فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
تاثیرکرونا بر گردشگری خاورمیانه
بدنبال گسترش ویروس کرونا ، صنعت گردشگری خاورمیانه نیز تحت تاثیر قرار گرفته و اثرات پیامدهایی منفی دربر داشته است.بسیاری از کشورهای خاورمیانه مرزها، فرودگاه‌ها، مراکز گردشگری و بازارهای خود را بر روی شهروندان کشورهایی که ویروس در آنها شیوع دارد، بسته‌اند. این موضوع در میان‌مدت و بلندمدت می‌تواند زیان‌های هنگفتی را برای کشورها به دنبال داشته باشد.
اگرچه توزيع جغرافيايي درآمد حاصل از گردشگري در جهان يكسان نيست،وتنها 5/2 درصـد بـه خاورميانـه اختصاص دارد. و80 درصد درآمد و اشتغال ناشي از اين صنعت به آمريكا و اروپا اختصاص داشته و از 17.5درصد بـاقيمانـده به مناطق دیگر دنیا تعلق دارد.اماکشورهای عربی خاورمیانه که درچندسال اخیر سعی کردند این بخش را تقویت کنند، هم در انرژی وهم در گردشگری ضرر زیادی را بایستی متحمل شوند.
زیرا صنعت گردشگري، با بسياري از فعاليت هاي اقتصادي مرتبط است ، حمـل و نقـل عمـومي، خطـوط هواپيمـايي، شركت هاي اجاره خودرو، خطوط مسافرت دريايي، مسافرت بـا قطـار و وسـايل نقليـه موتـوري، هتـل هـا، مراكـز گردهمايي ، بنگاه هاي اقتصادي از قبيل سازمان هاي مسافرتي و آژانس هاي گردشگري ، مكان هـاي جـذب گردشـگران از قبيـل پـارك هـاي ملـي و … و رستوران هاهمه فعاليت های اقتصادي هستند كه سالانه ميلياردها دلار را در بخش صنعت گردشگری به دارایی های کشورها می افزاید.لذا آسیب به صنعت گردشگری برای اقتصاد کشورها بسیار زیان‌بخش است.
در بین کشورهای عربی، تونس و امارات و به طور مشخص امارت دبی گوی سبقت را از سایرین در ارتباط با صنعت گردشگری ربوده اند. عراق که گردشگران داخلی آن در سال ۲۰۱۷ به‌میزان ۱/ ۶ میلیارد دلار در سفرهای خود هزینه کردند، موفق شده در بازه زمانی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ به‌طور میانگین سالانه رشدی معادل ۴/ ۱۸ درصد در درآمد حاصل از توریسم داخلی خود به دست آورد. به این ترتیب گردشگری داخلی عراق که پربازدیدترین مقصد گردشگران خروجی ایران است، سهمی ۶/ ۷۰ درصدی از کل صنعت گردشگری این کشور در سال ۲۰۱۷ داشته است. قبل از شروع درگیری‌های داخلی درمصر حدود ۱۵ درصد از درآمد این کشور به بخش گردشگری اختصاص داشت و با شروع ویروس کرونا این کشورها با چالش های جدیدی روبرو شده اند.
صنعت گردشگری ایران که کمتر از یک درصد ازگردشگری خاورمیانه برخوردار است، توانسته بود بیش از 8 میلیون گردشگر خارجی را جذب ،واز هر گردشگر 1485 دلار برای مقاصد گردشگری درآمدزایی کند با شیوع این ویروس صنعت گردشگری ایران نیز دچار چالش شده است.
عربستان هم که 25 درصد از بودجه اش از طریق گردشگری مذهبی تامین می شود، با تعلیق حج عمره و جلوگیری از ورود زائران و گردشگران به این کشور، میزان گردشگران رابه ۸۰ درصد کاهش داد. امارات هم نگران تاثیرشیوع ویروس کرنا بر روی برگزاری نمایشگاه «اکسبو دبی» است ،که در ماه اکتبر آینده برگزار می شود که مانع از حضور گردشگران در این نمایشگاه شود.
تاثیر ویروس کرونا بر گردشگری در کشورهای خاورمیانه سبب کاهش تقاضای سفر شده ، و شرایطی بسیار شکننده برای صنعت هواپیمایی ایجاد کرده ، به گونه ای که مسافرت‌های هوایی تا کنون۱۰۰ میلیون دلار به ایرلاین‌های خاورمیانه ضرر زده است. چون خاورمیانه به عنوان مرکزی برای اتصال مسافرت‌های شرق به غرب شناخته شده است.
پیش‌بینی اتحادیه هوانوردی بین‌الملل (یاتا) که نمایندگی ۲۹۰ ایرلاین جهان را به عهده دارد کاهش رشد تقاضای مسافر در خاورمیانه را از ۴.۶ درصد به ۲.۳ درصد بیان کرده است.صنعت هوانوردی در خاورمیانه به علت لغو سفرهای داخلی و خارجی میان کشورهای مختلف، شاهد ضرر و زیان های مالی شدیدی شدند که به نظر می رسد نسبت به سایر حوزه ها آسیب پذیری بیشتری را متحمل شده اند.در صورت تداوم این وضعیت، ضرری چند میلیارد دلاری پیش روی آنها است.به همین سبب کارشناسان سازمان هوانوردی بین‌المللی یاتا از تمامی دولت های خاورمیانه درخواست کرده است تا به منظور جلوگیری از ورشکستگی ایرلاین های مستقر در کشورهای خود، کمک و تسهیلات مالی ویژه ا ی را برای آن ها در نظر بگیرند.
چشم انداز از “پیشا کرونا “تا “پسا کرونا”
درخصوص چشم‌انداز بلندمدت اقتصاد کشورهای خاورمیانه ،که بیشترین وابستگی به نفت دارند،شوک های ناشی ازیک بحران مانند شیوع ویروسی کرونا آنان را با چالش های جدی روبرو کرده است.
ویروس کرونا تاریخ مصرف داشته و در طول زمان کنترل خواهدشد.امادر” پساکرونا” وابستگی کشورهای خاورمیانه به انرژی های نفت و گازبا توجه به فاصله جهان از مصرف سوخت‌های هیدروکربنی، تا دهه آینده قیمت نفت روی جریان مالی این کشورها تاثیر گذاشته و موجب تقلیل خالص دارایی‌های آنها می‌شود. و کشورهای خاورمیانه را از یک طلبکار خالص به یک بدهکار خالص تبدیل خواهدکرد.چون کشورها در سراسر جهان درحال افزایش مصرف انرژیهایی سازگار با محیط‌زیست هستند.
دوران “پیشاکرونا”نشان داد که کشورهای خاورمیانه در برابر بحران ها فقط سلاح های نظامی انباشته و دیدگاه کاملا نظامی و جنگی دارند ، و با سلاح‌های بیولوژیکی کاملا بیگانه هستند.آسیبی ناشی از ویروس کرونا در کوتاه مدت می تواند تاثیر بیشتر از جنگ های موجود در خاورمیانه داشته باشد.
ژنرال «جیمز استافریدیدز» فرمانده سابق نیروهای آمریکایی مستقر در اروپا، در نشریه فارین پالیسی گفت :که در دنیای امروز سلاح‌های بیولوژیکی وجود دارند که می‌تواند تا یک پنجم جمعیت جهان را به کام مرگ بکشانند. کاری که امروز ویروس کرونا در خاورمیانه انجام داده است،علاوه برجان انسان ها تمام بازارهای انرژی،اقتصاد ،بورس،گردشگری و..را هدف قرارداده و سلاح های روسی ،چینی و آمریکایی برای نابودی آن بی تاثیر است.
این ویروس نشان داد که جامعه ی علمی و پژوهشی در خاورمیانه مورد غفلت قرار گرفته است. و از طرفی اقتصاد وابسته به نفت در این شرایط که کشورهای خاورمیانه وابسته به تولیدات خارجی هستند چگونه دچار چالش می شوند.کشورهایی چون عراق که دومین تولیدکننده اوپک است حتی از عهده پرداخت حقوق کارکنان دولتی برنمی آید، وممکن است توسل به استقراض بین‌المللی کنند.
با شیوع ویروس کرونا در خاورمیانه و سقوط قیمت نفت در کشورهای اوپک، عربستان سعی کرد برای ادامه صادرات نفت و متعادل نگه‌داشتن قیمت نفت، تولیدات خود را کاهش دهد که با مخالفت روسیه روبرو شد. این نشان می دهد که وابستگی ۸۰ درصد ی بودجه عربستان به صادرات نفت ،درمقابل با روسیه که کمی وابستگی به درآمد نفت(۳۸درصد)، و صندوق دارایی قوی با درآمدهای انباشته و ذخایر پربار بانک مرکزی دارد، بسیار ضعیف است. گرچه کیلین بیرچ، اقتصاددان واحد اطلاعات اکونومیست معتقد است مانع اصلی موجود بر سر راه توافقی جدید برای تعمیق کاهش تولید، نبود اطمینان از شدت آثار ویروس کرونا بر بازار نفت است.
در”پسا کرونا” کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس برای حفظ ثروت کنونی خود باید با اراده بیشتری اصلاحات اقتصادی را دنبال کنند.گرچه تولیدکنندگانی مانند عربستان و امارات متحده با توسعه صنایع خود برای دوران پسانفت آماده می‌شوند، اما سرعت آنها به اندازه‌ای نیست که از تمام شدن ثروت‌شان جلوگیری کند.
چشم‌انداز صندوق بین‌المللی پول چرخه زمانی وسیعی را که در جریان آن ممکن است تقاضای نفت به اوج برسد تا سال ۲۰۴۱ دانسته، و بعد از آن تولیدکنندگان نفت ، شاهد کاهش تقاضای نفت‌خواهند بود.لذا بایستی کشورهای تولید کننده نفت به افزایش مصرف نفت در حوزه پتروشیمی بپردازند تا روند کاهشی تقاضا را تعدیل کنند. همزمان با اوج گرفتن تقاضا، کمتر شدن هزینه‌های تولید به کشورهای خلیج‌فارس اجازه می‌دهد تا از لحاظ درصد سهام در بازار، از رقبا پیشی گیرند.با وجود این، مطابق سناریوی صندوق بین‌المللی پول، درآمدهای عربستان سعودی، امارات و همسایگان‌شان در آینده کاهش می‌یابد و برای تامین هزینه‌های خود به وام متکی خواهند بود. در اقتصاد پساکرونا؛ ترسیم بهترین مدل مستقل از نفت در خاورمیانه، گسترش منابع درآمدزایی غیرنفتی و توسعه بخش خصوصی برای حصول اطمینان از توسعه پایدار امری حیاتی است. صندوق بین‌المللی پول به کشورهای نفتی حاشیه خلیج فارس هشدار داد که اگر دست به اصلاحات اساسی اقتصادی نزنند، 2 تریلیون دلار از ثروت نفتی آنها تا سال 2034 از بین خواهد رفت.
کشورهای منطقه ، باید دربلندمدت ودرچارچوب استراتژیک به اصلاحات اقتصادی فکر کنند زیرا بازار نفت در هردو بخش عرضه و تقاضا در حال دگرگونی ساختاری است.برنامه‌های توسعه باید مخارج خود را تغییر دهند و اشتغال‌زایی نیز باید از بخش دولتی به بخش خصوصی انتقال یابد ، و منابع درآمدزایی غیرنفتی هرچه سریع‌تر بیشتر شوند.شیوع ویروس کرونا نشان داد که سرمایه‌گذاران هم برای سرمایه‌گذاری بخش های امن را دنبال می کنند تا در شرایط بحرانی آسیب نبینند.
واژگان کلیدی: تاثیرات ، پیامدهای، “پیشاکرونا، خاورمیانه، فاطمه خادم شیرازی
