تحليل SWOT کشور قزاقستان و شناسایی متغیرهای موثر در سیاست­گذاری جمهوری اسلامی ایران

 

سمیه پسندیده

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

 

مقدمه

گسترش روابط میان قزاقستان و ایران با توجه به نزدیکی دو کشور از نظر جغرافیایی و فرهنگی و همچنین همسایگی در دریای خزر بسیار ضروری است و موجب برقراری امنیت در منطقه آسیای مرکزی می­گردد. در ميان کشورهای آسیای مرکزی قزاقستان به عنوان يكي از صادركنندگان اصلي انرژي اين منطقه جايگاه ويژه اي دارد. اين كشور ارتباطات صنعتي و قومي انكار ناپذيري با روسيه دارد و يكي از شركاي مهم مسكو است، از طرفی هم اکنون آمریکا توجه ویژه­ای به قزاقستان معطوف کرده است و کشورهای چین و هند نیز در صدد افزایش روابط خود با قزاقستان مخصوصا در حوزه انرژی هستند. لذا، آگاهی از وضعیت درونی این کشور و علم به فرصتها و تهدیدات موجود در آن برای طراحی نوع سیاستهای اتخاذی از جانب ایران بسیار حائز اهمیت است.

مقاله پیش­رو مطالعه­ای پیرامون حوزه­های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور قزاقستان و ارائه تحلیل swot از حوزه­های فوق­الذکر به منظور شناسایی و یافتن فرصتهای مناسب در راستای سیاستگذاری­های ج.ا.ایران است. این پژوهش در 3 حوزه ذیل خلاصه می­گردد:

1-   تحليل تحولات سياسي، اقتصادي و اجتماعي

2-   تحليل swot حوزه هاي چندگانه

3-   بخش رهنمود­ها براي تامين منافع ملي ايران كه خود شامل زيربخش­هاي زير است:

–       بهره­گيري از نقاط ضعف قزاقستان  براي ايجاد فرصت براي ايران

–       كاهش فرصت­هاي قزاقستان  براي افزايش فرصت براي ايران

–       بهره­گيري از نقاط قوت قزاقستان براي ايجاد فرصت براي ايران

–       تحقق فرصت­هاي قزاقستان در راستاي ايجاد فرصت براي ايران

 

 

1- تعریف تحلیل swot

“Swot” در لغت به معنی قوت­ها، ضعف­ها، فرصت­ها و تهدیدات است و دراصطلاح فرایند شناسایی بررسی و ارزیابی متغیر­های موثر و بالقوه داخلی و محیطی را تجزیه و تحلیل swot گویند. واژه   swot برگرفته از این لغات می باشد:

S:  strengthبه معنی قدرت

Weakness : Wبه معنی ضعف

o:  opportunityبه معنی فرصت

T: Threat به معنی تهدید

استراتژی هر محیط متاثر از فرایند تعامل آن با محیط بیرونی است و بنابراین پیش­بینی وضعیت آینده نقشی اساسی در فرایند موفقیت سازمان و کشور دارد. در این میان شناخت عوامل محیطی و همچنین شناسایی عوامل درونی بسیار مهم می­باشد. تجزیه و تحلیل swot  یکی از ابزار­های استراتژیک تطابق قوت و ضعف درون محیطی با فرصت­ها و تهدید­های برون محیطی است. تجزیه و تحلیل swot تحلیلی منظم برای شناسایی این عوامل و تدوین استراتژی را ارئه می دهد که بهترین تطابق بین آنها را ایجاد نماید. برای این منظور نقاط قوت و ضعف و فرصت­ها و تهدیدات در چهار چوب کلی SO.WO.ST.WT. پیوند داده می­شود و گزینه استراتژی بین آنها انتخاب می­شود. در این تحلیل همیشه چهار استراتژی پیشنهاد می­شود: (1)

هدف از استراتژی WT  حتی الامکان نقاط ضعف و تهدیدات است و ساختاری  که بیشترین فاکتورهای آن در این خانه متمرکز باشد وضعیت مطلوبی ندارد.

استراتژی WO هدفش کاهش نقاط ضعف و افزایش فرصت­ها است در این حالت محیط به علت  دارا بودن ضعف­های اساسی امکان استفاده از فرصت­های به دست­آمده را ندارند.

استراتژی ST  بر اساس توانمندی شرکت در مقابل تهدیدات بنا شده است هدف آن این است که توانمندیهای موجود را افزایش و در مقابل تهدیدات را کاهش دهد.

در استراتژیSO هر شرکتی علاقمند است که همیشه در این موقعیت قرار داشته باشد که بتواند بهره­گیری از توانمندی­ها و فرصت­ها را به حداکثر برساند.

 

[1]

در تحلیل swot  عوامل موثر بر شرکت یا سازمان به دو دسته عوامل بیرونی یا خارجی و عوامل درونی یا داخلی تقسیم می شود:

 

الف) عوامل بیرونی

این عوامل خارج از محیط بوده است و بر فعالیت­های آن تاثیر دارند اما در اختیار محیط نبوده و کشور مشخص هیچ­گونه تاثیری بر آنها ندارد. هدف از بررسی محیط خارجی تهیه فهرستی محدود از فرصت­هایی که می­تواند به یک کشور سود رسانده یا تهدیداتی که باید از آنها اجتناب شود.(2)

 

فرصت­ها

فرصت یک موقعیت عمده در محیط است، یعنی آنچه که یک محیط مشخص را در رسیدن به اهدافش یاری می­نماید و به عنوان موتور محرکه­ای است که شتاب حرکت محیط و یا یک نهاد را چندین برابر می­کند.

تهدید ها

تهدید یک موقعیت نامطلوب عمده در محیط مشخص است  که به عنوان مانع قلمداد می­شود و بر سر راه یک فضای مشخص مثل یک کشور قرار دارد و آن را از رسیدن به اهدافش باز می­دارد. فرصت یا تهدید بودن یک عامل نسبی است. درک درست فرصت­ها و تهدیدات محیطی فرا روی یک کشور به دولتمردان کمک می­کند تا استراتژی بهتری را همراه با بینش و فراست اتخاذ نموده و مسیر حرکت را اثر بخش­تر تعین نماید. البته باید توجه داشت که آنچه برای یک نهاد تهدید قلمداد می­شود ممکن است برای نهاد دیگر فرصت باشد و فرصت یا تهدید بودن یک عامل نسبی است. در مورد سطح کلان و کشورها نیز، عواملی این چنین وجود دارند که بایستی مورد توجه قرار گرفته و در برنامه­ریز­ی های کشوری لحاظ شوند.

 

ب)عوامل درونی

عوامل درونی در اختیار یک کشور قرار دارد و بنابراین بر فعالیتهای داخلی این کشور نیز تاثر می­گذارد. هدف از بررسی محیط درونی تهیه فهرستی از نقاط قوت، به منظور کسب سود هرچه بیشتر و شناخت نقاط ضعف برای جلوگیری از ضرر است. عوامل درونی نیز همانند عوامل بیرونی دو دسته می­باشند که عبارتند از: (3)

 

قوت ها

قوت؛ منبع طبیعی، مهارت یا مزیت دیگری است نسبت به رقبا و نیازهای آنها، که یک کشور برای دستیابی به اهداف خود به آنها تکیه می­کند. کشورها اغلب بر مبنای این نقاط قوت، در مسیر رشد و تامین منابع خود حرکت می­کنند، بنابراین،  باید این نقاط قوت را توسعه داده و از آنها به عنوان مزیتی رقابتی در مقابل رقبا استفاده نمایند.

 

ضعف ها

ضعف یک محدودیت یا کمبود در منابع، مهارت­ها و توانایی­هایی است که ممکن است  که در رسیدن یک کشور به اهدافش خلل ایجاد کند. بنابراین لازم است تا این عوامل در حد امکان به کمترین میزان برسند و یا از آنها در جهت نیل به اهداف استفاده شود. تمام کشورها دارای ضعفهایی هستند فقط این نقاط باید مورد شناسایی قرار گرفته و با بهره­گیری مناسب قوت­ها و اجتناب از ضعف­ها استراتژی مناسب تدوین شده و به اجرا در­آید.

تحلیلswot مطابق با آنچه که گفته شد بر آن است تا این عوامل (درونی و بیرونی )را شناسایی و در جهت بهره­برداری از آنها در سیاستگذاریهای ج.ا.ایران استفاده شود.

 

2- کشور قزاقستان

قزاق­ها از اخلاف قبائل ترك و مغول هستند. از قرن نخست ميلادي و حتي قبل از آن در سرزميني مستقر شدند كه اكنون قزاقستان نام دارد. قزاق ها روز به روز بيشتر به مدار روس­ها كشيده شدند و در نيمه دوم سده هجدهم در تلاش براي مقاومت بر ضد چنين وضعي، چند بار قيام كردند ليكن تا اواسط سده نوزدهم به طور كامل زير سلطه روسيه درآمدند. از اوايل قرن نوزدهم، مهاجران روسي به قزاقستان آمدند و به تدريج اراضي مرغوب و حاصل خيز قزاق ها را تصاحب كردند. قزاق ها كه از اين وضعيت ناراضي بودند در سال 1926 قيامي جهاني بر ضد حكومت روسيه ترتيب دادند، كه با وجود كشته شدن شمار بسياري از روس­ها قيام سركوب شد. سرانجام قدرت شوروي در سال 1920 در اين ناحيه تثبيت شد. در روز 26 اكتبر 1920 جمهوري خود مختار شوروي سوسياليستي  قرقيز (قزاق) جزء جمهوريهاي فدراتيو روسيه اعلام موجوديت كرد. در دوران حكومت شوروي، جمهوري قزاقستان از پيشرفت قابل ملاحظه­اي در امور كشاورزي و صنايع برخوردار شد. زمامداري گورباچف و اجراي سياست فضاي باز سياسي در نيمه دوم دهه 1980، به بركناري او در سال 1986 انجاميد. گنادي گوبين روس، به رياست حزب كمونيست قزاقستان برگزيده شد و به دنبال اين مسأله قزاقها به شدت معترض و خواستار انتخاب يك قزاق شدند، لذا در سال 1989 گنادي گوبين بركنار شد و نورسلطان نظربايف جانشين وي شد. در سال 1990، نظربايف از سوي شوراي عالي قزاقستان به عنوان اولين رئيس جمهور اين كشور برگزيده شد، و در ماه مارس همان سال اين جمهوري حق مالكيت ملي خود را اعلام كرد.

قزاقستان نهمین کشور جهان از نظر وسعت است، اما اغلب خاک این سرزمین وسیع را زمین‌های استپی و نیمه بیابانی پر کرده است. قزاقستان با وسعت 2717300 كيلومتر مربع در بخش مياني قاره اروپاـ آسيا و شمال آسياي مركزي و از سواحل شرقي درياي خزر تا مرز جمهوري خلق چين قرار دارد كه از لحاظ وسعت هشتمين كشور جهان و دومين جمهوري از جمهوري هاي سابق مي­باشد. فاصله بين شرق و غرب اين كشور رود ولگا در غرب تا كوه هاي آلاتاد در شرق بالغ بر 1900 كيلومتر و فاصله شمال و جنوب آن از دشت سيبري در شمال تا صحراي آسياي مركزي در جنوب بالغ بر1300 كيلومتر است. اين كشور با جمهوريهاي فدراسيون روسيه در شمال 6846 كيلو متر، جمهوريهاي خلق چين در شرق 1500 كيلو متر قزاقستان در جنوب شرقي 105 كيلومتر، ازبكستان در جنوب 2203 كيلومتر و تركمنستان در جنوب غربي 379 كيلومتر مرز مشترك دارد كل مرزهاي قزاقستان 12012 كيلو متر مربع مي­باشد. طول خط ساحلي آن نيز با درياي خزرحدود 2320كيلومتر است.(4)

 

3- نظامهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در قزاقستان

1-3 وضعیت سیاسی

قزاقستان به صورت جمهوری اداره می‌شود. رئیس‌جمهور در این کشور رئیس نیروهای نظامی است و حق وتوی مصوبات پارلمان را دارد. نخست وزیر مسئول تشکیل کابینه است و رئیس دولت قزاقستان محسوب می‌شود. رئیس جمهور کنونی این کشور نورسلطان نظربایف است و نخست وزیر آن کریم ماسیمف که از 10 ژانویه سال 2007 کار خود را آغاز کرده است. قزاقستان دو پارلمان دارد، یکی مجلس است که از نظر اختیارات در رده پایین‌تر قرار دارد و دیگری مجلس سنا است. مجلس در مجموع 77 کرسی نمایندگی و سنا 39 کرسی دارد.

پارلمان قزاقستان با اکثريت قاطع آرا قانوني را تصويب کرده است که براساس آن نورسلطان نظر بايف، رئيس جمهور اين کشور، مي­تواند براي دوره­هاي نامحدود در مقام خود باقي بماند. براساس گزارش­ها اين اصلاحيه قانون اساسي فقط براي نظربايف به عنوان اولين رئيس جمهور قزاقستان مستقل صدق مي­كند و ساير روساي جمهور بعدي بر اساس قانون اساسي فقط مي­تواند دوبار رئيس جمهور شوند. در سال 2000، پارلمان قزاقستان اختياراتي را به طور مادام العمر به نظربايف اختصاص داد که حتي پس از ترک مقام رياست جمهوري امکان حضور گسترده در تصميم­گيري­هاي سياسي را براي او حفظ مي­کند. گروههاي مخالف که نفوذ کمي دراين کشور دارند، بر این عقیده هستند که قانون جديد در واقع به اين مفهوم است که نورسلطان نظر بايف، رئيس جمهور مادام العمر کشور است، و این گروههای اپوزیسیون دولت قزاقستان همچنين دولت نورسلطان نظربايف را به سرکوب آزادي­هاي اساسي متهم مي­کنند.(5) بعد از حوادثی که در منطقه خاورمیانه به وقوع پیوست نورسلطان نظربایف خواهان برگزاری انتخابات پیش از موعد در این کشور شد تا از وقوع برخی اعتراضات احتمالی مردم پیشگیری نماید، که بعد از این انتخابات مجددا نورسلطان نظربایف با حداکثر آراء به عنوان رییس جمهور قزاقستان باقی ماند.

 

الف) تشكيلات حكومتي[2]

قوة مجريه

در رأس قوة مجريه رئيس جمهور قرارداد و هر رئيس جمهور به غیر از نورسلطان نظربایف تنها براي دو دورة متوالي به اين سمت انتخاب مي­شود. در سال 1997 نورسلطان نظربايف رئيس جمهور قزاقستان با صدور فرماني تغييرات كمي و كيفي گسترده­اي در تشكيلات دولتي به وجود آورد. طبق اين فرمان، سيستم ارگانهاي دولتي از 47 ارگان مستقل اداري به 24 ارگان و از 21 وزارتخانه به 14 وزارتخانه و از 13 كميتة دولتي به 7 كميته و نيز تعداد كارمندان به نصف و اختيارات نخست وزيري به حداقل كاهش يافت.

 

قوة مقننه

تا سال 1994 شوراي عالي قزاقستان همچنان به شكل زمان شوروي باقي مانده بود. اين مسأله مشكلات فراواني در پي­داشت كه به دنبال تحولات مسكو و درگيري بين طرفداران پارلمان روسيه و طرفداران رئيس جمهور آن كشور به اوج خود رسيد. پارلمان قزاقستان نيز تحت تأثير حوادث مسكو به دنبال اين بود كه از انحصار قدرت توسط رئيس جمهور جلوگيري نمايد. به دنبال اين تنش­ها پارلمان قزاقستان توسط دولت، منحل شد و اولين انتخابات پارلماني قزاقستان پس از استقلال اين جمهوري در 7 مارس 1994 برگزار شد. تعداد نمايندگان اين پارلمان 177 نفر بود و از ابتدا كار خود را با انتقاد از سياست­هاي اقتصادي دولت ترسينكو نخست وزير روسي تبار آغاز كردند، اما انتقاداتی متوجه او بود. سرانجام دادگاه، قانون اساسي با استناد به تخلف در انتخابات پارلمان، آن را منحل اعلام كرد و مردم در انتخابات جديد پارلماني در دسامبر 1995 شركت كرده و به نمايندگان دو مجلس سنا و نمايندگان رأي داند.

 

قوة قضاييه

دادگاه عالي قزاقستان بالاترين مرجع قضايي كشور به شمار مي­رود و بعد ازآن دادستان كل قراردارد دادگاه قانون اساسي نيز وظيفة حراست و نظارت بر قانون اساسي كشور را بر عهده دارد.

 

تقسيمات كشوري و اداري

سه سطح اداري در حكومت قزاقستان وجود دارد. دولت ملي (مركزي)، دولت ايالتي و دولت منطقه­اي. ارگان­هاي عمدة دولت در همين سه مقطع تكرار شده­اند. اگرچه قانوناً بايد ادارات منطقه­اي تابع ادارات استاني و ادارات استاني تابع ادارات مركزي باشند، اما عملاً به طور قابل ملاحظه­اي خودمختاري هستند.

احزاب قانوني

در قانون اساسي قزاقستان، حقوق مجامع، احزاب و جنبش­ها تضمين شده و تنها گروه­هايي كه به تعصبات نژادي، ملي­گرايانه و يا مذهبي دامن مي­زنند و يا گروه­هايي كه تصميم به از ميان بردن و تعويض قانون اساسي دارند، از اين قانون مستثني هستند.

از مهم ترين احزاب فعال در صحنة سياسي قزاقستان، مي توان حزب سوسياليست قزاقستان، كنگرة خلق قزاقستان، حزب جمهوريخواه، اتحاديه وحدت مردم قزاقستان، حزب كمونيست قزاقستان، حزب قزاقستان، حزب مدني قزاقستان، حزب عدالت قزاقستان، حزب مشاركت ملي و حزب نوراتان را نام برد.

ب) اصول سیاست خارجی قزاقستان

اصول سیاست خارجی قزاقستان مبنی بر احترام به تمامیت ارضی یک کشور- احترام به استقلال و آزادی و عدم دخالت در امور داخلی آن کشور- کمک به کشورهای همسایه در زمان بروز بلاهای طبیعی- عدم حمایت از احزاب سیاسی کشورهای همسایه – عدم حمایت از گروههای تروریستی و افراط­گرایی و جدایی­طلب می­باشد. رشد اقتصادی و اجتماعی در داخل کشور جهت افزایش رفاه اجتماعی از جمله مواردی است که دولت قزاقستان در اصول سیاست خارجی خود آن را به مورد اجراء گذاشته است. جذب مهاجران قزاقی از کشورهای جهان از جمله ایران- چین- مغولستان- روسیه- قرقیزستان- ازبکستان- ترکیه- افغانستان- و غیره از سیاست­های خارجی دولت در زمینه مهاجرت و افزایش جمعیت کشور می­باشد. عدم اشاعه مواد، تسلیحات و سوخت هسته­ای از موارد مهمی است که دولت قزاقستان بر آن پافشاری می­کند. آزادی بیان و آزدای مراسم و رسوم دینی و نژادی نیز از جمله مواردی است که دولت قزاقستان به آن احترام می­گذارد. در این راستا مجمع خلق­های قزاقستان جهت دوستی میان خلق­های کشور تشکیل شد. اقلیت­های نژادی دارای مدارس هستند و در توسعه زبان ملی خود برنامه­هایی از جانب دولت در این راستا در نظر گرفته شده است. حتی از رادیو و تلویزیون برنامه­هایی به زبان آلمانی-اویغوری-ازبکی و روسی و غیره پخش می­گردد، آن­ها در مجلس دارای نماینده می­باشند.(6)

اساس دموکراسی در قزاقستان، تنها منبع قدرت دولت می باشد. افزایش نقش ملت به عنوان تنها منبع قدرت دولتی در جمهوری قزاقستان، بدون شک تحت تاثیر فرایند جهانی قرار گرفته است، اما قبل از آن این فرایند در نتیجه اصلاحات داخلی اقتصادی و سیاسی، که نقش آن را در تمامی زمینه های اجتماعی و دولتی افزایش داده، پذیرفته شده است. تشکیل برخی از احزاب سیاسی، توسعه و متحد شدن آنها و نقش آن در اجتماع و دولت به عنوان اصلی ترین شرایط افزایش نقش ملت می باشد. (7)

رئیس جمهور قزاقستان  در آپریل 2011  برای یک دوره پنج ساله دیگر سوگند ریاست جمهوری یاد کرد، وی در خلال انتخابات وعده هایی داده است که به عقیده بسیاری از کارشناسان در واقع تنها با فروپاشیدن خود او محقق خواهد شد. خبرگزاری فرانسه در تحلیلی از اوضاع این کشور و نحوه مدیریت نظربایف در قزاقستان می نویسد: وعده های اصلاحات سیاسی در این کشور که از سوی نظربایف مطرح شده صرفا در اثر فشار غربی ها بوده و همگی پوچ و بی اساس است چرا که اگر قرار باشد این وعده ها محقق شود دیگر نظربایفی وجود نخواهد داشت. (8)

در همین راستا تحلیلگران سیاسی این کشور نیز معتقدند وعده های نظربایف را نباید جدی گرفت؛ زیرا هرگونه تغییر و تحول سیاسی عظیم در این کشور به نابودی نظامی منجر خواهد شد که در دو دهه گذشته در این کشور در راس قدرت بوده است. این درحالی است که رئیس جمهور قزاقستان ادعا می کند انتخابات اخیر در این کشور نه تنها در طول تاریخ قزاقستان سازمان یافته‌ترین و دموکراتیک ترین بود بلکه به گفته همه کارشناسان در کل منطقه آسیا میانه بی نظیر بود. طرفداران نظربایف او را رهبری ملی می دانند که باید او را در سطح مصطفی آتا ترک در ترکیه و مهاتما گاندی در هند دانست ولی منتقدان نظربایف او را به نقض آشکار حقوق بشر و پایمال کردن جامعه مدنی متهم می کنند.رئیس جمهوری قزاقستان نیز در سخنانی با اشاره به انتقادهایی که از حکومت وی می شود، اعلام کرد: (9)

• اختیارات پارلمان این کشور افزایش یابد.
• تلاش برای گسترش بیشتر دموکراسی در جامعه ادامه یابد
• مشارکت مردم در ساختارهای سیاسی و اقتصادی افزایش یابد
• نقش احزاب سیاسی در تصمیم گیری ها و اداره کشور بیشتر شود
• راه حلی معقول و مورد پذیرش همه آحاد جامعه برای افزایش اختیارات پارلمان و تعیین وظایف دولت و حفظ نظام انتخاباتی در کشور پیدا شود
• قزاقستان در پیش گرفتن سیاست نوآوری، نوین گرا شود.

پیرامون وضعیت تعاملات و ارتباطات این کشور با ایران باید گفت که بنا به اظهارات سركنسول كشور قزاقستان: «جمهوري اسلامي ايران در منطقه خاورميانه و آسياي ميانه از اهميت ويژه­اي برخوردار است و تعميق روابط دوستانه با اين كشور در اولويت سياست خارجي جمهوري قزاقستان قرار دارد. ژالفاس عادل بايوف در مراسم جشن استقلال جمهوري قزاقستان افزود: امروز اطمينان داريم كه روابط دوستانه ايران و قزاقستان، آينده روشني دارد و هر دو كشور در چارچوب سازمان ملل متحد، سازمان همكاريهاي اقتصادي، سازمان شانگهاي در برقراري امنيت منطقه اي و ايجاد راه حل بحران افغانستان و كشور عراق اشتراك نظر دارند. به گفته وي، گسترش روابط بين استانهاي دو كشور از اهميت ويژه اي برخوردار است و در حال حاضر، استانهاي مانقيستا و قزاقستان جنوبي كشور قزاقستان، روابط تجاري، اقتصادي و فرهنگي با استانهاي گلستان و خراسان دارند و در اين زمينه، نتايج قابل توجهي به دست آمده است.»(10)

 

2-3 وضعیت اقتصادی

جمهوري قزاقستان در حال گذر از اقتصاد دولتي به اقتصاد آزاد ‌است. بمنظور توسعه كشور در زمينه­هاي سياسي، اقتصادي و اجتماعي، برنامه بلندمدتي تحت عنوان « قزاقستان 2030 » تنظيم شده‌ كه شامل سه ‌برنامه 10 ساله و هر برنامه به دو برنامه 5 ساله تقسيم  مي‌شود. دهه اول به فراهم آوردن زيربناها و زيرساخت‌هاي  اقتصادي كشور اختصاص يافته ‌است. از جمله اولويت‌هاي برنامه مزبور، توليد و صادرات نفت و مواد هيدروكربني مي‌باشد و لذا توسعه منطقه غرب قزاقستان (منطقه نفت خيز كشور) و همچنين راه‌ هاي انتقال و صدور نفت مورد توجه خاص قرار دارد. جمهوري قزاقستان از جمله كشورهايي است كه در صدد الحاق به سازمان تجارت جهاني است. پیشتر قرار بود تا سه كشور روسيه ، قزاقستان و بلاروس پس از عملياتي شدن اتحاديه گمركي فيمابين، با هم به سازمان تجارت جهاني ملحق شوند. اتحاديه گمركي بين قزاقستان، روسيه و بلاروس قرار بود از ابتداي سال 2010 تشكيل شود و تا پايان سال همان سال فضاي يكسان سازي گمركي آن از جمله منطبق­سازي اسناد فيمابين سه كشور انجام گيرد.(11) اکنون این اتحادیه به تازگی میان این سه کشور اجرایی شده است و مطابق موافقت نامه اتحادیه گمرکی بین این سه کشور تمام مبادلات بازرگانی در داخل مرزهای روسیه , بلاروس و قزاقستان با تعرفه های واحد گمرکی صورت می گیرد. اما الحاق آنها به صورت اشتراکی به سازمان تجارت جهانی صورت نگرفته و هر کدام تلاش دارند تا به صورت مجزا به این سازمان بپیوندند.(12)جمهوری قزاقستان در میان سایر کشورهای آسیای مرکزی دارای توسعه یافته ترین اقتصاد است.

 

الف) اطلاعات آماري پايه جمهوري قزاقستان؛

میزان ذخایر ارز و طلا: 87/19 میلیارد دلار

تولید ناخالص داخلی:115 میلیارد دلار در سال 2011

نرخ رشد: 6/6 درصد در سه ماهه اول سال 2011

نرخ بهره: 5/7 درصد درسه ماهه اول سال 2011 به نقل از بانک مرکزی قزاقستان

درآمد سرانه در ازای هر نفر: 5060 دلار.

سهم بخش‌هاي مختلف اقتصادي در توليد ناخالص داخلي: بخش كشاورزي 3/5 درصد، بخش

صنعت 9/40  درصد، خدمات 8/53  درصد.

تعداد نيروي كار: 358/8 ميليون نفر.

توزيع اشتغال در بخش‌هاي اقتصادي: كشاورزي 5/31 درصد، صنعت 4/18 درصد، خدمات 50درصد

نرخ بيكاري:  5/5 درصد جمعيت فعال اقتصادي در سه ماهه اول 2011

نرخ تورم: 5/8 درصد در ماه ژوئن 2011

جمعيت زير خط فقر: 8/13 درصد

مهمترين اقلام كشاورزي: غلات (عمدتاً گندم)، پنيه، دام‌هاي اهلي،

صنايع فعال: نفت، ذغال سنگ، سنگ آهن، منگنز، كروميت، سرب، مس، روي، تيتانيوم، بوكسيت

آلومينيوم، طلا، نقره، فسفات، سولفور، آهن و فولاد،  موتورهاي الكتريكي، مصالح ساختماني.

 

ب) وضعیت انرژی

وضعیت انرژی در این کشور بر اساس آخریم گزارشات موجود ارائه می گردد: (13)

ميزان توليد برق: 88/75 بیلیون كيلووات

ميزان مصرف برق: 05/69 بیلیون كيلو وات ساعت.

منابع توليد برق؛ سوخت فسيلي؛ 3/84% ، آبي؛ 7/15 % و اتمي صفر درصد.

ميزان توليد نفت: 820/1 هزار بشكه در روز(سه ماهه اول 2011)

ميزان مصرف نفت: 276 هزار بشكه در روز( سه ماهه اول 2011)

میزان ذخایر پالایش شده نفتي: 348 بشکه در روز( سه ماهه اول 2011)

توليد گاز طبيعي: 44 میلیارد فوت مکعب( یه ماهه اول 2011)

مصرف گاز طبيعي: 5/23 میلیارد فوت مكعب( سه ماهه اول 2011)

ذخائر گاز طبيعي: 85/1 میلیارد متر مکعب( سه  ماهه اول 2011)

 

ج) تجارت خارجي و شركاي تجاري:

طبق گزارشات حجم موازنه تجاری قزاقستان در نیمه اول سال 2011 برابر11.1 میلیارد دلار بوده است. صادرات نفت و گاز و همچنین فلزات پایه شامل: طلا، نقره، روی، نیکل بیش از 85% از صادرات قزاقستان را در برگرفته و کلید موفقیت اقتصاد این کشور به شمار می آید. مجموع صادرات قزاقستان در نیمه اول سال 2011 برابر 18.5 میلیارد دلار است. بازار اصلی صادرات قزاقستان اتحادیه اروپا است( بیش از50% از کل آن) و مهمترین شرکای آن ایتالیا، فرانسه و هلند هستند و چین، روسیه و سوئیس در رتبه های بعدی قرار دارند. واردات قزاقستان بیشتر شامل: وسایل نقلیه، ماشین آلات و تجهیزات آن، محصولات فلزی، مواد شیمیایی و مواد غذایی است و شرکای اصلی واردات آن عبارتند از روسیه، چین، اکراین، آلمان، ایتالیا، ایالات متحده. حجم واردات در این کشور در سه ماهه اول سال 2011 برابر 11.1 میلیارد دلار است.(14)

Loading Chart. Please Wait.

 

مجموع بدهي خارجي: 4/11 از مجموع تولید ناخالص داخلی این کشور در سه ماهه اول سال 2011

پول ملي: بنام “تنگه” از نوامبر  1993 با پشتوانه ذخاير طلاي قزاقستان به ارزش 729 ميليون دلار رواج يافته و هم‌اكنون هر دلار برابر با 151 تنگه است.

نوسانات نرخ ارز در برابر دلار: از سال 1999 تا سال 2011 به طور متوسط 138.65

اصلاحات اقتصادی فراوانی در این کشور صورت گرفته است و دولت از میزان محدودیتها و سختگیریهای اداری کاسته و امروز قزاقستان صاحب آزادترین اقتصاد در میان کشورهای آسیای میانه است. در برخی زمینه­ها، از جمله اصلاح نظام بانکی و بازنشستگی، موفقیت­های مهمی به دست آمده و قوانین اخذ مالیات تصاعدی و مالیات بر ارزش افزوده که به تازگی به تصویب رسیده است، با استقبال سرمایه­گذاران خارجی مواجه شده است، و درآمدهای مالیاتی دولت نیز فزونی یافته است. دولت در بهره­برداری از درآمدهای طبیعی، به سرعت عمل کرده است و به خاطر مهار کسر بودجه و دستیابی به بودجه متوازن، تحسین اقتصاددانان را برانگیخته است .ثروت و منابع طبیعی خداداد قزاقستان تنها در منابع نفت خلاصه نمی­شود، بلکه فرم مقعر ساحل این کشور بیشترین سهم را از دریای خزر نصیب قزاقستان کرده است و نزدیک به ۲۹ درصد از بستر دریا سهم این کشور است. در مجموع هم اکنون قزاقستان، که از نظر ثبات اقتصادی و همزیستی قومی، پدیده­ای نادر در میان سایر کشورهای آسیایی به شمار می­آید، بهتر می­تواند از موقعیت اقتصادی خود مراقبت کند؛ حتی اگر عوامل موافق خارجی ناگهانی نامساعد شوند.(15)

قزاقستان اقدامات اقتصادی زیادی را با توجه به موقعیت استراتژیک آن در آسیای میانه و بخاطر واقع شدن در میان کشورهای بزرگی نظیر چین­، روسیه، ازبکستان، قرقیزستان، ترکمنستان و کشورهای هم مرز در دریای خزر نظیر ایران و آذربایجان، آغاز نموده است. با این وجود قزاقستان اقتصاد اسلامی را فراموش نکرده است، وزیر دارایی این کشور می­گوید: برنامه­ریزیهای خوبی برای تبدیل شدن به بازار اقتصاد اسلامی در این کشور صورت گرفته است و همچنین گام­های مهمی برای استفاده از بانک ها و صندوق های اسلامی برداشته شده و در سال ۲۰۰۹ تصمیم­گیری شد که مجوز­های لازم برای فعالیت بانک­ها و صندوق­های اسلامی در این کشور اعطاء گردد.
محمد خلاف کارشناس اقتصادی و مدیر دفتر نمایندگی تجاری مصر در شهر آلمآتی پایتخت تجاری قزاقستان از سرمایه گذاران و صاحبان سرمایه کشور های عربی و اسلامی درخواست کرد توجه بیشتری به سرمایه­گذاری در قزاقستان داشته باشند بطوریکه اکنون استقبال خوبی از سوی دولت و مردم قزاقستان برای سرمایه گذاری اسلامی در این کشور وجود دارد.(16)

 

د) وضعيت روابط اقتصادي قزاقستان و جمهوري اسلامي ايران:

در حال حاضر حجم روابط فيمابين جمهوري اسلامي ايران و جمهوري قزاقستان بيش از دو ميليارد دلار است كه صادرات از سوي ايران شامل مبادلات مستقيم تجاري، مبادلات تجاري در چارچوب صادرات مجدد، تجارت چمداني، صادرات خدمات فني ـ مهندسي و صادرات از سوي قزاقستان نيز شامل صدور و سواپ گندم و سوآپ يا معاوضه نفت مي‌باشد كه بخش اعظم اين امر متاثر از موقعيت ترانزيتي كشورمان مي باشد. در راستاي هماهنگي همكاري هاي مشترك از جمله همكاري هاي اقتصادي، كميسيون مشترك همكاري‌هاي اقتصادي، اجتماعي، علمي و فرهنگي ايران و قزاقستان تاكنون یازده بار تشكيل جلسه داده است.(17)

اهم كالاهاي صادراتي ايران به قزاقستان شامل: خدمات فني و مهندسي، مواد غذايي و كنسروي، انواع ميوه و مركبات، خشكبار، مصالح ساختماني، كالاهاي مصرفي خانگي، لوزام بهداشتي و شوينده ها، منسوجات و پوشاك است.

اهم كالاهاي وارداتي ايران از قزاقستان: نفت، آهن‌آلات ،آهن قراضه، فلزات رنگي.

صدور خدمات فني و مهندسي:

قزاقستان از جمله كشورهاي در حال توسعه منطقه است كه بدليل برخورداري از درآمدهاي ارزي حاصل از فروش نفت، آهن‌آلات،‌ محصولات كشاورزي و منابع معدني و همچنين دريافت وام و اعتبار از سوي بانك‌ها و مؤسسات مالي و اعتباري بين المللي و در راستاي تحقق برنامه توسعه كشور تحت عنوان “قزاقستان 2030” پروژه‌هاي فراواني در زمينه‌هاي مختلف اقتصادي، زيربنائي، عمراني، ساختمان‌سازي و نفت و گاز را در دست اجرا دارد و كشورهاي مختلف در صدد استفاده از بازار بازسازي و ساخت و ساز در اين كشور مي‌باشند.

حمل و نقل و ارتباطات:

با توجه به محاط‌ بودن كشور قزاقستان و موقعيت جغرافيايي ايران، همكاري‌هاي حمل و نقل ترانزيتي در بخش‌هاي مختلف جاده‌اي، ريلي، دريايي و هوايي ادامه دارد و مي‌تواند مناسبات دو كشور در ديگر بخش‌هاي اقتصادي و بازرگاني را توسعه دهد.

 

3-3  وضعیت اجتماعی

قزاق بومي در واقع ترکيبي از اقوام ترک و مغول کوچ نشين مي­باشند که از قرن سيزدهم ميلادي به اين سرزمين مهاجرت کرده­اند، آنها بطور فوق­العاده­اي بصورت يک ملت واحد متحد شدند. اين منطقه در قرن هجدهم ميلادي مغلوب روسيه شد و قزاقستان از سال 1936 جزئي از اتحاد جماهير شوروي گرديد. در طي سالهاي 1950 تا 1960 طبق برنامه کشاورزي سرزمين بکر شهروندان شوروي سابق از کشت مناطق لم يزرع شمالي قزاقستان پشتيباني کردند و اين باعث ورود مهاجرين بسياري ( اکثرا روس و بقيه از اقوام کشورهاي ملحق شده) به منطقه شد که ترکيب نژادي غير قزاقي را بر محلي­ها افزون کرد. بطور كل جمهوري قزاقستان داراي متنوع­ترين قوميت­ها و نژادها در جهان است كه بيش از 120 قوم در اين كشور زندگي مي­كنند 56% قزاقها، 30% روس تبار، 4% اكرايني، 3% ازبك، 2% آلماني هستند. همچنين اقوام و نژاد­هاي گوناگوني همچون كره­اي، تاجيك، ازبك، بلاروس، تركمن، اينگوش، لهستاني، ارامنه، يوناني، آذربايجاني، كرد، مولداوي، استوني، تاتارها، ايغور « آسي» از اقوام ايراني قفقاز، «موردوا» از اقوام سيبري و دها قوم و نژاد ديگر زندگي مي­كنند.

استقلال اين کشور در سال 1991 باعث شد بسياري از اين تازه واردها  به کشورهاي ديگر مهاجرت کنند. اقتصاد قزاقستان بزرگتر از کل کشورهاي منطقه آسياي مرکزي مي باشد که تا درجه زيادي معلول منابع وسيع طبيعي و دوره تازه اي از دوام سياسي و ثبات آن است. مسائل فعلي اين کشور عبارت از: توسعه يکپارچگي هویت ملي، گسترش و توسعه کشور از لحاظ منابع عظيم انرژي و صادرات آن به بازارهاي جهان، دستيابي به رشد اقتصادي پايدار، تنوع در اقتصاد در بخشهاي خارج از نفت و گاز و صنعت و معدن، بالا بردن سطح رقابت پذيري قزاقستان و تقويت روابط با کشورهاي همسايه و ديگر قدرتهاي خارجي است.(18) به موجب قانون اساسي قزاقستان كشور تابع مذهب خاصي نمي­باشد ولي همه اديان و مذاهب در انجام مذاهب امور مذهبي خود آزاد هستند.(19)دخالت مذهب در سياست ممنوع است و احزاب نمي­توانند در چهارچوب و تحت عنوان مذهب فعاليت داشته باشند همچنين مجامع و انجمن­هاي مذهبي نيز نبايد داراي اهداف سياسي باشند.

طی سالهای اخیر تقاضا برای کار در قزاقستان به­طور قابل توجهی از سوی کارگران مهاجر کشورهای آسیای مرکزی صورت پذیرفته است و این کارگران که در آغاز در شغلهای خدماتی و با حداقل حقوق مشغول به کار بودند با گذشت زمان توانستند در سطوح بالاتر و با درآمد بیشتر  اشتغال یابند. کارگران مهاجر بر اقتصاد کشور پذیرنده اثر مثبت دارند ولی این نکته را نباید فراموش کرد که علاوه بر اینکه سالانه مبالغی توسط این کارگران به کشور متبوع بازگردانده می­شود و مشکلات اقتصادی را در بر می­گیرد از طرفی هم حضور این مهاجران منجر به بروز مشکلات اجتماعی می­شود.

شاخصهای بعد اجتماعی:

در ارائه این اطلاعات تلاش شد تا از آخرین بروز رسانیها استفاده گردد: (20)

– جمعیت: 16.5 میلیون نفر( سال 2010)

– ترکیب سنی:

زیر 14 سال: 25  درصد

بین 15 تا 64 سال: 8/66 درصد

65 سال به بالا:9/7  درصد
– نرخ رشد جمعیت: 0/392  درصد، رتبه در جهان166، (جولای 2009 )

– نرخ تولد: 6/16 در هر 1000 نفر، رتبه در جهان127، (جولای 2009 )

– نرخ مرگ و میر: 39/9  در هر 1000 نفر، رتبه در جهان: 76، (جولای 2009 )

– نرخ مهاجر پذیری: 3/3 – در هر 1000 نفر، رتبه در جهان: 153، (جولای 2009 )

– میزان جمعیت شهر نشین: 58 درصد کل جمعیت ( آغاز سال  2008 )، برآوورد نرخ رشد شهر نشینی:2/1  درصد (سال 2005 تا 2010)

– ملییت: قزاقستانی

– نسبت قومیتی: 4/53 درصد قزاق، 30  درصد روس، 7/3  درصد اوکراینی، 5/2  درصد ازبک،  4/2 درصد آلمانی،  7/1 درصد تاتار، 4/1 درصد اویگور،  بقیه اقوام 9/4 درصد
دین و مذهب: 47 درصد مسلمان، 44 درصد مسیحی ارتدکس روسی، 2 درصد پروتستان و بقیه مذاهب 7 درصد

– زبان: 4/64 درصد زبان قزاقی در ایالتها و میان مردم، 95 درصد روسی به عنوان زبان رسمی و تجاری( این بخش آمار سال 2001 است و قطعا درصد استفاده از زبان قزاقی بالا رفته است)

– میزان سواد: کل سنین پانزده سال به بالا قادر به خواندن و نوشتن می باشند.

 

4-  تحليلSWOT  كشور قزاقستان

1-4 روش­شناسی تحلیل: روش تحلیل راهبردی

تـجـزیـه و تـحـلیـل راهـبـردى مـرحـله بـسیار مهمى در فرآیند برنامه­ریزى استراتژیک مـحـسـوب مـى­شود. در این مرحله موقعیت کشور بر حسب قوت­ها و ضعف­هایى که در محیط درونـى خـود دارد و فـرصـت­هـا و تهدیدهایى که در محیط بیرونى با آن مواجه است مورد ارزیابى قرار مى­گیرد. بازیگران رسمی و غیر رسمی که ناگزیر از رقابت و تلاش براى بقا در محیطهاى به شدت مـتـلاطـم،  بـى ثـبـات و در حـال تـغـیـیـر و تـحـول­انـد، بـراى رویـارویـى بـا عوامل و رخدادهاى محیطى تاثیرگذار بر فعالیتهاى خود، با دو رویکرد و مکتب مدیریتى عمده مواجه­اند: یـکـى مـکـتـب توصیفى – انطباقى[3] که برخوردى انفعالى و اقتضایى با این تحولات داشته و اقدام به موقع و منطبق با شرایط جارى و اعـمـال تدابیر ـ تقریباً ـ غیررسمى و خل­الساعه که از طریق آزمون و تجربه به دست مى­آید، مد نظر است. دیـگـرى مکاتب پیش تدبیرى یا تجویزى [4]کـه بـرخـوردى فـعـال بـا عوامل محیطى را تجویز مى­کند. این مکتب مـعـتقد بر طراحى رسمى و پیش بینى تدابیر تحلیلى براى تحقق هدف­هاى بـلنـدمـدت است. در این راستا مدیریت استراتژیک نیز تحت نظم و قاعده درآوردن[5] ، به اجـرا درآوردن[6] و ارزیـابـى کـردن[7] کـلیـه اقـدامـات و عملیاتى تعریف می شود که واحد تحلیل(کشور) را قادر می­سازد آینده را دقیق تر و روشن تر ترسیم نماید.(21)

2-4 تحليل SWOT بعد سياسي

نقاط قوت:

–       روابط سیاسی خوب با سایر کشورها و در پیش گرفتن سیاست چند جانبه­گرایی و موفقیت در این امر

–       دولت به دنبال ایجاد صلح و امنیت در آسیای مرکزی است که از زمان اتحاد شوروی تاکنون فاقد آن بوده است.

–       فشار خارجی برای بهبود هرچه سریعتر ثبات مدنی و سیاسی

–       برخورداری از جایگاه بهتر و قدرتمندتر در میان سایر کشورهای آسیای مرکزی به دلیل برخورداری از منابع نفت، گاز و منابع معدنی

–       همسویی نهادها و ارگانهای اجرایی دولت با رئیس جمهور به علاوه درآمدهای نفتی منجر به رشد اقتصادی کشور شده است

–       عضویت موثر این کشور در سازمان کشورهای مشترک­المنافع و سازمان امنیت و همکاری اروپا

نقاط ضعف:

–       نبود آزادی بیان در رسانه­ها و عدم مشارکت واقعی و دائمی شهروندان در قدرت سیاسی

–       کنترل نظربایف و اطرافیان نزدیک او بر تمام امور کشور به خصوص بخش سیاسی و اقتصادی

–       وجود حزب طرفدار رییس جمهور روند توسعه دموکراتیک کشور را تا حدودی تضعیف کرده است

–       عدم رضایت از نامحدود بودن دوره­های ریاست جمهوری نورسلطان نظربایف

–       وجود اختلاف ارضی میان ازبکستان و قزاقستان

فرصتها:

–       تمایل روسیه به برقراری ارتباط نزدیک تر با قزاقستان، به ویژه در مسائل نظامی و امنیت انرژی و این مسئله به ایجاد تعادل میان آستانه با چین که به عنوان یک کشور قدرتمند در مرزهای شرقی خود در حال ظهور است، کمک خواهد کرد.

–       ریاست قزاقستان بر سازمان امنیت اروپا در سال 2010 که باعث بالا کشیده شدن نقش این کشور به خصوص در مسائل منطقه ای است.

–       بهره­مندی از طولانی­ترین ساحل در دریای خزر و دارا بودن نقش مهم در مسائله تعین رژیم حقوقی آن.

تهدیدات:

–       تلاش برای متنوع ساختن بازارهای صادرات انرژی از راهی غیر از روسیه می تواند در وزن روابط بلند مدت دو کشور اثر بگذارد.

–       شایعاتی که مبنی بر جنگ قدرت میان نخبگان شکل گرفته است می تواند تهدید رو به رشدی برای ثبات امنیت باشد.

–       روابط قزاقستان و چین به خاطر وجود قزاقهای منطقه خود مختار سین­کیانگ و خطر استقلال خواهی این منطقه می تواند تا حد بالایی سیاسی شود.

3-4 تحليل SWOT بعد اقتصادي

نقاط قوت:

–       داشتن مرز مشترک با روسیه، قدرت اقتصادی این کشور را نسبت به همسایگان همتراز جنوبی خود در شرایط بهتری قرار داده است

–       آینده اقتصادی درخشان به سبب منابع بالقوه طبیعی، زیرساختها و محصولات کشاورزی نظیر گندم، جو، پنبه، برنج، و منابع سرشار اورانیوم، مس و آهن

–       پتانسیل بالای منابع هیدروکربوری به علاوه قیمت بالا، محرک رشد کلی را در مسیر توسعه و رشد قرار خواهد داد.

–       تمایل خارجی ها برای سرمایه گذاری در این کشور رو افزایش است.

–       با توجه به اصلاحات پس از استقلال به همراه سیاستهای پولی و مالی، اقتصاد قزاقستان در میان کشورهای مشترک المنافع بهترین عملکرد را دارد.

نقاط ضعف:

–       اقتصاد کشور به شدت متکی به نفت است و درآمد نفت حدود ۶۰ درصد کل درآمدهای دولت را تشکیل می دهد.

–       در زمینه ایجاد و رشد صنایع، پیشرفت ناچیزی داشته است.

–       برای بهبود هرچه بیشتر شرایط اقتصادی نیاز به سرمایه­گذاری خارجی دارد و به تنهایی قادر به حل این مشکل نیست.

–       محدودیت شرایط بین المللی اعطای اعتبارات بانکی باعث شده است تا بانکهای قزاقستان به مرحله بحران نزدیک گردد. طبعا تاثیرات مرحله دوم بر روش اقتصادی حاصل از فاکتورهای غیر انرژی قابل ملاحظه خواهد بود. این مسئله در آینده اتکای قزاقستان بر صادرات انرژی را در میان مدت افزایش خواهد داد.

–       اعمال کنترل دولت، نگرانی  از محدودیت قراردادهای نفتی را افزایش داده است.

فرصتها:

–       بالا بودن تقاضا در بازار جهانی نفت و تقاضای جهانی برای فلزات، که صادرات اصلی قزاقستان را تشکیل می دهند. همچنین به دلیل ذخایر غنی نفت در دریای خزر مورد توجه کشورهای غربی است

–       به سبب واقع شدن در میان کشورهای بزرگ نظیر چین، روسیه، ازبکستان، قرقیزستان، ترکمنستان و کشورهای هم­مرز در دریای خزر نظیر ایران و آذریایجان دارای موقعیت استراتژیک است.

–       بستر مناسب برای تبدیل شدن به بازار اقتصاد اسلامی

–       الحاق قزاقستان به کریدور ترانزیتی شمال – جنوب

–       استراتژی توسعه دولت از سال 2015-2003 با هدف تنوع بخشیدن به اقتصاد از طریق تسهیل در امر سرمایه گذاری غیر نفتی.

تهدیدات:

–       حجم واردات طی چند سال آینده به دلیل نیاز به سرمایه برای پروژه های کلان، و افزایش تقاضا برای مصرف کننده به دلیل بالا رفتن درآمدهای واقعی افزایش خواهد یافت.

–       طرح نور سلطان نظربایف مبنی بر توسعه اقتصادی بین المنطقه ای با بازار مشترک اوراسیایی، به دلیل دستیابی به زمین در میان این مطقه بی ثبات(آسیای مرکزی)، و همچنین وجود منافع متضاد بر سر منایع محدود، ممکن است به ایجاد کشمکش و منازعه منجر گردد.

4-4 تحليل SWOT بعد اجتماعی

نقاط قوت:

–        قزاقستان در سالهای پس از استقلال شاهد ثبات اجتماعی بوده است.

–       سطح سواد و همچنین فرهنگ در این کشور بالاست و اکثر مردم در آنجا باسواد هستند.

–       روابط جزء و قبيله ـ طايفه به عنوان يك عامل در تقويت اتحاد ملي است و در جريان‌هاي سياسي داخلي اين نوع روابط يك ارزش جزئي دارد و تأثير جدي بر روند قشربندي و طبقه‌بندي اجتماعي جامعه ندارد و روابط بين افراد را تحت تأثير قرار نخواهد داد.

نقاط ضعف:

–       کثرت قومیت روس وسلطه آنها در برخی حوزه­های کشور و همچنین وجود جمعیت زیادی از مهاجران، قرقیز، تاجیک و ازبک.

–       افزایش قاچاق مواد مخدر از طریق مرزهای قزاقستان.

–       ضعف نهادهای دموکراتیک و ادامه اقتدارگرایی که شاید بتوان گفت به نوعی میراث دوران اتحاد شوروی است.

فرصتها:

– قزاقستان پذیرای جمعیت بزرگی از روسها و اقوام غیر قزاق است که همین عامل باعث شکوفایی هنر و فرهنگ غربی در این کشور شده است، و منجر به ایجاد بستر مناسب برای تعاملات فرهنگی و اجتماعی شده است.[8]

تهدیدات:

–       در قزاقستان منابع انسانی متخصص و تحصیل کرده کم است.

–       میزان اسلام خواهی مردم قزاقستان در سالیان اخیر رشد بی سابقه‌ای یافته است، اما به دلیل عدم توجه ساختارهای دولتی و قانونی به این پدیده فراگیر در حال رشد، احتمال نفوذ جریانان انحرافی اسلام و احتمال اشاعه تعالیم نادرست اسلامی بیش از گذشته قوت یافته است.

ارائه رهنمودهايي براي ايران با توجه به تحلیل SWOT کشور حوزه­های چندگانه قزاقستان

آسياي مركزي به عنوان بخشي از گستره‌ي حوزه تمدني ايران، از جايگاه ويژ‌ه‌اي در سياست خارجي جمهوري اسلامی ايران برخوردار بوده و است. وجود اشتراكات و پيوندهاي تاريخي و فرهنگي بين ايران و اين منطقه و همچنین مناسب بودن ایران به عنوان مقرون ­به­صرفه­ترین مسیر برای کشورهای منطقه آسیای مرکزی برای ارتباط یافتن با آبهای آزاد و بازرهای جهانی به دلیل محصور بودن این کشورها در خشکی موجب شده است تا ایران از موقعیت ویژه­ای برخوردار باشد و موجبات گسترش مناسبات میان این کشورها فراهم شود. پس از فروپاشي اتحاد شوروي و ايجاد سازمان كشورهاي مستقل هم‌سود توجه بسياري از كشورهاي قدرتمند منطقه‌اي و بين‌المللي، به صورت خواسته ‌يا ناخواسته، به دلیل منابع استراتژیک (نفت و گاز) و موقعیت ژئوپلتیک به‌ اين منطقه جلب گردید. در همین راستا ایران نیز با كشورهاي قدرتمند منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به رقابتي شديد فرا خوانده شد، تا جايي كه تهران براي دستیابی به حقوق اوليه همسايگي و ذي‌نفع شدن در منافع مشترك مجبور بوده و است تا از مسير سخت دفع نيروهاي فرامنطقه ای عبور نماید. در این بین، یکی از کشورهایی که ‌ایران طي سال‌هاي پس از فروپاشي شوروي سعی در گسترش روابط با آن داشته، قزاقستان است كه در ادامه با توجه به نکات حاصل از تحلیلswot  حوزه­های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این کشور سعی در ارائه رهنمودهایی برای ایران داریم تا با شناسایی این فرصتها مناسبترین سیاستگذاری و تصمیم اتخاذ گردد.

روابط سیاسی:

در عرصه سياسي و ديپلماتيك جمهوري اسلامي ايران و قزاقستان همواره تلاش كرده‌اند تا با بهره گيري از تمام ظرفيتها به ارتقاء روابط بپردازند، و ديدار روساي جمهور ايران و قزاقستان را در اين چارچوب مي‌توان ارزيابي كرد. هر دو کشور دیدگاه مشترکی در مورد دریای خزر دارند و معتقدند که این دریا باید از نظامی­گری به دور باشد و دریای صلح و آرامش باشد، و همچنین در خصوص افغانستان، ‌عراق، ‌مقابله با آسیب‌های وارده ناشی از آن و نیز مواد مخدر و افراط گری دیدگاه مشترکی دارند. با توجه به نوع سیاست داخلی و خارجی قزاقستان، پتانسیل بالای هر دو کشور به عنوان دارندگان منابع غنی انرژی، موقعیت ویژه ژئوپلتیک ایران برای ترانزیت نفت این کشور و به دلیل نزدیکی های دیرینه فرهنگی و وجود اشتراکات فراوان همچون اشتراکات زبانی و دینی، این دو کشور باید با استفاده از این ظرفیتها تعاملات سیاسی خود را افزایش داده و تحکیم نمایند، و از دیدگاه مثبت مردم قزاقستان نسبت به ایران بهره برند.

براي ايران و قزاقستان دو مسأله ذيل به عنوان منافع موازی دارای اهميت است: (22)

1- صلح وامنيت بين­المللي: ايجاد ترتيبات مناسب و لازم براي تحقق صلح و امنيت بين­المللي از جمله مواردي است كه بخشي از سياست خارجي كليه كشورهاي جهان را تشكيل می­دهد، اما تعارض در نوع نگرش به چگونگي دستيابي به اين ترتيبات باعث ايجاد منافع موازی[9] در اين جهت می­شود. مدل قزاقستان براي ترتيبات امنيتي بين المللی،  منطبق با ساختار توزيع قدرت بين­المللي و مديريت قدرت­هاي بزرگ، بخصوص آمريكا، روسيه و چين می­باشد. اين كشور با ناتو و تركيه ارتباط نزديك دارد و تا حدي در سازمانهای منطقه­ای نظير سازمان كنفرانس اسلامي و يا اكو مشاركت مي كند كه به روابط خود با اين كشورها لطمه نزند.  اين مدل، با مدل امنيت منطقه­ای و بین­المللی ايران كه مشاركت تمامي كشورهاي جهان با استفاده از حقوق برابر را در نظر دارد، يكسان نيست.

2-  كاهش نفوذ روسيه در آسياي مركزي:  ايران و قزاقستان بطور مشترك خواهان كاهش نفوذ روسيه در آسياي مركزي هستند، ولی هر يك با نگرش خاص خود به اين قضيه مي­نگرند.

براي قزاقستان، ترس از احياء مجدد امپراتوري روسيه، باعث می­شود تا اين كشور، ضمن گرايش به آمريكا و كاهش توان هسته­ای خود، دست به ايجاد مناسباتي با روسيه بزند كه بر استقلال قزاقستان تأكيد می­کند. ايران نيز درصدد است ضمن استقبال از كاهش نفوذ تاريخي روسيه در آسياي مركزي و احساس ضرورت مقابله با احياء مجدد امپراتوري روسيه، الگوهاي فرهنگي، اقتصادي و ارزشي خود را در قزاقستان و ديگر كشورهاي منطقه آسياي مرکزی ترویج نماید. این امر مغایر تفکرات حاکم بر دولت قزاقستان است که مدل نگاه به غیر و دولت عمل­گرای لاییک را مد نظر دارد.

جمهوری اسلامی ایران به صورت ذاتی با قزاقستان در موارد زیر دارای منافع متضاد است:

1-   نوع سیستم سیاسی و حکومتی؛ چراکه علی­رغم شمار بالای مسلمانان در این کشور نوع حکومت آن لاییک است.

2-   نفوذ دولتهای فرامنطقه­ای؛  مثل ترکیه، رژیم اشغالگر قدس و آمریکا که برای ایران یک چالش جدی به شمار می­آید.

3-   عدم هماهنگی بر سر رژیم حقوقی دریای خزر؛ که سیاستهای قزاقستان در بهره­برداری از منابع خزر در وضعیت ناهماهنگ با ایران قرار دارد.

با توجه به نوع روابط ایران و قزاقستان اصلا نمی­توان برخورد نظامی و سخت را میان این دو کشور پیش­بینی کرد، اما سناریوی آتی این روابط به سه حوزه همکاری و تعامل، همکاری و رقابت و تعارض می­توان تقسیم کرد که در مدل آخر تنها در صورت عدم توفیق ایران در انجام دیپلماسی موفق در جهان، و به ویژه در نوع تعاملاتش با اروپا، فدراسیون روسیه و چین محتمل می­شود.

 

روابط اقتصادی:

از مهمترین ظرفیتهای موجود میان ایران و قزاقستان فعالیتهای اقتصادی در ابعاد گوناگون است. سابقه روابط تجاری ایران و قزاقستان، منافع دو جانبه، تعهد طرفین و اجرای توافقات، موافقت طرفین برای گسترش روابط دو کشور، مناسب بودن شرایط همکاری های تجاری و سایر عوامل دیگر موجب شده اند که احساس رضایت و تمایل در فعالیتهای اقتصادی موجود باشد. به صورت کلی روابط اقتصادی میان این دو کشور را می­توان در سه حوزه ترانزیت کالا، فعالیتهای تجاری و بازرگانی و انرژی تقسیم­بندی کرد.

– ترانزیت:

قزاقستان در ميان كشورهاي حوزة «سي‌آي‌اس» رتبه دوم را در ترانزيت كالا از خاك جمهوري اسلامي ايران دارد. قزاقستان به عنوان بزرگ ترین قطب تولیدکننده گندم در جهان است،  و عمده همسایه های ایران از جمله کشورهای عربی خریدار گندم قزاقستان هستند که ایران می تواند در ترانزیت و صادرات این محصول به کشورهای یاد شده موثر باشد.(22) سالانه 200 هزار تن پنبة ازبكستان از طريق بندر آکتائو قزاقستان به بندر امیرآباد در استان مازندران ترانزیت می­شود. با افتتاح دفتر راه آهن قزاقستان در تهران و الحاق اين كشور به كريدور ترانزيتي شمال- جنوب بيش از گذشته فعالیتهای این دو کشور در حوزه ترانزیت گسترش خواهد يافت. ایجاد پرواز مستقیم هوایی میان تهران و آستانه و همچنین همکاری در زمینه ترانزیت کالا از طریق کشتی میان بنادر این دو کشور از دیگر فرصتهای موجود است.

– همکاریهای تجاری و بازرگانی:

جمهوری قزاقستان از علاقمندی شرکت­های ایرانی برای سرمایه­گذاری در قزاقستان ابراز خرسندی دارد و اعلام کرده است که جذب سرمایه­گذاری خارجی یکی از اولویت­های برنامه توسعه اقتصادی قزاقستان است و مقامات قزاقستان علاقمند به توسعه روابط تجاری و اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران هستند چرا که در این زمینه اراده سیاسی و ظرفیت­های بالقوه­ای وجود دارد. از طرفی هم ایران آماده مشارکت فعال و سازنده در برنامه­های توسعه قزاقستان است. ایران اعلام کرده است، در صورتیکه قزاقستان امکانات و زمین مناسبی در اختیار کارشناسان ایرانی قرار دهد، در زمینه کشت و تولید محصولات کشاورزی در قزاقستان، اقداماتی را انجام خواهد داد. رئیس­جمهور قزاقستان پیشنهاد همکاری‌های بانکی دوکشور را به عنوان زیرساخت همکاری‌های تجاری و اقتصادی را ارائه کرده است. طي‌ سال‌هاي اخير عمده محصولات وارداتي ايران از قزاقستان عبارت از آهن آلات، گندم، جو، ابزار آلات، ماشين آلات، سرب، مواد شيميايي، آلو‌مينيوم و نفت بوده و در مقابل، اقلام عمده صادراتي ايران به قزاقستان را پوشاك، كفش، مواد شيميايي، پلاستيك، پارچه، روغن خوراكي‌، انواع كنسرو، لوازم برقي و… را تشكيل‌ مي‌داده‌اند. ایران باید تلاش کند تا با شناسایی و شناخت کامل این فرصتها و شرایط دامنه فعالیتهای اقتصادی خود را با قزاقستان بسیار بیشتر از پیش افزایش دهد، چرا که فعالیتهای سازنده و اثرگذار اقتصادی بستر مناسبی را برای فعالیتهای سیاسی فراهم می­کند.

از جمله تعاملات مستقيم دولتي بين تهران و آستانه که با هدف توسعة تعاملات اقتصادي اکنون در حال اجرا است: امضاء تفاهم‌نامه در سال 2006 بین دو استان گیلان و مانگیسائو قزاقستان که طي آن دو طرف خواستار همکاری در زمینه‌های کشاورزی، شیلات، حمل و نقل، صنعتی، بازرگانی و گردشگری شدند.(24) در زمینه صنعت برق باید خاطر نشان کرد که ایران فرصت خوبی را در اختیار دارد تا با استفاده از کارشناسان خود و با سرمایه­گذاری در این کشور فعالیت نماید، همچنین در زمینه ساخت و ساز و خدمات فنی و مهندسی نیز بستر مناسبی برای همکاری ایران با طرف قزاقی وجود دارد.

اهم برنامه هاي قابل اجرا میان ایران و قزاقستان:

1-  ايجاد دفتر سازمان توسعه تجارت ايران در قزاقستان

2- توسعه صادرات غیر نفتی  ايران

3-  برگزاري نمايشگاههاي اختصاصي و مشاركت در نمايشگاههاي بين المللي يكديگر

4- توسعه صدور خدمات مهندسی و فنی

5- افزایش سرمایه گذاریهای شرکتهای ایرانی در قزاقستان

6- ادامه سواپ نفت قزاقستان از ایران

7- پیگری موارد توافق شده در اجلاس كميسيون مشترك

8- برطرف نمودن عدم توازن تجاري

9-  تشكيل شوراي مشترك اتاق بازرگاني- صنعتي

10-  فعال نمودن شعبه نمايندگي بانك توسعه صادرات ايران در قزاقستان

11-  تبادل هیاتهای تجاري

12-  توسعه همكاريهاي حمل و نقل و ترانزيت

13-   توسعه همكاريهاي حمل و نقل از طريق درياي خزر

–  همکاری در زمینه انرژی

هم اکنون تهران و آستانه همکاری‌های خوبی را در زمینه انرژی دارند اما با برنامه­ریزی درتوسعه پتروشیمی ونیز انتقال انرژی وزمینه‌های بالادستی انرژی اعم از اکتشافات و توسعه صنایع انرژی می‌توان این همکاری‌ها را گسترش داد. ایران می­تواند به سبب موقعیت خاص جغرافیایی خود در زمینه انتقال نفت قزاقستان به بازارهای جهانی همکاری خوبی با قزاقستان داشته باشد. عمده فعالیت ایران و قزاقستان در زمینه انرژی با سوآپ و انتقال نفت قزاقستان از خاک ایران به بازارهای جهانی شکل گرفته است، در حال حاضر سواپ نفت قزاقستان از طريق بندر نكا انجام می شود كه با تكميل طرح تجهيز و ايجاد برخي تغييرات در پالايشگاه‌هاي تهران و تبريز و ساخت زيرساخت‌هاي لازم در مناطق شمالي، اين ميزان مي‌تواند به میزان زیادی افزايش يابد. سوآپ نفت قزاقستان علاوه بر دريا از طريق خشكي از طريق راه‌آهن نيز انجام مي‌شود. افزون بر نفت خام، جمهوري اسلامي ايران بخشي از محصولات و فرآورده‌هاي نفتي را نيز از قزاقستان وارد مي‌كنند. مذاکرات مي‌توان به منابع تامین خوراک نفت خام پالایشگاه 300 هزار بشکه‌ای کاسپین، سوآپ نفت خام و فرآورده‌های نفتی، مشارکت در ساخت خط لوله 1640 کیلو متری نکا – جاسک و توسعه همکاری‌های گازی اشاره كرد. در واقع یکی از سیاست‌های راهبردی وزارت نفت ايران طي سال‌هاي اخير، توسعه همکاری‌های نفتی با کشورهای حاشیه دریای خزر برای افزایش سهم سوآپ و ترانزیت از خاک ایران بوده و در اين زمينه نيز همان طور كه اشاره شد، تعاملاتي با طرف قزاقي برقرار شده است.

هرچند ایران شریک استراتژیک قزاقستان محسوب نمی‌شود، اما دو کشور طي سال‌هاي اخير دو كشور بر ضرورت توسعة همکاری‌هاي دو‌جانبه در زمینه‌های مختلف تأكيد كرده و گام‌هاي عملي زيادي نيز در اين زمينه‌ برداشته‌اند. با توجه به وضعیت جغرافیایی قزاقستان و محصور بودن در خشکی و از طرفی هم پتانسیل بالای طبیعی و اقتصادی این کشور ایران می­تواند سهم به سزایی را در ارتباط اقتصادی با قزاقستان به خود اختصاص دهد. ايران بايد در اين راستا به اين نكته توجه داشته باشد كه براي استفاده بهتر و بيشتر از اين فرصت، در ابتدا بايد به فكر تعديل سياست خارجي خود نسبت به كشور‌هاي غربي باشد، چرا كه با توجه به بي‌ثباتي سياسي و اقتصادي در منطقه آسیای مرکزی‌، كشور‌ها‌ی اين منطقه به دولت‌هاي قدرتمند از جمله آمريكا، اتحادیه اروپا… معطوف شده‌اند و در حال حاضر نيز ساختار سياسي و اقتصادي آنها در ارتباط با غرب شكل گرفته است.

روابط فرهنگی:

با توجه جایگاه فرهنگی ج.ا. ایران در میان کشورهای منطقه، قزاقستان بسیار علاقمند است تا گسترش همکاری های فرهنگی زمینه توسعه مناسبات میان دوکشور در سایر عرصه ­ها نیز فراهم شود. «آريستان بيك محمد اولي» مدیر فرهنگستان هنر قزاقستان در دیدار با مدیر فرهنگستان هنر ایران اعلام کرد: « قزاقستان اکنون در حال مرمت و بازسازی مقبره­هایی کهن در این کشور است و برای آنكه اين آثار باستاني را ترميم كند، بايد به منشأ اين معماري برگردد. در اين زمينه تجربه و دانش ایرانیان براي ما بسيار مهم و تأثيرگذار خواهد بود. همان طور كه مي‌دانيد، اسلام و فرهنگ شرق، بر تمدن قزاق‌ها تأثيرگذار بوده است، قزاقستان كشور جوان و فعالي است كه از امكانات بسيار زيادي برخوردار است و علاقه‌مند به برقراري ارتباطات فرهنگي با ديگر كشورهاست.»(25)

مشترکات فرهنگی ایران و قزاقستان در محورهای زیر خلاصه می گردد: (26)

–       لغات مشترک در زبان فارسی و قزاقی.

–       بخشی از تاریخ مشترک.

–        اشتراک دینی.

–        کتب تاریخی فارسی و ترکی که حاوی پاره­ای از تاریخ دو کشور است.

با توجه به نقش مهم ایران در تقویت و تحکیم گفتگوهای بین تمدنی و دینی و همچنین با توجه به ابتکارات ایران در زمینه برقراری صلح و علاقمندی کشور قزاقستان در برقرای رابطه فرهنگی با ایران، مسئولان باید از این فرصتها استفاده کرده و سطح تعاملات فرهنگی خود را افزایش دهند

نتيجه­گيري

ایران باید برای برقرای ارتباطات با قزاقستان برنامه­های راهبردی و بلند مدت را در نظر گیرد چراکه قزاقستان کشوری اثرگذار در آسیای مرکزی است و ضمن آن تعاملات مناسبی با دولتهای فرامنطقه­ای دارد. ایران باید به شناخت ماهیت نظام سیاسی و نوع سیاست­گذاری خارجی این کشور که اغلب چند جانبه گرا است توجه داشته باشد. قزاقستان ترجیحا کشوری غربگرا است ولی در عین حال تمایل ندارد که آسیبی به روابط سنتی خود با روسیه وارد شود و بسیار مراقب است تا این کشور محل رقابت روسیه و آمریکا نشود. ایران باید تلاش نماید تا با استفاده از ریشه­های فرهنگی و دینی مشترک، بسترهای مناسب سیاسی و اقتصادی هرچه بیشتر به قزاقستان نزدیک شود و از طرفی هم خطرات نفوذ دولتهای فرامنطقه­ای را در منظر آنان بزرگنمایی کند. قزاقستان کشوري است که مخالف با اعمال تحريم ها  بر علیه ایران بوده است و حمايت ها و مساعدت هايي در مقابله با تحريم ها داشته است و اخيرا نيز در ملاقات آقاي صالحي با وزير خارجه اين کشور نيز وي بر اين نکته تاکيد کرد که ما مخالف تحريم ها هستيم که موجب مي شود که از لحاظ اقتصادي شرايط با پشتوانه بيشتري پيشرفت کند. اینگونه که به نظر می رسد و ارزيابي ها نشان می دهد، قزاقستان مواضع معقول و متعادلي را در مورد کيفيت روابط خود با ايران برقرار کرده است و در موضوع حقوق بشر نيز معمولا به نفع ايران راي داده است، لذا ایران نیز باید تلاش نماید تا سیاست گذاریهای مناسب و متعادل از نهایت پتانسیل موجود بهره برد.

 

 

 

 

منابع:

1-    عظیمی، سید حمیدرضا، “پایگاه اطلاع رسانی صنعت”، http://www.myindustry.ir/strategic-management/article/swot-analysis.html

2-    احمدی، محمدرضا، روش تحلیل راهبردى (SWOT)، “پایگاه حوزه، 1386، http://www.hawzah.net/FA/MagArt.html?MagazineID=0&MagazineNumberID=6371&MagazineArticleID=71290

3-    Chang، Hsu- His- Huang، Wen-chin. Application of a quantification SWOT analytical method .(2005)

4-    امانی، عبدالرضا، “نگرشی به روش تحلیلی SWOT”، 1389،www.pogc.ir/Portals/0/maghalat/891117.16.doc

5-     پسندیده، سمیه، “بررسی عناصر همگرایانه میان ج. ا. ایران و کشورهای آسیای مرکزی و نقش آنها در برقراری ثبات و امنیت این منطقه”، مرکز بین­المللی مطالعات صلح، http://peace-ipsc.org/fa/?p=1039#more-1039

6-    اصول سیاست خارجی قزاقستان، http://yousefpiltan.blogfa.com/post-422.aspx

7-    نظربايف رئيس جمهور مادام العمر قزاقستان،http://jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100004093806

8-    درآمدی بر توسعه سیاسی قزاقستان، http://www.bashgah.net/fa/content/show/36665

9-     وعده های نظربایف یعنی نابودی خودش، خبر آنلاین، 1390، http://www.khabaronline.ir/news- 141668.aspx

10- روزنامه کیهان، اول دی 1388، http://www.kayhannews.ir/881001/11.htm#other1108

11- مرکز تجاری جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان، http://kaziran.org/about.asp

12- تجارت آزاد متحد با اتحادیه اروپا؛پیشنهاد پوتین به اتحادیه گمرکی روسیه, بلاروس, قزاقستان، اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران، 1390، http://www.tccim.ir/newsfullstory.aspx?nid=27981

13- Kazakhstan oil & Gas report INCLUDES BMI’S FORECASTS- Business Monitor International-http://www.businessmonitor.com– March 2011

14- http://www.tradingeconomics.com/kazakhstan/balance-of-trade

15- سرعت در رشد اقتصادی تعلل در توسعه سیاسی،آفتاب،  http://aftabir.com/articles/view/economy_marketing_business/national_economy/c2c1146304988_ghaza

16- قزاقستان در حال تبدیل شدن به قدرت اقتصاد اسلامی آسیای میانه، http://www.taghribnews.ir/vdcb8wb5.rhbs0piuur.html

17- بوستان، احمد علی، “يازدهمين نشست كميسيون مشترك اقتصادي ايران و قزاقستان“، http://boustan.blogfa.com/post-49.aspx

18- پایگاه اطلاع­ رسانی قزاقستان، http://kaziran.com/Pages.aspx?CatId=23

19- وضعیت اجتماعی قزاقستان،  http://www.iras.ir/fa/pages/content.php?id=224

20- factbook.org

21- محمدصادق جوکار، “تحلیل SWOT حوزه ژئوپلیتیک پیوسته ایران”، مرکز بین­المللی مطالعات صلح، http://peace-ipsc.org/fa/?p=936

22- حبیب الله ابوالحسن شیرازی، توسعه مانسبات ایران و آسیای میانه، رائه راهبردها، “جغرافیا و توسعه”،  بهار و تابستان 1384، ص 125

23- http://www.econews.ir/fa/NewsContent.aspx?id=132855

24- http://infoshos.ru/ru/?idreg=5

25- فرهنگ سازی از تهران تا آلماتی، جوان آنلاین، اسفند 1388، http://www.javanonline.ir/PDF/NewsPaper/3076/11.pdf

26- خبرگزاری فارس،1388، http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8812021442