دكتر محمدمهدي مظاهري
استاد دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
برقراری تحریمهای روسیه
دولت آمریکا همواره اعمال تحریم های اقتصادی را بعنوان نخستین اقدام علیه کشورهای مخالف خود اجرا می کند. در همین راستا بدنبال موفقیت هایی که پوتین در بحران اوکراین بدست آورده، واشنگتن به اعمال برخی فشارهای سیاسی و اقتصادی بر مسکو برای تحت فشار قرار دادن این کشور پرداخته است. به گفته بسیاری از کارشناسان بین المللی بحران اوکراین و الحاق کریمه به روسیه یکی از اصلی ترین میادینی است که واشنگتن تا کنون به شکل مفتضحانه ای از مسکو شکست خورده است.
در نتیجه آمریکا و اتحادیه اروپا هر دو ده‌ها تن از مقامات، فرمانده‌هان جدایی طلبان هوادار روسیه و تعدادی از بزرگترین شرکت‌های آن کشور را به اتهام تضعیف حاکمیت اوکراین در فهرست سیاه خود قرار داده‌اند. دولت آمریکا در ادامۀ گسترش تحریمهای روسیه بر سر بحران اوکراین، ۲۰ شخصیت دولتی و غیر دولتی از جمله یک بانک روسی را نیز هدف تحریم های یکجانبه قرار داد. تحریمهای اتحادیه اروپا نیز که در ۳۰ ژوئیه اعلام شد برای اولین بار بخش‌هایی را هدف تحریم ها قرار داد که توسط اطرافیان پر نفوذ ولادمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه اداره می‌شوند. این مجازاتها شامل تحریم تسلیحاتی، محدود کردن اکتشاف و بهره برداری از منابع انرژی دور از سواحل و محدود کردن فعالیت بانک‌های دولتی روسیه برای معامله در بازار اروپا است. هدف از این مجازاتها تضعیف اقتصاد روسیه و ترغیب ولادیمیر پوتین به پایان دادن به حمایت آن کشور از شورشیان اوکراین است.
این تحریم ها احتمالا اقتصاد رو به رکود روسیه را بیشتر از این تضعیف خواهد کرد.نرخ رشد اقتصادی روسیه در سال گذشته میلادی ۱.۳ درصد بود. این در حالی است که بین ماه‌های آویل و ژوئن سال جاری(2014) هیچ رشدی در این زمینه مشاهده نشده است.
ایران و تحریم های روسیه
با این وجود آنچه در کشاکش این تحولات در رابطه غرب با روسیه، با اهمیت است، تأثیرات این امر بر منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. به نظر می رسد تحریمهای این قدرت منطقه ای در شمال ایران از جهات متعددی موقعیت و منافع جمهوری اسلامی ایران را تحت تأثیر قرار خواهد داد. در درجه اول به نظر می رسد اشغال کریمه و حمایت روسیه از جدایی طلبان مناطق شرقی اوکراین این نکته را برای کشورهای اروپايي و آمريكا روشن ساخته که ديگر قدرتها هم برای دستیابی به منافعشان از هیچ اقدامی کوتاهی نخواهند کرد. بنابراین این امر می تواند تا حدي فشارهای بین المللی و تلاش غرب برای مهار ایران را کاهش دهد. از سوی دیگر در دهه های گذشته سیاست غرب همواره ممانعت از سرمایه گذاری خارجی در بخش انرژی ایران به همراه ممانعت از انتقال نفت و گاز ایران به غرب از طریق خطوط لوله مختلف بوده است. این امر باعث شده روسیه بخش بزرگی از بازار انرژی اروپا را از آن خود کند. نتیجه چنین اقداماتی، افزایش آسیب پذیری غرب در مقابل فشارهای روسیه بوده است. در چنین شرایطی تحریم روسیه، تحریم غیرمستقیم اتحادیه اروپاست زیرا این اتحادیه نمی تواند در کوتاه مدت جایگزینی برای تامین سوخت و گاز طبیعی مورد نیاز خود پیدا کند. بنابراین در حالیکه واشنگتن خواهان گسترش تحریم ها علیه روسیه است، دولت های اروپایی با وجود همگامی دیپلماتیک با این کشور، نگران پیامدهای این تحریم ها هستند که دامن شهروندان اتحادیه اروپا را نیز خواهد گرفت. این وضعیت بی شک کشورهای غربی را متوجه این نکته خواهد ساخت که سالها تحریم، مهار و دور زدن ایران، تنها به ضرر ایران نبوده و در واقع تا حد زیادی سبب وابستگی غرب به منابعی خاص و محدود و ضربه به قدرت رقابت و اعمال نفوذ خود آنها بوده است. کشورهای غربی با اعمال سیاست تحریم و مهار ایران در واقع رقیبی غیر قابل کنترل برای خود ایجاد کرده اند که ابزارهای محدودی برای تحت فشار قرار دادن آن دارند.
از سوی دیگر روسیه که همواره در گذشته در جریان پرونده هسته ای و نیز ساخت نیروگاه هسته ای ایران، با اعمال بازی قدرت و کسب امتیاز از هر دو طرف ایران و غرب به تأمین منافع خود می پرداخت، در شرایط کنونی که وضع تحریمها از سوی غرب قدرت مانور آن را کاهش داده، ممکن است برای مقابله به مثل و اعمال فشار بر طرفهای غربی، با ایران همراهی بیشتری کرده و حتی در پرونده هسته ای از ایران حمایت جدی تری داشته باشد. هر چند این سناریو نیز دور از انتظار نیست که روسیه برای مجاب کردن طرفهای غربی به حذف تحریمها، از کارت ایران استفاده کرده و با قول عدم حمایت از ایران، خود را از دام تحریمها نجات دهد.
بنابراین به نظر می رسد علی رغم امتیازاتی که تحریمهای وضع شده فعلی علیه روسیه می تواند برای جمهوری اسلامی ایران داشته باشد، دستگاه سیاست خارجی ایران باید در این حوزه محتاطانه عمل کرده و با اعلام مواضع منطقی و منطبق با عرف و حقوق بین الملل، همچون خود روسیه امکان بازی در زمینهای مختلف را برای خود محفوظ نگه دارد.
واژگان کلیدی: تحریمهای روسیه ، منافع ملی ایران، روسیه، منافع ایران، روسیه، ایران، روابط ایران و روسیه
