صاحب نظر مسائل روسيه
مركز بين المللي مطالعات صلح–IPSC
ازبكستان و روسيه از گذشته داراي روابط پايدار و چند بعدي اي بوده اند، اما در سالهاي اخير اين روابط ابعادي نوين به خود گرفته و اكنون دو كشور داراي روابط چند بعدي تر و بسترهاي فراواني براي همكاري و همگرايي در منطقه هستند. در اين حال براي درك بهتري از نوع روابط دوسويه به گفتگويي با دكتر مدبر پرداخته ايم:
واژگان كليدي:روسيه، ازبكستان، بستر، همگرايي ، واگرايي ،دكتر روح اله مدبر، تاشكند، آسياي مركزي
مركز بين المللي مطالعات صلح: آينده روابط همگرايانه و يا واگرايانه ازبكستان و روسيه به چه متغيرها و عواملي بستگي دارد ؟
برای روسیه بازگرداندن «تاشکند» به حوزه تأثیر ژئوپلیتیک خود مهم می‌باشد؛ به لحاظ ژئوپلیتیکی، ازبکستان در چندین زمینه برای روسیه مهم می باشد ؛ برای نمونه به عنوان یک بازیگر مهم در تأمین امنیت منطقه ای. این بدان معنی است که یکی از اهداف «مسکو» تلاش برای بازگرداندن ازبکستان به سازمان پیمان امنیت جمعی به عنوان شریک استراتژیک احتمالی در آسیای مرکزی خواهد بود.
مساعدت روسیه برای ورود ازبکستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز به این موضوع مرتبط است که مسکو از فعالیت های بیش از حد سرمایه گذاری و اقتصادی چین در آسیای مرکزی چه به صورت روابط دوجانبه و چه در چهارچوب پروژه «یک کمربند – یک جاده» استقبال نمی کند.
البته ازبکستان از اول ژانویه سال 2020 برای اتباع چین نظام لغو روادید (به مدت هفت روز) وضع خواهد کرد. از سوی دیگر افزایش حضور نظامی چین در ولایت خودمختار «بدخشان» تاجیکستان و موافقت «پکن» برای ساخت 30 تا 40 پاسگاه مرزی بین تاجیکستان و افغانستان حاکی از آن است که چین درصصد افزایش نفوذ نظامی خود در منطقه راهبردی آسیای مرکزی است. برای روسیه کاهش نفوذ چین وآمریکا در منطقه مهم می باشد. و ضروری است ازبکستان در مسیر همگرایی با فدراسیون روسیه حرکت کند و آینده ترسیم این مسیر بسته به تنوع مناسبات و حرکت در تعمیق این مناسبات میان دو کشور است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: تهديد اسلام گرايي و احتمال بي ثباتي در ازبكستان چه نقشي در روابط روسيه و ازبكستان دارد؟
برای درک بهتر وضعیت مذهبی ازبکستان، بررسی مهم‌ترین گروه‌ها و اندیشه‌های مؤثر اسلامی، اهداف و موانع موجود بر سر راه آنها ضروری است: وهابیت نخستین‌بار در سال 1912 به آسیای مرکزی معرفی شد. سپس شریف محمد از سوی عربستان، نخستین مدرسه علوم وهابی را در دره فرغانه پایه‌گذاری‌کرد. اندیشه وهابیت، ابتدا به‌واسطه مخالفت با تصوف و صوفیان با بی‌رغبتی مردم منطقه مواجه‌شد؛ اما به‌تدریج و به‌ویژه در زمان ضعف مجاهدان، مورد استقبال مردم قرارگرفت. در اواخر دهه 1980، در بحبوحه فروپاشی شوروی، و 70 سال محرومیت مذهبی ناشی از سلطه کمونیسم، وهابیت به‌عنوان یک جنبش که هدف اصلی آن آموزش سنت‌های اسلامی به اهالی بومی بود به سرعت گسترش‌یافت. نه تنها شواهد بسیار حاکی از دریافت کمک‌های نقدی و حمایت از گروه‌های تندرو آسیای مرکزی به‌وسیله مؤسسه‌های بازرگانی و رهبران عالی‌رتبه عربستان است؛ بلکه بسیاری از رهبران گروه‌های تندرو ازجمله جنبش اسلامی ازبکستان برای جذب کمک‌های بیشتر به عربستان سفرکرده‌اند.
جنبش اسلامی ازبکستان، ائتلافی متشکل از مبارزان مسلمان ازبکستان و کشورهای دیگر آسیای مرکزی، مخالف رژیم ازبکستان است. این جنبش در سال 1998 به‌وسیله طاهر یولداشف و جمعه نمنگانی پس از پایان جنگ داخلی ازبکستان بنیان‌گذارده‌شده و موجبات درگیری های مسلحانه با دولت مرکزی گردید. میراث اقتصادی شوروی برای ازبکستان زیرساخت‌های ضعیف و فرسوده، وابستگی بیش از اندازه به کشت پنبه به‌عنوان تنها محصول صادراتی و منابع روبه زوال بود. این شرایط در نتیجه اقتصاد دستوری حکومت شوروی و نظام کنترل یکپارچه جمهوری‌های تحت سلطه به‌وجودآمده‌بود. دولت ازبکستان پس از استقلال، به دنبال اجرای اقتصاد دستوری با دادن سوبسید، کنترل شدید بر تولید و قیمت کالاها با افزایش بیش از حد نرخ تورم روبه‌رو شده است. بیکاری، در شرایطی که میزان رشد جمعیت بالاست، یکی دیگر از تهدیدهای جدی برای اقتصاد ناکارآمد ازبکستان به‌شمارمی‌آید. بر اساس آمار دفتر برنامه‌ریزی دولت ازبکستانه، 60 درصد جمعیت ازبکستان زیر 25 سال هستند که بیشتر آنان شغلی ندارند. نرخ تورم گاهی تا60 درصد می‌رسد و در مناطق روستایی، کشاورزان همچنان به کشت پنبه مجبورهستند؛ با این حال درآمد ناچیزی نصیب آنها می‌شود. بیکاری، به‌ویژه در میان جوانان ناگزیر به افزایش میزان جرایم و خشونت‌ها می‌انجامد.پس از استقلال، با بدترشدن اوضاع اقتصادی و کاهش سطح استانداردهای زندگی و افزایش فقر، موجی از خشم و نارضایتی در میان توده‌های مردم شکل‌گرفته و خود تهدیدی همیشگی برای توسعه ناامنی و خشونت است. با توجه به مستعد بودن برخی کشورهای دیگر منطقه آسیای مرکزی و قفقاز به توسعه خشونت و ناامنیو همچنین سواستفاده جریانهای افراطی و سلفی این مساله برای فدراسیون روسیه بسیار حائز اهمیت است و بر همکاری مشترک دو کشور بای جلوگیری از روند شروع افراط گرایی می افزاید لاکن مولفه اساسی مقابله با شروع این ناآرامی ها حرکت ازبکستان در مسیر اتخاذ سیاستی واقع گرایانه جهت رفع مشکلات اقتصادی و معیشتی جامعه خود به منظور مقابله با روند گسترش اقدامات افراط گرایانه و خشونت آمیز است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: جايگاه روسيه در آينده سیاست خارجی ازبكستان و همچنين جايگاه آينده ازبكستان در سياست خارجي روسيه را چگونه مورد پيش بيني می کنید؟
اگـر چـه مـاده 17 در فصل چهارم قانون اساسی ازبکستان مقرر می دارد که (جمهوري ازبکستان براساس منافع دولـت، ملـت، پیشرفت و امنیت آن می تواند پیمان ببندد و داخل اتحادیه ها و ساختارهاي بین دولتی شـود و یـا از آن خارج شود) لکن تجربه نشان داده کشورها در مسیر اعتماد به هر نوع پیمان و یا حرکت به سمت اتخاذ روابط راهبردی با ازبکستان با احتیاط عمل می نمایند لذا مسکو در تدوین راهبرد سیاست خارجی خود با تاشکند همواره با دقت روابط همه جانبه و اقدامات این کشور و عمل به تعهداتش را تحت نظر دارد لکن اکنون توسعه مناسبات با روسیه بیشتر برای ازبکها ضروری و مهم است و درصدد جلب اعتماد مسکودر حرکت می باشند و جایگاه فدراسیون روسیه در سیاست خارجی نوین ازبکستان مهم طراحی گردیده است.
