مریم وریج کاظمی
پژوهشگر ژئوپلتيك
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
اسرائیل در جنگ شش روزه ژوئن 1967پنج منطقه از سه کشور را تصرف کرد که عبارتند از نوار غزه و شبه جزیره سینا از مصر، بیت المقدس شرقی و کرانه باختری از اردن و ارتفاعات جولان از سوریه. نیروهای سوریه تلاش ناموفقی برای بازپس گیری ارتفاعات جولان در سال 1973 آغاز کردند اما توفیقی نیافتند تا در نهایت با تصویب قانونی، اسرائیل رسما در سال 1981 آنرا ضمیمه خاک خود نمود. اما این اقدام هرگز در سطح بین المللی پذیرفته نشد و تاکنون هیچ کشوری ادعاهای اسرائیل در مورد این سرزمین را به رسمیت نشناخته است.
ارتفاعات جولان به دلیل ارزش استراتژیکی و نظامی همچنین داشتن منابع آبی و زمین حاصلخیز یک دارایی استراتژیک برای اسرائیل محسوب می شود. اسرائیل یک سوم آب خود را از ارتفاعات جولان استخراج می کند. ارتفاعات جولان حوضه زهکشی رود اردن، دریاچه طبریه(جلیل)، رودخانه یرموک و سفره های زیرزمینی را در خود جای داده است. شکی نیست در یک منطقه نسبتاً خشک شده از جهان، کنترل منابع آب جولان بسیار حیاتی باشد. از سوی دیگر منابع غیررسمی معتقدند طبق حفاری اکتشافی؛ منطقه جولان می تواند میلیاردها بشکه ذخایر هیدروکربنی را در خود جای داده باشد.
ارتفاعات جولان تقریبا500مایل مربع مساحت دارد که از شمال به جنوب 40 مایل و از شرق به غرب به طور متوسط 12 مایل است. شهرک نشینان یهودی اسرائیلی نیمی از جمعیت آن را تشکیل می دهند و بقیه اکثرا سوری های دروزی هستند. دروزی ها در بلندی های جولان تا حد زیادی در برابر گرفتن تابعیت اسرائیل مقاومت کرده اند و برای دهه ها ارتباط محکمی با سوریه داشته اند. در مجموع زندگی در بلندی های جولان در مقایسه با سایر نقاط در مرزهای اسرائیل نسبتاً آرام بوده است. ارتفاعات جولان یک فلات با ارتفاع زیاد با ارزش استراتژیکی و مشرف به سوریه و دره اردن است که از نظر نظامی هم برای سوریه و هم برای اسرائیل قابل توجه تلقی می شود. اسرائیل همچنین این سرزمین را منطقه حائل می داند که به دفاع از خود کمک می کند.
با این حال اسرائیل و سوریه در چندین دور مذاکرات درباره بلندی های جولان شرکت کرده اند از جمله مذاکرات مخفیانه سال 2010 ؛ اما با شروع جنگ داخلی سوریه در سال 2011 مذاکرات به حالت تعلیق درآمد. با این حال جنگ داخلی در سوریه اهمیت استراتژیکی برای جولان به اسرائیل بخشیده است و سوریه همچنان خواستار بازگشت کامل بلندی های جولان به خاکش است.
در 2019ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده اعلام نمود وقت آن رسیده كه ایالات متحده كاملاً حاكمیت اسرائیل را بر بلندی های جولان به رسمیت بشناسد و تاکید نمود این امر برای اسرائیل و ثبات در خاورمیانه (خاور نزدیک بزرگ) بسیار مهم خواهد بود. نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل در یک جلسه ویژه کابینه در بروچیم، مکانی که تنها 12 کیلومتر (7.5 مایل) از خط آتش بس جولان با سوریه فاصله داشت از تابلویی با عنوان “ارتفاعات ترامپ” به انگلیسی و عبری رونمایی کرد.
لازم به ذکر است که ترامپ به ویژه پس از به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسرائیل و جابجایی سفارت آمریکا در آنجا از تل آویو، در اسرائیل بسیار محبوب است. در این راستا بنیامین نتانیاهو از عکس های ترامپ برای تبلیغات انتخاباتی خود استفاده نمود. با این حال اقدام ترامپ یک حرکت نمادین است و نه قانونی. در دوران ترامپ، سیاست خارجی ایالات متحده تحت شعار” آمریکا را دوباره بزرگ بسازید”، غالباً تصمیمات غافلگیرانه و کوته بینانه ای را به همراه داشته و چنین واسطه گری غیر منطقی در حل مناقشه اعراب و اسرائیل بیش از پیش تخریب گرایانه است و احتمال صلح در منطقه را کمتر می کند. ترامپ در اعلامیه خود نیازهای امنیتی را از مهمترین موارد عنوان کرد اگرچه در عمل کنترل اسرائیل برای دهه ها به چالش کشیده نشده است. کارشناسان هشدار می دهند که این اقدام می تواند ممنوعیت های بین المللی برای به دست آوردن قلمرو با زور و فشار را تضعیف کند.
به نظر می رسد پیگیری طرح معامله قرن مورد نظر ترامپ و شرکا که در وابستگی و پیوستگی کامل حمایتی غرب از اسرائیل در جهت تصرف غیرقانونی بلندی های جولان موجودیت می یابد بیش از آنکه صلح بین اعراب و اسرائیل را مدنظر داشته باشد، فشار و رقابت پنهان با ایران را در صحنه ژئوپلیتیکی منطقه پیگیری می کند. ایران از حامیان سرسخت تمامیت ارضی سوریه است و این نکته در تعارض کامل با علت وجودی اسرائیل قرار دارد. اسرائیل نگران هژمون منطقه ای ایران و نزدیکی کانونی به مرزهایش است، بطوریکه نتانیاهو اذعان کرده بود می توانید تصور کنید که اگر اسرائیل در جولان نبود چه اتفاقی می افتاد؛ ما ایران را در ساحل دریای جلیل می دیدیم. از این روست که همکاری و هماهنگی برای خروج نیروهای متحد سوریه در راس آن ایران برای اسرائیل بسیار مهم است. اسرائیل از تلاش برای به چالش کشیدن ایران در منطقه استقبال می کند و بدین ترتیب از نیروهای پنهان خود برای ایجاد شکاف ها و تنش های سیاسی در خاک سوریه استفاده می نماید.
ابتکارات تحریک آمیز اسرائیل در احداث شهرک های مسکونی –نظامی و گُسیل داشتن جمعیت قابل توجه به بلندی های جولان، به طور مداوم اوضاع را در شمال سوریه پیچیده و به شکل گیری کشمکش بین گروههای افراط گرای مذهبی و سرایت خشونتهای سازمان یافته به سایر مناطق کمک می کنند. شکی نیست که هر چقدر سوریه کنترل خود را یکپارچه کند، اسرائیل نگران آن باشد که ایران و نمایندگان آن بتوانند جای پای ثابت خود را در آنجا حفظ نمایند. بدین ترتیب اسرائیل به دلیل نداشتن پشتوانه حمایت بین المللی برای جلوگیری از الحاق جولان به خاک سوریه، عادی سازی اوضاع داخلی سوریه را در تعارض با سیاست های خود می داند و کماکان خواهان درگیری و منازعه حاکمیت سوریه با نیروهای افراط گرای مذهبی و رقبای ذی نفع می باشد.
کلید واژگان: بلندی های جولان، سوریه، اسرائیل، ایران،ایالات متحده امریکا،مریم وریج کاظمی
