تاثیرات شکاف‌های قومی و نژادی در تركيه و آینده آن

احمد مرجاني نژاد

کارشناس مسائل تركيه

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

شکاف‌های قومی در تركيه

برخي اقلیت های قومی همانند «چرکس ها» ، ضمن هم ساني نسبي در جامعه تركان ، ويژگي ها و مراسم هاي خاص خود را دارند و چندان تاثیرگذار نیستند. اما عرب تبار هاي ساكن تركيه ، از منظر فرهنگي، ضمن همراهي با جامعه تركان ، بطور نسبي زبان ، آداب و سنن سنتي شان را حفظ كرده اند ، از لحاظ سياسي  نيز در چهارچوب احزاب قانوني راست گرا و چپ گرا ي تركيه فعاليت دارند و وضعيت اقتصادي قابل توجهي ندارند. اما وضعيت اقليت یهودی ها عموما مهاجر به عنوان اقليت نژادي و ديني ، اندکی متفاوت است. یهودی هایی که در زمان عثمانی یهودی بودن خود را علني نمي ساختند و اظهار می کردند که مسلمان هستیم و به «  دونمه » مشهورند ، با وجود این که جمعیت شان بسیار کم و حداكثر  حدود سی هزار نفر هستند، بیشترین نفوذ و قدرت را در اقتصاد و رسانه هاي گروهي ترکیه دارند، به طوری که صنایع ماشین سازی و حتی بزرگترین آژانس های خبری متعلق به یهودی ها است.  بیشترین ارتباطی با اسرائیل هم از طرف این یهودی ها است. از نظر سياسي و اقتصادي با ليبراليزم غرب هم سو هستند و در امور فرهنگي نيز تركيبي از آداب و سنن سنتي و تجدد غربي را به نمايش مي گذارند.  

بالکان تبارها ي ساكن تركيه ، از منظر سياسي بیشتر از حزب جمهوری خواه خلق حمایت می کنند، زيرا حزب مذكور را  متناسب با ارزش های غربی،  لائيزم ، دموكراسي ، مناسب ترين راه جهت پيوستن به اتحاديه اروپا ، مي دانند. در جايگاه اقتصادي اغلب به امور ي چون توليد و صدور فرآورده هاي كشاورزي ، صنايع داخلي كوچك ، مي پردازند . از منظر فرهنگي نيز علي رغم تمايل به آداب و رسوم غربي ، آداب و سنن اسلامي و ملي مردم ترك را لحاظ مي كنند .

احتمال بیشتر شدن شکاف‌ها در آینده

احساسات ناسیونالیستی اغلب ریشه در مواجهه با قدرت‌های اروپایی در قرن نوزدهم و پس از آن دارد. این مواجهات در سرزمین‌های عثمانی، در قالب رویارویی دو اجتماع دینیِ اسلام و مسیحیت درک شده است.  مشكلات انحطاط، ضعف و عقب‌ماندگی در مقايسه با  اروپا ،  گفتمان‌های جبران و واکنش را ایجاد کرد.  بازيگران خارجي ، در سطح منطقه و بين الملل ، در راستاي  كسب منافع و ايجاد فشار بر كشور ها ي مد نظر ، نقش موثري در راه اندازي تنش هاي نژادي دارند كه تركيه نيز مشمول چنين روندي است . در این بین آمريكا در پي تحقق طرح خاورميانه بزرگ ،  اجراي سايس – پيكو جديد ( تغيير نقشه هاي جغرافياي منطقه، در ارتقاء تنش هاي نژادي ، از طريق عملكرد هاي سياسي و فرهنگي نقش دارد . رژيم سعودي نيز با تكيه بر ثروت هاي نفتي  ، هدف اش برتري تئوريهاي وهابيت گرايي بر آرمان هاي اخوان المسلمي در تركيه است. در این بین با توجه به حضورکردها به عنوان بزرگترین اقلیت ترکیه، اغلب در بخش‌های شرق و جنوب شرقی ترکیه ، ارامنه   بیشتر در استانبول و اطراف ، گرجی‌ها عمدتا در سواحل دریای سیاه و شمال غربی، یونانی‌ها در غرب تركيه و  استانبول،  بالكان تبار ها در سواحل درياي مديترانه ،  عرب تبار ها  در کنار مرز کشورهای عراق و سوریه و در مناطق جنوبشرقی ترکیه و درگيري سياسي يكصد ساله وجنگ مسلحانه چهل ساله نظام جمهوري تركيه با اكراد و حزب كارگران كردستان موسوم به « پ.ك.ك» ، در صورت تداوم روند مذكور و عدم حل و فصل بنيادي نزاع ترك – كرد ،  احتمال دارد  در آينده ، معضل اجتماعي بحران هويت ، تنش هاي نژادي و شكاف هاي قومي در شرق و جنوب شرقي تركيه ، بيشتر شود . در این میان تنش هاي قومي موجبات تداوم بحران هويت ها و فراگير شدن معضلات فرهنگي و سياسي در جمهوري تركيه را فراهم ساخته است. اگر چه علي رغم همه تحديد ها و تهديد ها ، اما به دليل توسعه ارتباطات در جهان معاصر ، اقوام مختلف در سطوح مختلف نفوذ و نقشي انكار ناپذير در حيات اجتماعي تركيه و تاثير نسبي در  مسائل سياسي- فرهنگي – اقتصادي دارند .

 آینده شکاف های قومی– نژادی در تركيه و تاثیر بر بحران های امنیتی- سیاسی

فقدان وحدت در هر سرزميني ، شکل دهنده  مهمترین عوامل تهدید امنیت ملی است.  تنش هاي قومي و نيز عقيدتي ، منبع بحران هاي اجتماعي ، مشكلات سياسي، فرهنگي ، اقتصادي ، در هر كشور محسوب مي گردد . مسلما تداوم بحران هويت ، تنش هاي نژادي ، درگيري هاي قومي در  هر كشوري از جمله جمهوري تركيه ، ضمن تهديد امنيت و تحديد استقلال ارضي، به بروز معضلات اجتماعي ، شكنندگي جامعه، نارضايتي عمومي ، تداوم درگيري هاي فرهنگي ، منازعات سياسي ، تضعيف اقتصاد ، منجر خواهد گرديد . 

 در تعریف ملی‌گرایی و هویت ترکی، عنصر «دین» اهمیت زیادی دارد. برای نمونه در پرسش از جامعه تركيه  مبني بر اين كه :  «آن‌چه که با هویت ترکی هماهنگی ندارد چیست؟»، در  مرتبه نخست،  ۵۰ %  پاسخ دادند: «  بی‌دینی»  و در مرحله دوم پاسخ دادند : « مسیحیت و یهودیت» و در درجه سوم نيز « همجنس‌گرایی » قرار گرفت .  این سه اولویت نشان از اهمیت و تاثیر گزاره‌های دینی بر ملی‌گرایی دارد. لذا تا زماني كه ذهنيت يك سان سازي قوم ترك در بين رهبران سياسي تركيه ادامه يابد ، وضعيت پرتنش خواهد بود . تغيير در تعريف و تفسير ملت – دولت ،  هويت شناسي ساكنان تركيه،  در منابع داخلي ، رعايت اصول دموكراسي  و نيز تعهد به قوانين بين المللي ، خواهد توانست تركيه را از معضل مذكور رها سازد.  گذشته از این از سويي طبق طرح هاي برنارد لوئيس ( يهودي زاده آمريكايي ) و نظرات هانينگتون (  برخورد تمدن ها ) در چهار چوب « سايس – پيكو جديد » ، طرح ايجاد خاورميانه بزرگ ، بالكانيزه كردن خاورميانه ،  تغيير نقشه هاي جغرافايي منطقه ، تضعيف ارتش هاي جهان اسلام ،  ايجاد سرزمين هاي  نژادي ، مذهبي عاري از هويت تمدني ، تشكيل اسرائيل بزرگ از نيل تا فرات ، مورد پيگيري جدي «  ص- ص » (صهيونيزم و صليبيون بين الملل ) است. همچنین اصل قديمي : تجزيه كن و حكومت نما ، به صورت ايجاد درگيري هاي قومي و مذهبي از اهداف سيطره جويان جهاني است . در این شرایط  نقشه هاي راه اندازي « كردستان بزرگ » ، ايجاد « ارمنستان بزرگ »،  تشكيل« آذربايجان بزرگ »  و…. در منطقه مطرح است و خود مختاري ، استقلال نسبي مناطق كرد نشين در سوريه ، عراق ،  تركيه ، و حتي ج.ا.ايران  نيز قابل لحاظ است. اما تحقق تجزيه تركيه ، معادلات منطقه را بهم خواهد زد و  به راهبرد ها ،  نوع عملكرد ها، اعمال روش هاي سياسي ، روابط  با همسايگان ، دول منطقه و نيز تعاملات بين المللي  بستگي دارد. بنابراین با لحاظ موقعيت و شرايط كشور هاي منطقه ، رقابت هاي بين المللي ، امكان  وقوع تجزيه جمهوري تركيه ، حداقل طي دهه جاري بعيد  به نظر مي رسد .

واژگان کلیدی:  شکاف‌های قومی و نژادی،  تجزیه تركيه، بحران، قومی، تركيه