اردشير پشنگ
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
سال 1393 براي دولت و مردم عراق يك سال پرمخاطره و توام با گسترش و تعميق ناامني و بي ثباتي بود سالي كه عملاً دولت حاكميتش را بر بخشهاي گسترده اي از كشور از دست داد و ظهور و تقويت گروه راديكال و تروريستي داعش تبديل به مهمترين چالش و خطر امنيتي اين كشور شد به نحوي كه مي توان گفت در بيشتر زمان سايه اين خطر دهشت آفرين حتي دو شهر بغداد و اربيل را نيز تهديد مي كرد. آنچه كه در نوشتار پيش رو خواهد آمد بررسي كارنامه درگیری های نظامی و امنیتی با داعش در عراق طي سال گذشته و چشم انداز این درگیری ها خواهد بود.
واژگان کلیدی: عراق، داعش، دولت اسلامی، کردستان عراق، ارتش عراق.
سايه سياه داعش
همانطور كه اشاره شد مطمئنا ظهور داعش مهمترين اتفاق سال گذشته در عراق بود اين گروه راديكال و افراطي پس از آنكه كنترل مناطقي از استان الانبار را در زمستان سال گذشته در اختيار گرفت و در شهرهايي نظير فلوجه مانع از برگزاري انتخابات پارلماني شد درست از اواخر بهار در حمله اي رعد آسا توانست موصل ،دومين شهر مهم عراق و مركز صنعتي اين كشور، را تسخير و تصرف كند. داعشي ها كه از نظر تعداد نيرو بسيار افراد كمتري را در اختيار داشتند با استفاده از تاكتيك هاي جنگي متنوع و نسبتاً موفق و يك هماهنگي از پيش برنامه ريزي شده با نيروهاي هوادارشان (عمدتاً اهل سنت ناراضي از دولت عراق و يا وابسته به حزب منحله بعث) در داخل شهرها و روستاهاي مورد تهاجم، توانستند شهرهاي مهم ديگري از جمله تكريت ،مركز استان صلاح الدين، را يكي پس از ديگري تصرف كنند.
نوك پيكان حملات داعش در ماه نخست عمدتاً به سوي مواضع تحت امر دولت بغداد بود و حتي حملات متعدد و دامنه داري براي تسخير بغداد هم تدارك ديدند. همين امر باعث شد تا در سايه فرار ارتش عراق از برخي مناطق مانند كركوك، سنجار (شنگال) و … نيروهاي پيشمرگ جايگزين آنها شوند در همين زمان بارزاني اعلام كرد كه موعد تعيين سرنوشت كردها فرا رسيده است چرا كه دولت عراق توانايي برقراري امنيت بر كشور را نداشته و همچنين سالها بطور عامدانه از تعيين سرنوشت مناطق مورد مناقشه طبق ماده 140 قانون اساسي سر باز زده است.
اما به فاصله كمي از اين سخنان به ناگاه نيروهاي داعش به سوي مواضع كردها حمله كردند و شهرهاي سنجار و زومار و قره قوش را تسخير كردند اما در كركوك نتوانستند از سد دفاعي و چند لايه كردها عبور كنند. سقوط سريع اين شهرها و شكست مدافعين پيشمرگه به نحوي بود كه روحيه عمومي در كردستان را تحت الشعاع خود قرار داد و حتي در برهه اي از زمان شهر اربيل نيز در تيررس تهاجم داعشي ها قرار گرفت و آنها خود را به 42 كيلومتري اين شهر در منطقه مخمور رساندند كه البته به دليل مقاومت كردها و رسيدن كمك هاي تسليحاتي ايران در وهله نخست و كمك هاي بين المللي در وهله بعد اين حمله داعشي ها راه به جايي نبرد.
ورود نيروها و كمكهاي منطقه اي و بين المللي
اما پس از آنكه شهر قره قوش كه شهري كوچك و مسيحي نشين است سقوط كرد تقاضاي كمك مسعود بارزاني ،رهبر اقليم كردستان عراق، برخلاف تقاضاي كمك بي جواب مانده نوري مالكي ،نخست وزير وقت، با پاسخ مثبت مقامات كاخ سفيد و همراهي كشورهاي غربي همراه شد و در فاصله كوتاهي با محوريت آمريكا ائتلافي بين المللي و منطقه اي عليه داعش شكل گرفت و اين ائتلاف از طريق حملات هوايي، ارسال محموله هاي تسليحاتي و گسيل مستشاران نظامي به شمال و مركز عراق، سعي به كمك به بازسازي ارتش عراق و تقويت توان نيروهاي پيشمرگ كردند. هرچند به نظر مي رسد جمع ناهمگون اين ائتلاف و عدم اراده جدي عملاً تاثير جدي و قابل توجه در ميدان هاي نبرد بر روي توان داعش نگذاشت و تنها باعث كندي پيشرفتهاي آنها و كاستن تدريجي قدرت نظامي شان شد.
اما از سوي ديگر برخي كشورهاي منطقه اي از جمله ايران در شرايط ايجاد شده بدون آنكه به ائتلاف بين المللي ضد داعش دعوت شود يا اينكه خود تمايلي براي پيوستن به آن نشان دهد با توجه به پيوند استرات‍ژيكي كه با گروههاي عرب و كُرد عراقي داشت و نيز براي جلوگيري از رسيدن نيروهاي داعش به مرزهايش، به طور جدي اقدام به حمايت و كمك به ارتش عراق و پيشمرگان كُرد كرد به نحوي كه بنا به گفته رهبر اقليم كردستان ايران، ايران سريعترين و موثرترين كمكها براي جلوگيري از سقوط اربيل را در اختيار كردها قرار داد.
معکوس شدن روند درگیری با داعش
اما پس از چند ماه روند درگيري با داعش در جبهه هاي مختلف به نحوي بود كه به مرور زمان پيشروي اين گروه متوقف و سير معكوس اما كُند بازپس گيري ها آغاز شد در همين راستا كردها با حمايت ائتلاف بين المللي موفق شدند شهر شنگال و سپس زومار و نيز سد موصل را از دست داعش آزاد كنند. ارتش عراق هم پس از ايجاد سدهاي دفاعي براي جلوگيري از ورود داعش به بغداد، شروع به حملات بازپس گيري كرده است كه اين روند پيش بيني مي شود تا اواخر بهار بعد ادامه پيدا كند. به نر می رسد هرچند در دور نخست تلاشهای ارتش عراق برای بازپس گیری شهرهایی نظیر تکریت با شکست مواجه شد اما نهایتاً نظامیان این کشور موفق خواهند شد این شهر را از چنگ داعش بازپس گیرند و سپس خود را آماده حمله سراسری به موصل کنند حمله ای که پیش تر از آنها توسط پیشمرگان کرد با همراهی حملات هوایی ائتلاف آغاز شده است. هرچند شهر رقه در سوریه را مرکز خلافت خود خوانده داعش می خوانند اما باید گفت در حقیقت موصل با توجه به اهمیت استراتژیک، جمعیت و تمرکز نیروها برای داعشی ها دارای اولویت اول دفاعی است و اگر با این اوصاف نیروهای کرد و عرب مبارز علیه داعش بتوانند این شهر را از دست آنها خارج سازند در حقیقت خواهند توانست ضرربه ای کاری از نظر جنگ میدانی به داعش وارد سازند.
اما در پایان بایستی تاکید کرد که راه مبارزه با داعش تنها جنگ مسلحانه نیست بلکه می بایست زمینه های ظهور این گروه رادیکال در عراق و سوریه را مورد بررسی کرد و پس از پایان محتمل جنگ مسلحانه به بازسازی مشکلات اساسی و ساختاری موجود در این کشورها و بخصوص عراق پرداخت چرا که تا این اقدامات اساسی صورت نگیرد همچنان سایه سیاه داعش به مانند خطری بزرگ حیات این کشورها و مردمشان را تهدید می کند.
