین روند سیاسی معتدلی همراه با تعامل با همه بازیگران منطقه خاورمیانه را ادامه دهد و فعلا از دشمن تراشی قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای به ویژه قدرت های بزرگ، اجتناب می ورزد . برخی از کارشناسان برای اثبات این ادعای خود به موضع گیری و کنش چین در قبال مداخله آمریکا در عراق و رای مثبت آن به قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران در گذشته اشاره می کنند و معتقدند که نقش کمرنگ چین در مباحث مربوط به مداخله آمریکا در عراق و رای مثبت آن کشور به قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران نشان می دهد که این کشور در پی مقابله ی آشکار با قدرت های فرا منطقه ای به ویژه آمریکا نیست. بر همین اساس می توان گفت که لازم و ضروری است دولتمردان ایران احتمال آن روز مبادا بدهند و پیش بینی های لازم را در صورت شانه خالی کردن متحد شرقی خود بنمایند چرا که « چین نمی تواند برای کسب منافع حداکثری خودش منتظر ایران بماند»؛ نه تنها پکن، بلکه دولتمردان ایران در قبال روسیه هم لازم است چنین پیش بینی هایی را داشته باشند تا قافیه را نباخته وغافلگیر نشوند وگرنه ما چیزی بیش از وجه المصالحه میان قدرت های برتر جهان در تقسیم مجدد جهان نخواهیم بود: لذا با هوشمندی اندیشه ورزان خود در حوزه راهبردها و سیاست های خارجی و بین الملل نباید بگذاریم مجدداً تاریخ برای ایرانیان تکرار شود .   

فهرست منابع

– اسکیتا،جاکوپو(1401) ، بلاتکلیفی برجام چگونه اجرای سند همکاری ۲۵ ساله جامع چین و ایران را با چالش مواجه کرده؟سایت اندیشکده جریان :   گروه رصد اندیشکده جریان ،۱۴۰۱/۰۱/۲۸، https://jaraian.com/1401/12012990

– ارمیتو ، دانیل ( 1394) ، استراتژی چین در خاورمیانه : آیا چین سرمایه‌های خود را به خاورمیانه خواهد آورد؟ ، سایت خبری تحلیلی تجارت فردا، شناسه خبر   5850، تاریخ انتشار: دوشنبه ۱۷ اسفند ۱۳۹۴ –https://www.tejaratefarda.com. 

– ایز بر کن ، آنه تکسوم ( 1398) ، چین در خاورمیانه به دنبال چیست؟ ، سایت شورای راهبردی روابط خارجی ایران،03/10/1398 – https://www.scfr.ir/fa/200/118989 . 

– برتون ، گای( 1399) ، رویکرد جدید چین به خاورمیانه ، سایت دیپلماسی ایرانی ، ۳۰ شهریور ۱۳۹۹ /۱۸:۰۰ کد : ۱۹۹۴۹۱۷ ، http://irdiplomacy.ir  

– جعفری، هرمز ( 1401 ) ، تحلیلی بر رویکرد شی جین پینگ در سفر به ریاض ، سایت شورای روابط خارجی ایران ، ۱۴۰۱/۰۹/۲۲ ، https://www.scfr.ir/fa/103/147476 

– خادم شیرازی، فاطمه ( 1400 ) ، وضعیت فروش تسلیحات نظامی روسیه و چین به کشورهای خاورمیانه عربی ، اندیشکده در جریان، 05/12/1400 ،     https://jaraian.com/1400/8120948  

– خبرگزاری مهر (۱۲ مرداد ۱۴۰۱،‏ ۱۸:۰۴)، راهبرد چین درقبال کشورهای خلیج فارس چیست؟، https://www.mehrnews.com/news/5551071 . 

– قهرمانپور ، رحمان (1401) ، چین به این جمع‌بندی رسیده که نمی‌تواند معطل ایران بماند ، اعتماد آنلاین ، کد خبر :  587057  ،   ۱۴۰۱/۰۹/۲۲ ۱۱:۴۰:۰۰ . 

– غلامی ، طهمورث ، ابعاد رقابت چین و آمریکا در منطقه خاورمیانه ، سایت اندیشکده در جریان، ۱۴۰۰/۱۱/۱۵– https://jaraian.com/1400/8111750 . 

ماجدی ، صادق ( 1400) ، جنگ آمریکایی‌ها با کابوس‌هایشان : نقشه چین برای خاورمیانه چیست؟ اکوایران –تصویر اقتصاد ایران ، ۵ بهمن ۱۴۰۰ ، شناسه خبر : ۱۰۳۶۴ ، https://ecoiran.com 

– ماجدی ، صادق ( 1400) ، خیز بلند اژدهای زرد در خاورمیانه – بخش دوم : رمزگشایی از حضور چین در خاورمیانه ، سایت اقتصاد نیوز ، کدخبر: ۴۳۲۴۶۸ ۱۴۰۰/۰۵/۲۴ – ۱۱:۰۶ ،https://www.eghtesadnews.com  . 

– منافع چین در خاورمیانه ، سایت میدل ایست نیوز، 2021-10-31/08:15،https://mdeast.news/2021/10/31/ 

– منصوری، جواد ( 1397)، اولویت‌ها و اهداف چین در خاورمیانه ، مرکز آینده پژوهی جهان اسلام – شناسایی ، تحلیل ، راهکار ، ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۷ – https://iiwfs.com . 

– مینکسین پی( 1401) ، رقابت آمریکا و چین در خاورمیانه بر سر چیست؟ ، سایت روزنامه انتخاب ، چهارشنبه ۲۳ آذر ۱۴۰۱ ، کد خبر: ۶۸۲۹۰۵ ، https://www.entekhab.ir/fa/news . 

– نشست بی سابقه رئیس جمهور چین با سران 14 کشور عربی در ریاض ، سایت خبری تابناک ، کد خبر: ۱۱۵۳۸۱۳ ، تاریخ انتشار: ۱۷ آذر ۱۴۰۱ – ۰۰:۰۷ 08 December 2022  ، https://www.tabnak.ir/fa/news/1153813      

واژگان کلیدی:تحلیل جامعه شناختی, اهداف , استراتژی های, کنشِ پیچیده ,چین , خاورمیانه , دکتر علی قلی جوکار