تاثیر شناسايي نسل کشی ارمنیان توسط دولت ها بر تركيه

ایساک یونانسیان

کارشناس مسائل ترکیه

با نزدیک شدن به سالروز یکصدمین سالگرد نسل کشی ارمنیان ، به نظر می رسد روزهای سختی که در انتظار دولتمردان ترکیه بود فرا رسیده و روند شناسایی نسل کشی ارمنیان در مجامع بین المللی نشان دهنده این واقعیت است که فریادهای عدالت خواهی ارمنیان در راه شناساندن مصوبات نسل کشی در عرصه‌های بین‌المللی و مطالبه مجازات بانیان نسل کشی و جبران خسارت، سرانجام به گوش جهانیان می رسد. در سالهای پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ، هنگامیکه مسئلۀ جهانی كردن نسل کشی ارمنیان، به منزلۀ مهم ترین مسئله در دستور کار سیاست خارجی ارمنستان و دیاسپورای ارمنی قرار گرفت، فرایند شناسایی نسل کشی ارمنیان از سوی جامعۀ جهانی به پیشرفت های چشم گیری دست یافت، به ویژه اینکه در مقیاس دولتی در دستور كار كشور های گوناگون جهان قرار گرفت.

اما سوالی که همواره از سوی افکار عمومی مطرح می شود این موضوع است که شناسایی نسل کشی ارمنیان از سوی کشورهای خارجی و مجامع بین المللی چه مزایایی برای ارمنستان و چه تبعاتی برای ترکیه در بر خواهد داشت.

شناسایی رسمی نسل کشی ارمنیان از سوی جامعه جهانی برای ارمنستان می تواند از چند لحاظ حائز اهمیت باشد.نخست آنکه قدرت و صلاحیت دستگاه دیپلماسی ارمنستان را در دفاع از منافع حیاتی خود نظیر حل مناقشه قراباغ مستحکمتر ساخته و همچنین می تواند فشارها و محاصره اقتصادی و سیاسی تحمیل شده از سوی ترکیه طی بیست و پنج سال گذشته را بی اثر نماید، اما مهمترین فاکتور در صورت شناسایی جهانی نسل کشی اینست که می تواند قدرت دستگاه حقوقی و قضایی ارمنستان را در دادگاه های بین المللی و در طرح دعاوی در نظر گرفته شده افزایش دهد.

در این راستا تا کنون 22 کشور ،آمریکای لاتین، اروپایی و آسیایی نسل کشی ارمنیان را به رسمیت شناخته اند و در کنار آن می توان از شناسایی 45 ایالت آمریکا و برخی مجالس کشورها نیز نام برد. سال گذشته نیز مجمع بین المللی پارلمان اروپا از کشور های عضو اتحادیه اروپا خواسته بود، نسل کشی ارمنیان را مورد شناسایی رسمی قرار دهند.

در بند 77 این گزارش آمده است، پارلمان اروپا در آستانه یکصدمین سالگرد نسل کشی ارمنیان از کلیه دولت های عضو اتحادیه اروپا می خواهد، نسل کشی ارمنیان را مورد شناسایی رسمی قرار داده و نهادهای وابسته به اتحادیه اروپا را تشویق به مساعدت در امر شناسایی این نسل کشی کنند.

در همین راستا چهارشنبه مورخ 26 فروردین 1394 پارلمان اتحادیه اروپا قطعنامه جدید شناسایی و محکومیت نسل کشی ارمنیان را که به امضای کلیه گروه های سیاسی پارلمان اروپا رسیده بود به رای گذاشت و با اکثریت قریب به اتفاق آراء به تصویب رساند ،در این قطعنامه نکاتی وجود دارد، که می تواند در آینده برای ترکیه بسیار نگران کننده باشد.

تصویب این قطعنامه ، از آن جهت حائز اهمیت است که طی سالیان گذشته مسئله نسل کشی ارمنیان در پارلمان اتحادیه اروپا بر پایه قوانین حقوقی مطرح نمی شد، ولی اینبار به نظر می رسد این قطعنامه در فرم جدید و بر پایه مبانی حقوقی مطرح و به تصویب رسیده است،که می تواند به زیان ترکیه و به نفع ارمنستان تمام شود.

در این قطعنامه پارلمان اروپا از ترکیه خواسته است قتل عام ارامنه در زمان امپراتوری عثمانی را که پیش از آن در سال 1987 به رسمیت شناخته بود به عنوان نسل کشی به رسمیت شناسد،با تاریخ خود روبرو شده و به روند شتاب گیری آشتی بین دو ملت کمک کند. همچنین تصویب این قطعنامه می تواند احتمال عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را به صفر رسانده و روابط آنکارا و کشورهای اروپایی را بیش از پیش دچار کدورت کند.در این راستا اولین واکنش و نشانه های آغاز کدورت را می توان در اظهارات اردوغان در آستانه رای گیری درباره این قطعنامه نتیجه گیری کرد اردوغان گفت: ترکیه این قعطنامه را نادیده می گیرد و افزود ما آن را از یک گوش می گیریم و از گوش دیگر در می کنیم.

اما آنچه ترکیه را بیش از این به دردسر خواهد انداخت شناسایی نسل کشی ارمنیان از سوی ایالات متحده آمریکا می باشد،زیرا شناسایی رسمی نسل کشی ارمنیان از سوی آمریکا می تواند باعث شود که این مسئله در دستور کار مابقی کشورهای جهان قرار گرفته و مسئله ابعاد حقوقی به خود بگیرد و این همان مسئله ای است که ترکیه سعی دارد مانع از آن شود، ترکیه بسیار خوب می فهمد چنانچه شخص اوباما در سخنرانی 24 آوریل خود از واژه نسل کشی استفاده کند بدنبال آن کنگره و دادگاه های آمریکا که معمولا از شخص رئیس جمهور تبعیت می کنند نسل کشی را به رسمیت شناخته و پروندهای موجود در دادگاه های آن کشور و از همه مهمتر حکم حکمیت داوری “مفاد معاهده سور”[1] که در 22 نوامبر سال 1920 میلادی به امضای وودرو ویلسون رئیس جمهور وقت آمریکا رسیده است به جریان خواهد افتاد.

از اینرو دولت رجب طیب اردوغان با برخورداری از ابزار فشار اقتصادی و یاد آوری این موضوع که ترکیه متحد استراتژیک آمریکا و کشورهای اروپایی در منطقه است، می کوشد با تحت فشار قرار دادن ، آمریکا و بسیاری از دول اروپایی را به قطع رابطه در صورت به رسمیت شناختن نسل کشی ارمنیان تهدید کند.

حال با توجه به شتاب اتفاقات بوقوع پیوسته بعید به نظر می رسد که دولت ترکیه بتواند با نزدیک شدن زمان برگزاری مراسم یکصدمین سالگرد نسل کشی ارمنیان و نگاه ویژه جامعه جهانی اهداف خود را در این زمینه محقق سازد. مراسم عشاء ربانی که پاپ فرانسیس روز یکشنبه گذشته به مناسبت یکصدمین سالگرد نسل کشی ارمنیان در کلیسای سنت پیتر واتیکان برگزار کرد و بدنبال آن اظهارات شتاب زده و دور از آداب دیپلماتیک دولتمردان ترک و فراخواندن سفیر ترکیه از واتیکان و احضار سفیر پاپ در استانبول را به همراه داشت نشان داد که دستگاه دیپلماسی آنکارا در مواجه با این موضوع ناتوان بوده و اشتباهات فاحش ماه های اخیر دولتمردان ترک به نوعی به تلاش ها برای شناسایی رسمی نخستین نسل کشی قرن بیستم شتاب بیشتری بخشیده است.

ضعف های ترکیه هنگامی آشکارتر شد که آنکارا وانمود کرد از اظهارات پاپ شگفت زده شده است ،ضعف از این جهت که متن سخنان پاپ چند روز زودتر منتشر شده بود و آنکارا بسیار قبل تر می دانست که پاپ چه خواهد گفت.همچنین ترکیه می دانست که 15 سال پیش از این نیز پاپ ژان پل دوم مانند پاپ فرانسیس، کشتارهای ارامنه را نسل کشی خوانده بود.

از اینرو واکنش آنکارا به اظهارات پاپ را می توان به غیره منتظره بودن انعکاس خبری سخنان پاپ از طریق شبکه ها و خبرگزاریهای مهم نسبت داد، زیرا انعکاس اظهارات پاپ می تواند باعث شود دیگر کشورهای مسیحی جهان خصوصا آمریکا به تبعیت از پاپ به محکومیت نسل کشی مبادرت بورزند.

اما شناسایی جهانی نسل کشی ارمنیان چه تبعات دیگری می تواند برای ترکیه در بر داشته باشد و چرا ترکیه در طی سالیان گذشته سیاست نفی و انکار این واقعیت را در پیش گرفته و سالانه میلیون ها دلار صرف اقدامات بازدارنده می نماید را می توان از چند منظر مورد واکاوی قرار داد.

مهمترین و اصلی ترین تبعات شناسایی جهانی نسل کشی برای ترکیه را می توان ترس از محکومیت در دادگاه های بین المللی و پرداخت غرامت و اعاده اموال مصادره شده ارمنیان و سرزمینهای ارمنستان دانست، زیرا با استناد به گفته های مورخین ترک نظیر سعید چتین اغلو، بسیاری از دولتمردان کنونی ترکیه نوادگان کسانی هستند که اموال ارمنیان را غارت کرده اند[2]، چندی پیش گزارش کارگروه بررسی مطالبات ارمنیان و بررسی میزان خسارات حاصل از نسل کشی از سوی دولت ارمنستان منتشر و به سازمان ملل ارجاع شده است و ترکیه به خوبی به تبعات این موضوع واقف است.

از دیگر تبعات حاصل از شناسایی جهانی نسل کشی برای ترکیه را می توان نخست ترس دولت از مواجه شدن با جامعه ترکیه خصوصا ملی گراهای افراطی برشمرد که معتقدند اجدادشان پاک می باشند و نسل کشی صورت نگرفته است، و دوم رودرویی با آن دسته از روشنفکران،متفکرین و احزاب مخالف دانست که در سالیان اخیر چه در داخل و چه در خارج با شیوه هایی كه برایشان مقدور بوده دست به افشاگری زده و خواستار شناسایی رسمی نسل کشی ارمنیان از سوی دولت ترکیه شده اند.

واژگان كليدي: شناسايي نسل کشی ارمنیان توسط دولت ها ، نسل کشی ارمنیان، تركيه، تاثیر شناسايي نسل کشی ارمنیان توسط دولت هاي خارجي بر تركيه

[1] حکم داوری وودرو ویلسون رئیس جمهور آمریکا در خصوص تعیین مرزهای ارمنستان و ترکیه

http://bit.ly/1yuc6WE

[2] کتاب غارت قرن نویسنده آناهیت اسطویان

http://bit.ly/1IKmcGb