محمد صادق جوكار
مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC
مقدمه:
اين مقاله، خلاصه شده يك پژوهش در مورد مسايل دفاعي و امنيتي آن به همراه تحليل SWOT حوزه هاي مختلف اين كشور است. اهميت كشور امارات از بابت خريدهاي گسترده نظامي اين كشور و ايفاي نقش احتمالي اين كشور در زنجيره كشورهاي تهديدكننده نظامي ايران به رهبري آمريكاست. مفروض اين پژوهش خريدهاي نظامي امارات متحده عربي بخشي از عمليات Build Up نقشه احتمالي حمله نظامي به ايران است كه در چارچوب استراتژي نظامي آمريكا در خاورميانه و به هزينه مالي خود امارات انجام مي شود. لازم به يادآوري است كه از نظر نويسنده امارات متحده به همراه عربستان در حال ايفاي سه نقش همزمان در ابعاد سياسي، امنيتي-نظامي و اقتصادي عليه ايران است كه در پژوهش گسترده تر و كلان در حال انجام است. اين مقاله تنها به تحليل خلاصه S.W.O.T موضوعات مختلف كشور امارات متحده عربي مي پردازد.
درآمدي كلي بر كشور امارات متحده عربي
اقتصاد امارات متحده عربي، عليرغم مشكلات مهمي كه بر روند رشد اقتصادي آن تاثير گذاشته، همچنان قوي و محكم است.با اتكا به ذخاير عمده نفتي، اقتصاد اين كشور كمتر تحت تاثير تعارضات نظامي و وضعيت متشنج سياسي منطقه قرار گرفته است. اين كشور به طور غير رسمي تحت كنترل دو شيخ نشين ابوظبي و دبي قرار دارد كه حدود 80 درصد GDP امارات متحده عربي متكي به آنهاست. با توجه به اتكا دبي به مبادلات مالي بين المللي، بحران مالي جهاني سبب گذار بيشتر قدرت سياسي به سوي شيخ نشين ابوظبي شد كه متكي به صنايع نفتي است.
از لحاظ نظامي، كنترل بر نيروهاي نظامي و پليس در هر شيخ نشين به صورت جداگانه و توسط حاكم ان شيخ نشين انجام مي شود ولي روند تصميم گيري كلي نظامي امنيتي توسط حاكمان محدودي صورت مي گيرد. با در نظر گرفتن جمعيت كم امارات متحده عربي، ميزان توانمنديها و ظرفيت نظامي اين كشور قابل توجه است، هرچند اين كشور زيرساخت هاي نظامي چنداني ندارد و تقريباً همه تجهيزات نظامي اين كشور از خارج وارد مي شود. امارات روابط گسترده اي با همه كشورهاي مهم صادركننده اسلحه چون ايالات متحده، روسيه، فرانسه، انگلستان دارد و سعي نموده است در خريد تسليحات تعادل را بين صادركنندگان اسلحه حفظ نمايد.
از لحاظ ويژگيهاي جمعيتي، كشور امارات داراي نرخ بالاي نسبت ساكنين غير شهروند خارجي دارد و برآورد مي شود 1كه تنها ميليون نفر از 8/4 ميليون نفر جمعيت كلي ساكن اين كشور داراي ميليت اماراتي باشند. مهمترين گروه جمعيت ساكن غير شهروند اين كشور هندي ها هستند كه جمعيتي بيش از ساكنين بومي اين كشور داشته و حدود 75/1 ميليون نفر هستند. اين نكته كه بيشتر افراد غير شهروند در وضعيت نامساعد اقتصادي به سر مي برند، در سالهاي اخير منجر به ظهور ناآراميهايي شده است. در چنين شرايطي اگر اين گروه تحت كنترل بيشتر قرار نگيرند و يا اختلافات كاهش پيدا نكند، پتانسيل بروز خشونت در اين كشور بسيار بالا و جدي است.
از نظر سياسي، موقعيت ژئوپليتيكي اين كشور درنزديكي مناطق امنيتي خطرناكي چون عراق و افغانستان قرار دارد ولي در حال حاضر اين كشور با تهديد فوري امنيتي روبرو نيست. ثبات سياسي اين كشور تا حد گسترده اي بر عنصر قيمت هاي نفتي براي تحكيم موقعيت رژيم سياسي استوار است و همين رانت نفتي و توزيع ان سبب جلوگيري از نارضايتي ها به سبب عدم وجود دموكراسي، عدم شفافيت و حقوق مدني شده است. در نتيجه ظهور تهديدات امنيتي مستقيماً با كاهش قيمت نفت و در نتيجه كاهش توان اعمال اقتدار رژيم سياسي مرتبط است. به هرحال در بدترين سناريو نيز به نظر مي رسد كه اين كشور درآينده نزديك با احتمال اقدامات خشونت آميز داخلي روبرو نيست و هرگونه تغييري احتمالاً به صورت تدريحي و تكاملي خواهد بود تا آشوب ساز.
تحليل S.W.O.T كشور امارات متحده عربي
الف: تحليل S.W.O.T بعد امنيتي
نقاط قوت:
- پيش بيني رشد اقتصادي در بلند مدت كه مي تواند پشتوانه هزينه هاي عظيم نظامي اين كشور و حفظ امنيت دروني كشور باشد
- روابط نزديك و مثبت با قدرتهاي بزرگ جهاني شامل ايالات متحده، بريتانيا و فرانسه
- ائتلاف امنيتي با كشورهاي به خوبي تجهيز شده نظامي در منطقه چون عربستان
نقاط ضعف:
- خط ساحل طولاني در منطقه اي كه داراي تهديدات دريايي بالايي است
- اتكا به ائتلاف هاي رسمي و غير رسمي در موضوع دفاع ملي
- قدرتمندي اسلام گرايي افراطي و گرايشات تروريستي
- جمعيت گسترده ساكنين غير شهروند ناراضي
فرصت ها:
- نظام سياسي با ثبات با پشتيباني نيروي نظامي
- توجه شديد مسئولان به تقويت سيستم دفاعي كشور
- افزايش اهميت اين كشور در رابطه با گسترش دايره تحريم بر ايران در نزد قدرتهايي مثل ايالات متحده و بريتانيا
- وجود فشار بيم المللي بر ايران و فرصت جويي امارات براي طرح دعاوي سرزميني عليه ايران
- تمايل قدرت
تهديدها:
- خطر گسترش فعاليت گروههاي اسلام گراي راديكال و ضعف اطلاعاتي دولت بر آنها
- خطر بروز شورشهاي داخلي ساكنين غير شهروند
- تهديد دموكراسي خواهي
- بازخيزي شيعيان اين كشور تهديد بروز جنگ و اختلال در امنيت سرمايه گذاري در اين كشور
ب: تحليل S.W.O.T بعد دفاعي:
نقاط قوت:
- ارتباطات قوي با مهمترين فروشنگان تسليحات
- دستيابي به تكنولوژيهاي پيشرفته نظامي و سرمايه گذاريهاي زير ساختي در اين زمينه
- اهميت موقعيت استراتژيك اين كشور در سيستم دفاعي امريكا در تنگه هرمز
- ارتباط ژئوپليتيكي به خليج فارس و درياي عمان
نقاط ضعف:
- ضعف نيروي انساني ماهر در بهره گيري تجهيزات پيشرفته نظامي خريداري شده
- كوچك بودن ارتش اين كشور
- وابستگي تقريباَ كامل به واردات نظامي
- عمق استراتژيك محدود
- نزديكي مراكز ثقل جمعيتي و تجاري به مرزهاي ساحلي
- ضعف سيستم اطلاعاتي
فرصت ها:
- درگيري اخير آمريكا در مسادل منطقه اي و تمايل به فروش تكنولوژيهاي پيشرفته
- فرصت ائتلاف امنيتي با كشورهاي منطقه اي و فرا منطقه اي با جو گسترده ايران هراسي موجود
تهديدها:
- نوسان قيمت نفت و احتمال كاهش توان دولت در خريد نظامي
- سازش سياسي ايران با غرب
- ائتلاف دولت شيعي ايران و عراق
پ: تحليل S.W.O.T بعد سياسي
نقاط قوت:
- استاندارد هاي بالاي زندگي مردم كه تقاضا براي ايجاد نظام سياسي دموكراتيك را تعديل مي كند
- محبوبيت شيوخ امارات از پشتيباني و حمايت زياد مردمي
- نقاط ضعف:
- فقدان دموكراسي در كشور به صورت بلندمدت با توجه به گسترش تحولات مردمسالارانه در كشورهاي ديگر منطقه
نقاط ضعف:
- شخصيت محافظه كار شيخ خليفه بن زايد كه تقريبا غيرمحتمل است به خواسته هاي دموكراتيك تن در دهد
- ابهام در بحث جانشيني حكومت كه ثبات كشور را در بلند مدت تضيف مي كند
- نارضايتي شيوخ امارت هاي ديگر از توزيع قدرت سياسي بين امارت هاي ابوظبي(رياست) و دبي(نخست وزيري)
فرصت ها:
- همكاري فعالانه و نزديك با شوراي همكاري خليج فارس در موضوعات امنيتي و اقتصادي
- امارات متحده عربي داراي سياست حمايت از نياز مصرف كنندگان در اوپك دارد تا استفاده از انرژي به عنوان ابزار سياسي. اين امر سبب روابط خوب اين كشور با غرب شده است
تهديدها
- مشاجره سرزميني با ايران
- تهديد بي ثباتي به دليل فقر ساكنين غير شهروند
- ايفاي نفش فعال در فشارهاي سياسي عليه ايران در چارچوب سياست آمريكا كه اين كشور را در معرض انتقام جويي ايران قرار مي دهد.
- مخالفت برخي از كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس چون عمان و قطر با حمايت از اقدامات تنش زاي امارات متحده عليه ايران
ت: تحليل S.W.O.T بعد اقتصادي
نقاط قوت:
- عضويت امارات متحده عربي در شوراي همكاري خليج فارس كه داراي بازار مشترك (صندوق تعاون خليج فارس) كه داراي سياست تاسيس پول واحد عربي است. البته هم اكنون ايم كشور مخالف مشاركت در اين طرح است.
- امارات متحده عربي يكي از يبرال ترين رژيم هاي تجاري منطقه را در خليج فارس دارد كه سبب جذب جريان هاي مالي از سراسر جهان به اين كشور شده است.
- نرخ تقريباَ ناچيز بيكاري شهروندن اين كشور و تامين نيروي كار از خارج
- تلاش روبه پيشرفت تنوع بخشي به اقتصاد خود و تلاش براي به حداقل رساني آسيب پذيري از نوسانات قيمت جهاني نفت
نقاط ضعف:
- نرخ ثابت ارزش پول اين كشور با دلار با توجه كمترين ميزان توانايي دولت بر سياست هاي پولي و كاهش توان اين كشور در هار فشار تورمي
- تاثير شديد تحولات سياسي منطقه اي در سيستم مالي اين كشور
- عدم ارتباط ژئوپليتيكي با بازارهايي چون در آسياي مركزي
- محدوديت بازارهاي داخلي و بازار كشورهاي عربي حوزه خليج فارس
فرصت ها:
- پيش بيني بالا بودن قيمت نفت پيش بيني در دوره قابل پيش بيني
- سرمايه گذاري زياد اين كشور در تنوع بخشي از صادرات نفت صرف در موضوعاتي مثل گردشگري، خدمات ملي و صنايع high-tech
- پيش بيني چشم انداز مطلوب افزايش گردشگري اين كشور
تهديدها
- سوبسيدهاي زياد به مايحتاح زندگي، سيستم مالياتي قديمي و كسري بودحه
- تاخير پروژ ه هاي زيرساختي و ورشكستي بازار املاك
- تهديد مراكز تجاري بديل بنادر امارات در ديگر كشورهاي منطقه
نتيجه گيري و ارائه پيشنهاد
در ارزيابي تاثيراتي كه وضعيت كلي كشور امارات متحده عربي در حوزه هاي مختلف مي تواند بر امنيت ملي ايران بگذارد و نيز ارائه راهكار براي سيستم سياستگذاري ج.ا. ايران، ضروري است كه به 6 نكته كليدي توجه شود:
نكته اول: تدوين استراتژي ايران براي بهره گيري از نقاط ضعف W اين كشور در حوزه هاي مختلف در چارچوب منافع و امنيت ملي ايران.
نكته دوم: برنامه ريزي براي تعميق نقاط ضعف اين كشورW و تبديل آن به تهديد ملي اين كشورT در چارچوب امنيت ملي ايران.
نكته سوم: تدوين استراتژي براي خنثي سازي تلاشهاي اين كشور براي تبديل نقاط قوت S به فرصت O در چارچوب منافع و امنيت ملي ايران.
نكته چهارم: تدوين استراتژي براي ناكام ساختن تلاش هاي اين كشور در بهره گيري فرصت ها O در چارچوب منافع و امنيت ملي ايران .
نكته پنجم: برنامه ريزي براي تبديل نقاط قوت S به نقاط ضعف W در چارچوب منافع و امنيت ملي ايران .
نكته ششم: برنامه ريزي براي تبديل فرصت هاي اين كشورS به تهديد در چارچوب منافع و امنيت ملي ايران T.
هريك از موارد 6 گانه فوق داراي شاخص هاي متعددي است كه در پژوهشي گستردهتر ارائه مي گردد.
