بررسی گزارش بازنگری وضعیت هسته ای آمریکا و اثر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران – دکتر حسین علایی

دکترعلایی پس از تشکیل نیروی دریایی سپاه در سال ۱۳۶۴ اولین فرمانده این نیرو شد، پیش از تشکیل نیروهای سه‌گانه سپاه نیز او فرماندهی یگان‌های دریایی سپاه را برعهده داشت. ایشان  سابقه ریاست ستاد مشترک سپاه و قائم‌مقامی وزارت دفاع و ریاست سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع را  دارد و عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین و مدیرمسئول ماهنامه صنایع هوایی است. با توجه به سوایق اجرایی و علمی ایشان. این مقاله دارای اهمیت ویژه ای می باشد.

 

بسم الله الرحمن الرحیم

بررسی گزارش بازنگری وضعیت هسته ای آمریکا و اثر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

 

دکتر حسین علایی عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین ع

چکیده:

در17 فروردین ماه سال 1389 برابر با ششم آوریل 2010 ، سند گزارش جدید بازبینی وضعیت هسته ای آمریکا NPR ¹ به صورت رسمی از سوی وزارت دفاع این کشور منتشر گردید.² آمریکا یکی از کشورهای تأثیرگذار در سیاست گذاری جهانی و مهم ترین و تنها قدرت هسته ای جهان است که در طول حیات بشر از جنگ افزارهای هسته ای به صورت گسترده استفاده کرده است.ارتش ایالات متحده با بمباران اتمی شهرهای ژاپنی هیروشیما و ناکازاکی در 65 سال پیش، اسم خود رادر بکارگیری انواع سلاح های جنگی متعارف و غیر متعارف در تاریخ جنایات بشر ثبت کرده است. سیاست های هسته ای این کشور تا کنون در توسعه سلاح های هسته ای در جهان، نقش مهمی را ایفا کرده است.تغییر در سیاستهای هسته ای  آمریکا در دوران فعلی بر فعالیت های هسته ای کشورهای مختلف در جهان موثر است.بر همین اساس ، انتشار سیاست جدید هسته ای آمریکا که سومین ارزیابی جامع از سیاست و راهبرد هسته ای آمریکا است، بر امنیت جهانی از جمله جمهوری اسلامی و نیز فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران تاثیر گذار می باشد. مقاله حاضر در پی بررسی  محتوای سندی است که اخیرا آمریکا در مورد سیاست جدید هسته ای خود منتشر کرده است و با کالبد شکافی آن می خواهد اثرات آن را بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران ،مورد ارزیابی قرار دهد.یافته های این تحقیق بیانگر آن است که تمرکز حواس و توجه آمریکا بر فعالیت های هسته ای ایران بیشتر خواهد شد و جمهوری اسلامی با چالش های جدیدی در این زمینه مواجه خواهد شد که برای برون رفت از آن بایستی قدرت مانور بیشتری برای خود ایجاد نماید.

کلید واژه

وضعیت هسته ای،محیط امنیتی،سلاح هسته ای، تروریسم هسته ای ،زرادخانه هسته ای،بازدارندگی منطقه ای،معاهده استارت جدید،خطرات هسته ای،جنگ سرد،ضمانت امنیتی منفی،معاهده منع اشاعه هسته ای.

مقدمه

در سال 1994 در دوره ریاست جمهوری بیل کلینتون برای اولین بار سیاست هسته ای آمریکا تنظیم و اعلام گردیدبرای دومین بار در سال 2002  در دوره ریاست جمهوری جورج بوش پسر نیز سند دیگری برای سیاست هسته ای آمریکا تدوین شد. ولی این اسناد هیچگاه به صورت کامل منتشر نشد و محتوای کامل آن ها از دید مردم و سایر دولت های جهان محرمانه باقی ماند. البته خلاصه و فقط بخشهایی از آنها در مطبوعات و رسانه ها درج گردید. سند جدید هم در دوران اوباما که با شعار تغییر برسر کار آمد منتشر گردیده است. معمولا هر یک از اسناد اعلام شده، سیاست هسته ای آمریکا را برای مدت 8 سال تنظیم و مشخص می کند. همزمان با انتشارسند NPR، نشست امنیت هسته ای نیز در 13 آوریل 2010 مطابق با فروردین ماه سال جاری در واشنگتن پایتخت آمریکا با حضور سران 47 کشور جهان³ برای توجیه این سند و ابراز نگرانی از تهدیدهای جدید از جمله “تروریسم هسته ای“ برگزار شد.در سخنرانی افتتاحیه این نشست،رئیس جمهور آمریکا حاضرین را به عبور از مرحله “وعده و حرف“ و اتخاذ ” اقدامات عملی“ برای تامین امنیت جهان در برابر تروریسم هسته ای⁴ فرا خواند و گفت: برای نجات از خطر سلاح هسته ای به روش جدید تفکر و اقدام،نیاز داریم.همزمان با اجلاس واشنگتن، در تهران هم نشستی در مورد خلع سلاح و با عنوان ” انرژی هسته ای برای همه و سلاح هسته ای برای هیچکس ” برگزار گردید که کاملا در برابر  و مقابل برنامه و اقدامات هسته ای آمریکا قرار داشت و پاسخی واضح و به موقع به اجلاس پر سر و صدای واشنگتن بود و عملا با بر پایی آن،خط کشی های سیاسی بین دو قطب جهانی انجام شد. آمریکا در اجلاس واشنگتن بر عدم اشاعه هسته ای تأکید ورزید و ایران در نشست تهران از لزوم خلع سلاح هسته ای در سطح جهان سخن گفت.

بیان مسئله

تجربه ده ساله اخیر فعالیت های هسته ای ایران نشان می دهدکه این تلاش ها به شدت با حساسیت آمریکا و جهان غرب مواجه بوده است.آنها نسبت به هرگونه فعالیت صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی مظنون بوده و هدف نهایی ایران از توسعه ظرفیت ها و قابلیت های هسته ای را ساخت کلاهک اتمی می دانند.از نظر دولت آمریکا و متحدانش ، جمهوری اسلامی ایران کشوری است که به تعهدات بین المللی از جمله مصوبات و قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل پایبند نیست و همچنان به غنی سازی اورانیوم که می توان در ساخت سلاح هسته ای مورد استفاده قرار گیرد، ادامه می دهد، بنابراین به زعم آنها جمهوری اسلامی،کشوری قابل اعتماد نیست. مسئله ای که پس از انتشار گزارش وضعیت هسته ای جدید آمریکا مطرح می شود این است که سیاست جدید هسته ای آمریکا چه تغییری را در سیاست و رفتار ایالات متحده نسبت به ایران بوجود خواهد آورد؟ با توجه به اینکه تأمین و حفظ منافع ملی برای هر کشور امری حیاتی و از دغدغه های اصلی سیاست گذاران و تصمیم گیران کلان است و برای رسیدن به این هدف اساسی باید برنامه و ابزار در اختیار داشت⁵، مسئله این است که آیا روند گذشته سیاست های هسته ای آمریکا نسبت به ایران ادامه خواهد یافت یا اینکه وضعیت و شرایط نسبت به گذشته تغییر خواهد کرد و آمریکا فعالیت های جدیدی را علاوه بر اقدامات قبلی ، علیه جمهوری اسلامی سازمان خواهد داد؟ آیا با کنار گذاشتن تهدید هسته ای روسیه، این کشور در مسئله هسته ای ایران با آمریکا هم سوتر و هم راه تر خواهد شد و یا این که همچنان چالش هسته ای ایران با آمریکا را به عنوان فرصتی برا گرفتن امتیازات بیشتراز آمریکا تلقی خواهد کرد؟

ضرورت و هدف تحقیق

جمهوری اسلامی ایران دست یابی به فناوری صلح آمیز هسته ای و فناوری چرخه سوخت را برای پیشرفت و توسعه علمی کشور ضروری می داند و سالها.ست برای نیل به آن تلاش و سرمایه گذاری کرده است.⁶ اخیرا فشارهای بین المللی بر برنامه صلح آمیز هسته ای ایران افزایش یافته و آمریکا و کشورهای 1+5 در صدد صدور قطعنامه جدید تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران می باشند و از سوی دیگر در سیاست جدید هسته ای آمریکا NPR نیز به طور مشخص از کشورهای کره شمالی و ایران به عنوان گسترش دهندگان هسته ای اسم برده شده است و بطرز آشکاری از فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی اظهار نگرانی گردیده است،بنابراین هدف این مقاله، مطالعه محتوای این سند و بررسی اثرات آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. این مطالعه می تواند راهکارهایی را برای مقابله با سیاست جدید آمریکا پیش روی سیاستمداران جمهوری اسلامی قرار دهد تا با استفاده از ظرفیت ها و توانائیهای کشور،برنامه هسته ای را با آرامش جلو ببرند.

روش تحقیق و شیوه گردآوری اطلاعات

با توجه به ماهیت موضوع ، نوع تحقیق کاربردی و روش انجام تحقیق توصیفی،موردی و تحلیل محتوا و متن سند منتشره می باشد.در این روش،وضعیت گذشته و حال اسناد هسته ای آمریکا برای دستیابی به شناخت لازم در ارتباط با موضوع  و روند جاری به دقت مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد. اطلاعات مورد نیاز این تحقیق از طریق جستجوی اینترنتی در پایگاه اطلاع رسانی وزارت دفاع آمریکا و سایر پایگاه های معتبر،شرکت در همایش های هسته ای و مطالعه مقالات ،جمع آوری گردیده وسپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

بررسی محتوای سند

سند NPR که با همکاری وزارت انرژی آمریکا تهیه شده است از یک مقدمه و شش بخش اصلی تشکیل می شود.⁷ مقدمه سند در باره تجزیه و تحلیل محیط امنیتی جهانی است و در توصیف آن،تاکید شده که در محیط امنیتی⁸ ایالات متحده، تغییرات وتحولات چشمگیری اتفاق افتاده است.⁹ در مقدمه این سند، سلسله نگرانی های آمریکا از دغدغه های موجود ازجمله “خطر تروریسم هسته ای“ و تلاش القاعده  برای دستیابی به سلاح های هسته ای بیان شده است. آنگاه محتوای اصلی سیاست جدید هسته ای در قسمتهای مختلف سند ، مطرح گردیده است. این اولین بار است که چنین سندی بطور کامل در معرض دید و مطالعه افکار عمومی و اقشار مختلف مردم جهان قرار می گیرد.بر مبنای اولین سند که در سال 1994 تدوین گردیده بود ،NPT ¹⁰ به صورت محدود تمدید شد.از ابتدای وضع معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای، در مقررات NPT بین کشورهای دارنده و فاقد سلاح هسته ای تبعیض فاحشی وجود داشت. در آن زمان برخی از کشورهای غربی ازجمله کانادا از آمریکا و سایر کشورهای دارای سلاح هسته ای خواستند تا به کشورهای فاقد این نوع سلاح ها، تضمین امنیتی بدهند تا آنها بدنبال تولید سلاح هسته ای نروند. با چنین درخواستهایی در 11 آوریل سال 1995 قطعنامه ای از سوی شورای امنیت سازمان ملل صادر شد که بر اساس آن از قدر ت های هسته ای می خواست تا به کشورهای فاقد سلاح هسته ای تضمین های امنیتی لازم داده شود.بنابراین وارن کریستوفر وزیر وقت امور خارجه ایالات متحده طی بیانیه ای در سال 1995 اعلام کرد:“ آمریکا تاکید می کند که علیه کشورهای غیر هسته ای عضو NPT سلاح هسته ای بکار نخواهد گرفت مگر آنکه به قلمرو آمریکا یا متحدینش تجاوز یا حمله کنند.“ با روی کار آمدن محافظه کاران جدید در کاخ سفید،در سندی که در سال 2002 تنظیم گردید،هیچ اشاره ای به تضمین امنیتی نشده بود وآمریکا از موضع سابق خود در مورد تضمین امنیتی منفی عدول کرد.در این سند، سیاست پیشگیرانه بر دکترین بازدارندگی غلبه پیدا کرد و لذا این گزارش،مورد انتقاد کشورهای مختلف جهان واقع شد. در سند  بازنگری وضعیت هسته ای سال 2010،بخش کوتاهی به موضوع “تضمین امنیتی منفی“ اختصاص یافته است و نوعی بازگشت به دوران کلینتون اتفاق افتاده است.در ابتدای امسال چهار سند مختلف باز بینی چهار ساله دفاعی(فوریه 2010)،بازبینی دفاع موشکی بالستیک¹¹ (فوریه 2010)،وضعیت هسته ای(6 آوریل 2010) و مرور وضعیت فضایی¹² ( در حال انتشار)توسط حوزه دفاعی آمریکا به عنوان یک اقدام دوره ای تنظیم و تدوین شده است¹³ که سند بازبینی سیاست هسته ای NPR از مهمترین آنها است. این سند در سطح بین المللی و در بین دولت ها با اهمیت تلقی شده و بر امنیت استراتژیک جهان تاثیر خواهد گذاشت و به همراه اسناد فوق،مجموعه اسناد امنیت ملی آمریکا را تکمیل می نماید.به منظور تقویت و بازنگری در مقررات NPT در تاریخ سیزدهم اردیبهشت ماه 1389 طبق برنامه کاری آژانس بین المللی انرژی اتمی ، اجلاس دیگری در شهر نیویورک تشکیل شد تا با حضور کشورهای عضو به بررسی مفاد پیشنهادی دولتها جهت اصلاح مقررات منع گسترش سلاح های هسته ای پرداخته شود. در این نشست که عمدتا وزرای خارجه بعضی از کشورهای جهان حضور داشتد،رئیس جمهور ایران نیز شرکت کرد تا مواضع جمهوری اسلامی را در مورد لزوم خلع سلاح هسته ای در جهان بیان کند. در این اجلاس، کشورهای دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل طی بیانیه ای خواستار خاورمیانه بدون سلاح های هسته ای شدند.در دوره زمامداری بوش، آمریکا مسئله تروریسم را به عنوان تهدید جهانی برجسته می کرد و بر بازدارندگی و توان هسته ای نظامی در سیاست امنیت ملی ،تأکید می شد¹⁴ ولی در شرایط کنونی اوباما مسئله هسته ای را خطر اصلی و موضوعی پر اهمیت جلوه داده و آن را برجسته می کند و بر خلع سلاح هسته ای تکیه دارد.به نظر می رسد رئیس جمهور آمریکا قصد دارد تا اسم خود را با خلع سلاح هسته ای برای تاریخ آینده جهان پیوند بزند.به هر حال سیاست اتخاذ شده در گزارش NPR بر طرح ها و برنامه هسته ای و منافع ملی ایران تاثیر دارد و اهمیت آن برای جمهوری اسلامی بخصوص در شرایط فعلی که آمریکا از طریق شورای امنیت سازمان ملل بدنبال صدور قطعنامه جدید تحریم علیه ایران است، مضاعف است، به همین دلیل انتشار آن، موجب واکنش مقامات ایرانی گردید و بعضی از مسئولین کشور از این ستد به عنوان تهدید هسته ای ایران از سوی آمریکا تعبیر کرده اند.

اهداف سیاست جدید هسته ای آمریکا NPR

سیاست هسته ای جدید آمریکا پس از گذشت حدود یک سال از سخنرانی اوباما در آوریل سال 2009در شهر پراگ که در آن به خطرات هسته ای¹⁵ قرن 21 اشاره داشت و راه کار جهان عاری از سلاح هسته ای¹⁶ را به منظور غلبه بر این تهدید فزاینده و سهمناک مطرح کرده بود، منتشر گردید. مبنای تدوین سند NPR،اسنادقبلی و متن گزارش روابط خارجی آمریکا است.با مطالعه این سند،مشخص می شود که سیاستهای جدید هسته ای آمریکا مقداری به سند 1994 متمایل شده است ولی سیاست آرایش نیروهای هسته ای به سند سال 2002 مربوط به دوران محافظه کاران جدید نزدیک شده است. ادبیات این سند نسبت به اسناد قبلی تغییر کرده و محورهایی به آنها اضافه شده است و در مجموع وضعیت بهتری را برای جهان ترسیم می کند. این سند، راهبرد مادر آمریکا و یک سیاست درازمدت نیست بلکه یک سند میان مدت و دوره ای است.این سند شباهتها و تفاوتهایی با سیاست قبلی هسته ای آمریکا دارد و چند هدف را به شرح ذیل به منظور توسعه امنیت ایالات متحده وجهان به صورت متوازن دنبال می کند¹⁷:

1. ممانعت از گسترش سلاح های هسته ای و تروریسم هسته ای
2. کاهش نقش وتعداد سلاح های هسته ای در راهبرد امنیت ملی آمریکا
3. حفظ و افزایش بازدارندگی راهبردی و ثبات سطح قدرت هسته ای کاهش یافته
4. ارائه تضمین مجدد به هم پیمانان و شرکایی که به تعهد بازدارندگی توسعه یافته آمریکا وابسته اند و تقویت بازدارندگی منطقه ای
5. حفظ یک زرادخانه هسته ای کارآمد،امن و ایمن
6. افزایش ثبات راهبردی و حرکت شفاف به سوی هدف نهایی برچیدن تسلیحات هسته ای

در این سند با توجه به تغییرات محیطی و نیز توسعه وتغییر فناوری های نوین، به تغییرات در محیط تهدید هسته ای و ترتیب و سلسله مراتب نگرانی های هسته ای پرداخته است.در این گزارش، تهدید جنگ هسته ای کمرنگ شده و دو تهدید بزرگ و فوری¹⁸ آمریکا را ” تروریسم هسته ای ” و ” گسترش تسلیحات هسته ای ” تلقی کرده و از “ جنگ های نامتقارن ” احساس خطر شده است. البته حادترین تهدید¹⁹،خطر تروریسم هسته ای و خطر اشاعه و دسترسی کشورهای بیشتری به سلاح هسته ای ،تهدید مرتبه بعدی است که به عنوان تهدید مبرم و مورد تأکید²⁰ از آن یاد شده است. با این نگرش، راهبرد هسته ای آمریکا تغییر یافته و این سند راهکارهای مقابله با این تهدیدات جدید را بیان کرده است.در سند مزبور، تعریف مشخصی از تروریسم هسته ای بیان نشده است بلکه به ذکر اسم برخی از گروها مانند القاعده به عنوان مصداق تروریسم پرداخته شده است.فرض آمریکا بر این است که القاعده و هم پیمانان آن، بدنبال تسلیحات هسته ای هستند و در صورتی که موفق به دستیابی به چنین تسلیحاتی شوند از آنها استفاده خواهند کرد.به زعم آمریکا در حال حاضر گروه های تروریستی منابع لازم را برای تولید مواد هسته ای قابل استفاده در بمب را در اختیار ندارند، اما مسئله آسیب پذیری ذخایر عظیم مواد هسته ای در سراسر جهان در برابر سرقت یا توقیف و همچنین آسیب پذیری تجهیزات و فناوری های حساس در بازار سیاه هسته ای،خطری جدی را بوجود آورده که ممکن است آنچه را که تروریستها برای ساخت یک سلاح هسته ای نیاز دارند،بدست آورند. باید توجه داشت که اصولا گروه های تروریستی امکان ساخت سلاح هسته ای را ندارند زیرا مکان و جای مشخصی ندارند و نمی توانند مواد لازم ،افراد متخصص و فناوریهای خاص مورد نیاز تولید جنگ افزار هسته ای را در یک فضا گرد هم آورند. از سوی دیگر فعالیتهای اطلاعاتی جهانی،امکان جابجایی تسلیحات هسته ای را برای گروه های تروریستی غیر ممکن ساخته و در نتیجه،داشتن چنین سلاحی را برای آنان نامحتمل می سازد. همچنین گروه های تروریستی هدفی را ندارند که بخواهند با سلاح هسته ای از بین ببرند. بنابراین به نظر می رسد که بحث تروریسم هسته ای یک مسئله انحرافی است و فرض بکارگیری جنگ افزارهای هسته ای توسط یک گروه تروریستی غیرممکن است مگر آنکه یک کشور دارای سلاح اتمی، امکانات مورد نیاز را در اختیار آنها بگذارد.نکته محوری این سند این است که با تروریسم هسته ای نمی توان از طریق بازدارندگی سنتی مقابله کرد و برای برخورد با آن، سیاست گذاری و شیوه های جدیدی مورد نیاز است.

پیمان کاهش تسلیحات راهبری یا استارت جدید

در این سند به دو موضوع مهم و اساسی“سیاست های هسته ای” و ” وضعیت آرایش نیروهای هسته ای” پرداخته شده است. آمریکا معتقد است که آرایش نیروهای هسته ای تغییر چندانی نکرده است و می تواند به شرایط قبل باز گردد. مبنای سند بازنگری موضع هسته ای،کاهش توان هسته ای آمریکا و روسیه است.اجرای این سیاستها در دراز مدت هزینه دفاعی آمریکا را کاهش خواهد داد.سند بازنگری هسته ای یا NPR رابطه تنگاتنگی با قدرت موشکی و پیمان استارت جدید²¹ دارد. استارت جدید،معاهده کاهش تسلیحات راهبردی است که جایگزین معاهده منقضی شده استارت1 سال 1991 خواهد شد.بر اساس این پیمان،سه گانه های حمل کننده کلاهک های هسته ای²² شامل “موشکهای دریاپایه“ قابل پرتاب از زیردریایی ها ،“هواپیماهای بمب افکن هسته ای“ و “سکوهای سیلویی“ پرتاب موشک،مورد کاهش قرار می گیرند.بنابراین ایالات متحده کلاهک های هسته ای جدیدی که باعث افزایش قدرت هسته ای آمریکا شود نخواهد ساخت.سقف کلاهک های هسته ای آمریکا برای آینده بر اساس این سند مشخص خواهد شد.هم اکنون روسیه 8000 سلاح هسته ای تاکتیکی در اختیار دارد ولی آمریکا تعداد سلاحهای هسته ای تاکتیکی²³ خود را اعلام نکرده است. آمریکا 200 سلاح هسته ای تاکتیکی در 6 کشور اروپایی عضو ناتو مستقر کرده است²⁴ که سرنوشت آنها در مذاکره با پیمان ناتو²⁵ تعیین خواهد شد و به این ترتیب عملا این سلاحها در خاک اروپا باقی خواهد ماند. بحث ناتو در این سند در بازدارندگی منطقه ای و در ارتباط با اروپا مطرح می شود و آمریکا سعی دارد در سیاست هسته ای منطقه ای ناتو مداخله نکند و دست این سازمان را برای طرح ها و اقدامات خود باز بگذارد و یک نوع پشتیبانی بنا به اختیار برای پیمان آتلانتیک شمالی ایجاد کند.این سند نشان می دهد که آمریکا می خواهد بعضی از سامانه های موشکی خود در شرق اروپا را حفظ کند و آن را برای مقابله با تهدیدات منطقه ای ضروری می داند. بر اساس پیمان استارت جدید ،سیلوهای موشکی بین قاره ای که مزیت روسیه است کاهش خواهد یافت ولی کلاهک های موجود در بمب افکن های استراتژیک و زیردریایی ها کاهش نخواهد یافت.همچنین برنامه جایگزینی کلاهک های موجود ادامه خواهد یافت، اما کلاهک های جدید هسته ای تولید نخواهد شد. تعداد کلاهک های استراتژیک از 2000 به 1550 کلاهک کاهش می یابند.وسایل حمل و پرتاب موشکها نیز از 1600 به 700 پرتاب کننده و تعداد پرتاب گرهای راهبردی مستقر شده یا غیر مستقر هم به 800 سکو کاهش خواهد یافت. از آنجا که روسیه پول و منابع لازم را برای توسعه موشکهای بین قاره ای ندارد لذا کاهش در تعدادآنها راپذیرفته و این اقدام به سود آمریکا تمام می شود.تبدیل موشکهای چند پیکانه به یک پیکانه از اهداف بعدی است که روسیه ضرر بیشتری خواهد کرد زیرا با چند پرتاب،موجب عدم درک ضد موشکها خواهد شد و قدرت مقابله با این کلاهک ها کاهش می یابد. روسیه تا کنون بدلیل عدم توانایی مالی از موشکهای چند کلاهی استفاده می کرده است ولی حالا بر مبنای سند، این موشکها به تک کلاهی تبدیل خواهند شد و این امتیازی بود که آمریکا از روسیه گرفت و از آنجا که موشکهای تک کلاهی را راحت تر می توان رهگیری کرد، این تصمیم، امتیازی است که آمریکا به روسیه داده است.بنابراین آمریکا بمب افکن های استراتژیک خود راکاهش بیشتری خواهد داد ولی زیر دریایی ها و سکوهای بالستیک را حفظ خواهد کرد زیرا سرعت آنها 20 برابر هواپیماها است ولی به اندازه آنها هوشمند و دقیق نیستند. بازنشسته شدن موشک های کروز تام هاگ مجهز به کلاهک های هسته ای هم از برنامه های فعلی آمریکا است و این کشور با این کار قدرت موشکهای خود را تقلیل می دهد. قدرتهای هسته ای از این پس، موشکهای بالستیک قاره پیمای خود را به سمت اقیانوس ها هدف گیری و آزمایش می کنند تا جلوی شلیک وپرتاب های ناخواسته سلاح های هسته ای را بگیرند.همچنین نیروهای راهبردی آمریکا ازجمله بمب افکن های سنگین هسته ای و موشکهای بالستیک قاره پیمای آمریکا از آماده باش کامل خارج می شوند. از سوی دیگر سرمایه گذاری جدیدی در حوزه سامانه فرماندهی و کنترل آمریکا برای به حد اکثر رساندن مدت زمان تصمیم گیری ریاست جمهوری در زمان یک بحران هسته ای انجام خواهد گرفت.با اقدامات فوق مدت زمان مورد نیاز برای پرتاب موشکها افزایش خواهد یافت و این امر موجب افزایش فرصت تصمیم گیری رئیس جمهور آمریکا که مقام اصلی بکارگیری سلاح های هسته ای و اجرای گزینه های پاسخ هسته ای است،خواهد شد. پیمان استارت2 مخالفینی هم دارد از جمله بسیاری از دموکراتها در مجلس سنا، مخالف پیمان استارت جدید هستند زیرا معتقدند با کاهش توان هسته ای نمی توان توازن هسته ای را حفظ کرد.

دلایل اتخاذ سیاست جدید هسته ای  از سوی آمریکا

در این سند، آمریکا دلایلی را برای روی آوردن به چنین سیاستی بر می شمارد. از جمله این که فضای رقابت دوران جنگ سرد²⁶ کاهش یافته است و آمریکا و روسیه دیگر دشمنان یگدیگر محسوب نمی شوند و احتمال تقابل نظامی بین این دو کشور بطور چشمگیری کاهش یافته است.بنابراین نگرانی از جنگ هسته ای جهانی بین قدرتهای بزرگ از جمله آمریکا و روسیه وجود ندارد ولی خطر حمله هسته ای به آمریکا و هم پیمانان وی افزایش یافته است.بنابراین “چالش های امنیتی“ به ” تروریسم هسته ای“ تغییر پیداکرده است. .با فاصله گرفتن از دوران جنگ سرد،آمریکا “تهدید جهانی“ را از تهدیدات امنیتی خود خارج کرده و “تهدیدات منطقه ای“ را جایگزین آن نموده است.بنابراین با این نگاه نیازی به توسعه و افزایش تسلیحات هسته ای در آمریکا وجود ندارد. زرادخانه عظیم هسته ای که از دوران جنگ سرد و تقابل نظامی دو قطبی بجای مانده به سختی می تواند برای آمریکا پاسخگوی چالش هایی باشد که توسط تروریست های انتحاری و رژیم های غیر دوستی ایجاد می شوند که در جستجوی تسلیحات هسته ای هستند.از این رو آمریکا لازم می داند که سیاست ها و موضع هسته ای خود را به شیوه بهتری و با فوری ترین اولویتها یعنی جلوگیری از “تروریسم هسته ای“ و “گسترش هسته ای“ چیدمان کند. از سوی دیگر تغییرات بنیادی در شرایط و محیط امنیت بین الملل در سالهای اخیر و رشد بی رقیب و پیشرفتهای بزرگ ایالات متحده در حوزه تسلیحات و توانمندیهای متعارف نظامی از جمله در دفاع موشکی و دفاع هوایی ، آمریکا را قادر ساخته است تا از این قابلیتها به عنوان جایگزین سلاح های هسته ای استفاده نماید.بنابراین یک تغییر و جابجایی در دکترین هسته ای آمریکا صورت گرفته که آمریکا توانسته از قوای هسته ای پایین تری و با اتکای کمتری به سلاح های هسته ای، اهداف خودرا محقق سازد.درگذشته توازن و “بازدارندگی هسته ای“ در اولویت سیاست های آمریکا بود، ولی بر اساس این سند، اولویت فعلی و اقدام اصلی دولت آمریکا، “منصرف کردن کشورهای دیگر از دستیابی به توانمندی تسلیحات هسته ای“ و “جلوگیری از دستیابی گروه های تروریستی به بمب ها و سلاح های هسته ای“ و همچنین “مواد سازنده و تجهیزات هسته ای“ و نیز”مقابله با تهدیداتی که از سوی کشورهای نوظهور هسته ای بروز می کند” می باشد. آمریکا معتقد است که نگرانی از “گسترش هسته ای“ در حال نزدیک شدن به نقطه اوج است و اگر روندهای خطرناک کنونی متوقف و معکوس نشوند،دیری نخواهد پایید که شمار کشورهای دارای سلاح هسته ای بطور سریع افزایش یافته و احتمال دستیابی “تروریست ها“ به جنگ افزارهای هسته ای بالا خواهد رفت.در این سند مشخص نیست که آیا آمریکا برای کنترل این دو تهدید از جنگ افزارهای هسته ای استفاده خواهد کرد یا نه؟ گرچه در آن اشاراتی ابهام آمیز وجود دارد.آمریکا معتقد است که زرادخانه باقیمانده از دوران جنگ سرد،قابلیت استفاده موثر در تهدیدات جدید را ندارد،بنابراین سیاست هسته ای و قوای هسته ای باید بتوانند در خدمت پاسخگویی به تهدیدات جدید باشند.در این سند بطو واضح مشخص نمی شود که سیاست جدید آمریکا پیشگیرانه است یا بازدارنده؟ از سوی دیگر کاهش تسلیحات هسته ای برای آمریکا خیلی جدی بوده و دارای منطق عقلانی است زیرا ایالات متحده بدنبال رهبری درمدیریت جهانی است و در این جهت سعی می کند تا جهات مغشوش کننده اداره جهان از جمله سلاح های هسته ای را کاهش دهد و این اقدام در مجموع به نفع آمریکا تمام خواهد شد.باید توجه داشت که دولت فعلی آمریکا به منظور رهبری مدیریت جهانی از چند جانبه گرایی و مذاکرات دو و چند جانبه استفاده می کند و این سیاست، متفاوت با روش یک جانبه گرایی دولت بوش است.²⁷

روشهای آمریکا برای اجرایی کردن سند

آمریکا با پایان دادن به تفکر دوران جنگ سرد و با افزایش سرمایه گذاری در دو حوزه انسانی و فیزیکی در تلاش است تا بدون انجام آزمایش های هسته ای،قدرت بازدارندگی خود را از طریق برنامه“ مدیریت ذخیره“ بدون توسعه کلاهک های جدید، افزایش دهد و با امضای پیمان استارت جدید با روسیه،سند فوق را به مرحله اجرا گذارد.عنصر اصلی اهداف آمریکا،رهبری تلاشهای توسعه یافته بین المللی برای بازسازی و تقویت نظام عدم اشاعه است که یکی از پایه های اصلی این سند است و در سر لوحه برنامه های آمریکا قرار می گیرد. رویکرد آمریکا در جلوگیری از اشاعه و تروریسم هسته ای دارای سه عنصر مهم به شرح ذیل است:

1. تقویت NPT

سنگ بنای نظام منع گسترش تسلیحات هسته ای، معاهده NPT است.آژانس بین المللی انرژی اتمی²⁸ که نهادی بین المللی و مسئول اجرای پادمانها به منظور تضمین ایجاد تاسیسات و مواد هسته ای فقط برای اهداف صلح آمیز است در حال حاضر فاقد منابع کافی و اختیارات لازم برای اجرای کارآمد این ماموریت است. در شرایط فعلی NPTو پادمان نمی تواند زمینه های محدودسازی هسته ای را بوجود آورد و جهان در معرض مسئله تکثیر هسته ای است. بر این اساس، آمریکا تلاش دارد با تقویت نظام منع گسترش هسته ای و در راس آن معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای از طریق تغییر محتوای NPT ، مقررات آن را سخت گیرانه تر کرده و خروج کشورها از عضویت NPT را مشکل و پر هزینه سازد و پروتکل الحاقی را هم به آن اضافه نماید.در این رابطه،تقویت نظام پادمانی معاهده و آژانس و گام برداشتن در روند ایفای تعهدات ناشی از عدم اشاعه سلاح هسته ای و ابتکار نسل جدید پادمان ها²⁹ که قبلا به آژانس پیشنهاد شده مورد تأکید قرار گرفته است.³⁰ آمریکا از دسترسی کشورها به منافع فناوری هسته ای صلح آمیز حمایت می کند اما می خواهد این امر به گونه ای صورت گیرد که باعث ارتقای گسترش قابلیتهای سلاح های هسته ای برای سایر کشورها نشود.آمریکا بدنبال تغییر در رژیم ها و مقررات بین المللی است تا با ایجاد نظام های حقوقی جدید همسویی بیشتری بین کشورها ایجادکرده و فشارهای جدیدی را بر کشورهای ناسازگار منطقه بوجود آورد.

با احیاء نظام منع گسترش تسلیحات هسته ای جهانی از طریق تغییر درمقررات NPT ، امکان فعالیت آزاد کشورهای مستقل در حوزه هسته ای کاهش می یابد. همچنین آمریکا سعی دارد با تقویت پادمان های سازمان بین المللی انرژی اتمی و اجرایی کردن تمکین به این پادمانها،در راه تجارت غیر قانونی مواد و تجهیزات هسته ای مانع ایجاد کند. از سوی دیگر آمریکا بدنبال تغییر در فناوری های رآکتورهای هسته ای است به گونه ای که این رآکتورها نیاز به اورانیوم غنی سازی شده نداشته باشند و با سوخت هایی که امکان ساخت سلاح های هسته ای را داردکار نکنند. همچنین این کشور برای ایجاد بانک سوخت هسته ای تلاش می کند تا سایر کشورهای دارای نیروگاه اتمی نیاز به تولید آن نداشته باشند.به این صورت استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای تسهیل می شود و اطمینان آمریکا نسبت به عدم توسعه هسته ای سایر کشورها افزایش می یابد.

1. کنترل تسلیحات هسته ای

آمریکا و سایر قدرتهای هسته ای سعی دارند تا خود را نسبت به استفاده همه کشورها از انرژی صلح آمیز هسته ای پایبند نشان داده و بر نظام کنترل هسته ای پای فشاری کنند تا از این طریق وجهه و اعتبار مناسبی کسب کرده و بتوانند تلاشهای خود را علیه سایر کشورها بسیج نمایند.معاهده استارت جدید،تصویب و اجرای معاهده منع جامع آزمایش های هسته ای و مذاکره برای انعقاد یک معاهده معتبر برای کاهش مواد شکاف پذیر³¹،ابزارهای آمریکا برای تقویت توانایی این کشور جهت بسیج گسترده بین المللی جهت اتخاذ تدابیر لازم برای تقویت نظام منع گسترش سلاح هسته ای و امن کردن مواد هسته ای در سراسر جهان است. همچنین آمریکا یک برنامه جامع تحقیق و توسعه را در زمینه فناوری های راستی آزمایی و بهتر کردن تدابیر شفافیت سازی،برای حمایت از پیشرفت مداوم به سوی یک جهان عاری از سلاح های هسته ای را شروع کرده است.

1. ابتکار امن کردن مواد هسته ای آسیب پذیر

آمریکا معتقد است تا زمانی که سلاحهای هسته ای باقی هستند،تلاش برای ایمن،امن و کارآمد نگهداشتن زرادخانه های هسته ای³² موجود و ابتکار امن کردن ذخایر مواد هسته ای باید ادامه یابد و از تجارت غیر قانونی هسته ای جلوگیری شود. بدین منظور آمریکا در بودجه سال 2011 برای برنامه های منع گسترش هسته ای ،مبلغ 2 میلیارد و700 میلیون دلار اختصاص داده است که نسبت به بودجه سال قبل، 25 درصد افزایش نشان می دهد.همچنین آمریکا بدنبال تقویت توانایی ملی و بین المللی خود برای مختل کردن شبکه های غیر قانونی گسترش تسلیحاتی و جلوگیری از تجارت مواد هسته ای قاچاق و کمک به ارتقای امنیت مواد و ذخایر موجود در تأسیسات اتحاد جماهیر شوروی سابق می باشد³³ و به حساب های هر کشور،گروه تروریستی یا بازیگران غیر دولتی که از تلاشهای تروریست ها برای دستیابی و استفاده از سلاح های کشتار جمعی حمایت کرده و امکان آن را از طریق تسهیل،حمایت مالی،ارائه دانش فنی یا پناهگاه لازم برای چنین فعالیتهایی فراهم می آورند،رسیدگی می کند.

علاوه برموارد فوق، اقدامات ذیل نیز در دستور کار ایالات متحده قرار دارد:

1. کاهش نقش و شمار تسلیحات هسته ای

نقش اساسی سلاح های هسته ای آمریکا، بازداشتن حمله هسته ای به آمریکا و همپیمانان و شرکای آن است. در دوران جنگ سرد،آمریکا این حق را برای خود محفوظ نگه داشته بود که از سلاح های هسته ای در واکنش به یک حمله گسترده غیر هسته ای از سوی شوروی و همپیمانان وی در پیمان ورشو³⁴ استفاده کند.

از زمان پایان چنگ سرد،وضعیت راهبردی به شکل قابل توجهی تغییر یافته است. بنابراین آمریکا نقش سلاح های هسته ای را در راهبرد نظامی و بازدارندگی حملات غیرهسته ای در دهه های اخیرکاهش داده است.به میزان کاهش نقش تسلیحات هسته ای در راهبرد امنیت ملی آمریکا،عناصر غیر هسته ای سهم بزرگتری از مسئولیت بازدارندگی را به دوش خواهند گرفت.در شرایط کنونی به منظور تحقق اصل چهارم تعهدات مندرج در معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای و حرکت به سوی خلع سلاح هسته ای و ترغیب شرکای آمریکا در پیوستن به این کشورجهت تدوین تدابیر لازم برای تقویت مجدد نظام منع گسترش و امنیت مواد هسته ای در سراسر جهان،  ایالات متحده به سایر کشورها اطمینان می دهد که نیازی به ایجاد توانمندیهای جدید هسته ای نیست. آمریکا با حفظ بازدارندگی هسته ای قابل اطمینان وتقویت ساختار امنیت منطقه ای با استفاده از دفاع موشکی و سایر قابلیتهای نظامی متعارف ،از نقش سلاح های هسته ای می کاهد.

1. تقویت ضمانت امنیتی منفی³⁵

بر اساس این سند،آمریکا به هم پیمانان و شرکای منطقه ای و سایر کشورهای غیر هسته ای که عضو NPT و متعهد به مقررات آن هستند، ضمانت امنیتی منفی می دهد مبنی بر اینکه آنها مورد تهدید و حمله هسته ای آمریکا قرار نخواهند گرفت حتی اگر آن کشورها به آمریکا با سلاحهای شیمیایی و بیولوژیک حمله کنند. در صفحه 8 این سند به منظور ایجاد تضمینی برای کاستن از نقش سلاح های هسته ای آمده است:آمریکا در حال حاضر آماده است تا تضمین امنیتی منفی خود را تقویت نماید و اعلام می کند که علیه کشور های فاقد سلاح هسته ای و عضو NPTکه متعهد به عدم اشاعه سلاح هسته ای باشند تهدید به بکارگیری سلاح هسته ای نخواهد کرد و در صورت حمله با سلاح های بیولوژیک و میکروبی به آمریکا، ایالات متحده فقط از سلاح های متعارف ویرانگر استفاده خواهد کرد و در مقابل آنها سلاح هسته ای بکار نخواهد برد. البته در مورد سلاح های بیولوژیک، استثنایی قائل شده که در شرایطی که آمریکا با تحول تدریجی یا گسترش ناگهانی تهدید این نوع سلاح ها مواجه شود،در این سیاست تجدید نظر نماید. استفاده از سلاح های هسته ای نیز تا حدودی مبهم در سند معرفی شده است.در طرح موضوع تضمین های امنیتی منفی در این سند،گام های مثبتی برداشته شده است که مشوق سایرکشورها برای نرفتن بسوی تولید سلاح هسته ای است.در خط مشی آمریکا،کمک به کشورهای هم پیمانی که مورد حمله هسته ای قرار گیرند به عنوان تضمین امنیتی مثبت تلقی شده است.بر این اساس،امریکا تلاش خواهد کرد تا روابط امنیتی خود را با سایر کشورها افزایش داده و در معماری امنیتی منطقه ای در نقاطی که تهدیدی وجود دارد مشارکت نماید. با این شیوه،آمریکا به کشورهای متخاصم می فهماند که آنها با پیگیری تسلیحات هسته ای نمی توانند امتیازات نظامی و تسلیحاتی بیشتری کسب نمایند. به هم پیمانان هم اطمینان خواهد داد که بدون داشتن سلاح هسته ای،امنیت آنها حفظ خواهد شد.در این سند ابهامی وجود دارد که استفاده از قدرت هسته ای آمریکا در مقابل کشورهای دارای سلاح های هسته ای و یا کشورهایی که بدنبال سلاح هسته ای هستند را مجاز می شمرد ولی هدف از بکارگیری جنگ افزارهای هسته ای در برابر تهدید هسته ای ویا اعمال فشار هسته ای را به منظور بازدارندگی می داند.

1. جلب حمایت کشورهای سابقا دشمن نظیر روسیه

سیاست آمزیکا تبدیل روسیه از یک کشور تهدید و رقیب به یک کشور همسو در مسائل بین المللی ازچمله تروریسم وتلاش برای عدم اشاعه هسته ای بوده است. روسیه هم بدنبال افزایش وزن خود در معادلات بین المللی می باشد. مقاومت و مشارکت روسیه طی سالیان گذشته و علاقه آمریکا به جلب نظر روسیه در سیاست بین المللی، موجب حذف برنامه سپر موشکی آمریکا در کشورهای چک و لهستان در دولت اوباما گردید. به منظور حفظ توازن در بازدارندگی راهبردی،آمریکا آمادگی انعقاد موافقتنامه های دو جانبه کاهش توان هسته ای در مورد سلاحهای هسته ای تاکتیکی با روسیه را پذیرفته است .³⁶در حال حاضر آمریکا و روسیه همکاری خود را در حوزه منافع مشترک از قبیل جلوگیری از” تروریسم هسته ای” و “گسترش هسته ای” و “کاهش نقش و اهمیت سلاح های هسته ای” افزایش داده اند.آمریکا و چین نیز بطور فزاینده ای به هم وابسته شده اند و مسئولیت های مشترک آنها در رسیدگی به تهدیدات امنیت جهانی مانند گسترش سلاح های کشتار جمعی و تروریسم در حال افزایش است.

1. برنامه منطقی مدیریت ذخایر هسته ای

به منظور افزایش طول عمرمفید سلاح های هسته ای و حفظ توانمندی هسته ای آمریکا، کلاهک های موجود تعمیر و قطعات هسته ای جایگزین می گردند.³⁷ البته جایگزینی قطعات هسته ای فقط درصورتی انجام خواهد گرفت که اهداف برنامه مهم مدیریت ذخیره از راهی به غیر از این روش قابل تحقق نباشد.به هر حال، بدون ساخت کلاهک های جدید هسته ای و آزمایشات هسته ایی بیشتر،توان بازدارندگی آمریکا حفظ و تضمین می شود.به همین منظور تاسیسات هسته ای قدیمی و کهنه، نوسازی شده وبا سرمایه گذاری انسانی،شمار سلاح های هسته ای کاهش یافته و کلاهک های فرسوده و از دور خارج شده بر چیده می شوند.در برنامه آمریکا،پایگاه علم،فناوری و مهندسی برای نظارت بر ذخایر هسته ای و فراهم نمودن دیدگاه هایی برای منع گسترش تسلیحات هسته ای،حیاتی هستند و باید توسعه یابند.

1. افزایش قدرت بازدارندگی منطقه ای

در این سند،نگاه جهان محور آمریکا در حوزه امنیتی به یک نگاه منطقه محور تغییر کرده است.منظور اصلی آمریکا از بازدارندگی هسته ای منطقه ای،ارتقای وضعیت پیمان ناتو و گسترش آن به شرق آسیا و تقلیل توان هسته ای برخی از کشورهای این منطقه و توجیه حفظ زرادخانه های خود در آن مناطق است.³⁸آمریکا در سه منطقه اروپا، خاورمیانه و آسیای شرقی شامل کشورهایی مانند چین و ژاپن به شرکای خود در باره عدم استفاده از سلا ح های هسته ای اطمینان می دهد.

گرچه عنصر اصلی بازدارنده،توان هسته ای است اما استفاده از توان غیر هسته ای مانند استقرار سپر موشکی هم جهت اطمینان به شرکا مد نظر است.این شیوه اخیرا در کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس بکار گرفته شد و موشکهای پاتریوت در کشورهای عربی و اسرائیل مستقر گردید. در مورد خاورمیانه حضور مستقیم نیروهای نظامی آمریکا هم یکی از شیوه های بازدارندگی منطقه ای محسوب می گردد. سیاست کنونی آمریکا در مناطقی مانند خاورمیانه، بکارگیری” استراتژی متوازن“ یعنی“ برتری در منازعات فعلی” ، “حفظ برتری منطقه ای“ و “مقابله با مولفه هایی که مانع منافع آمریکا می شوند“،می باشد.

1. افزایش ثبات راهبردی با روسیه و چین

در سیاست جدید هسته ای آمریکا،مفهوم بازدارندگی به مفهوم ثبات استراتژیک تغییر می یابد. به این مفهوم که آمریکا از برنامه سپر موشکی و برنامه های موشکهای غیر هسته ای که از دید روسیه و چین موجب بی ثباتی می شود،به منظور حفظ ثبات راهبردی با این دو کشور دست بر می دارد.گرچه بر اساس دیدگاه این سند،آمریکا بر این باور است که با تهدیدات فوری تروریسم هسته ای و گسترش تسلیحات هسته ای روبروست، اما همچنان به چالش³⁹ آشناتر تضمین ثبات راهبردی⁴⁰ با قدرتهای هسته ای موجود که بطور برجسته روسیه و چین هستند ادامه می دهد. ارتقای ثبات راهبردی آمریکا با روسیه و چین و افزایش شفافیت سازی و اعتماد دو جانبه، شرایط را برای حرکت به سوی دنیای عاری از تسلیحات هسته ای ایجاد می نماید و پایه های قوی تری برای رسیدگی به گسترش هسته ای و تروریسم هسته ای می سازد.گرچه این دو کشور در تلاش برای مدرن سازی سلاحهای هسته ای خود هستند ولی بزرگی و توان تسلیحات هسته ای مسئله اصلی نیست بلکه “عدم شفافیت“ و“ سوء ظن“ است که به تهدید اهمیت می دهد.

برای مثال گرچه کشور چین نسبت به روسیه قدرت هسته ای مهمی نیست ولی در این سند، تهدید چین ترسناک تر از روسیه دیده شده است.البته آمریکا از چین قدرتمند،مرفه و موفق که نقشی بسیار بزرگ در حمایت از قوانین،عرف ها و نهادهای بین المللی ایفا می کند استقبال می نماید ولی از نوسازی کمی وکیفی توانمندی های هسته ای چین نگران است.⁴¹ آمریکا می خواهد قدرتهای هسته ای سابق با ابزاری به نام تعامل،کنترل شوند و قدرتهای هسته ای جدید هم مهار شوند. بنابراین از سوی آمریکا، طیفی از اقدامات برای ثبات استرتژیک ازجمله حفظ زرادخانه های موثر،تقویت و ایجاد رژیم های جدید کنترل هسته ای و ایجاد نهادهای جایگزین صورت می پذیرد.

1. از بین بردن توانمندی های پرتاب موشکهای ایران و کره شمالی

توسعه قابلیت ها و ظرفیت موشکهای بالستیکی ایران که با برد بلند بتواند اهدافی را در سرزمین های اشغالی فلسطین مورد هدف قرار دهد، همواره از نگرانی های آمریکا بوده است. به منظور جلو گیری از گسترش تسلیحات هسته ای،آمریکا بدنبال مقابله با توسعه امکانات و ظرفیت های ساخت مو شک های بالستیکی ایران وسامانه های پرتاب آنها است زیرا ایالات متحده چنین قابلیتهایی را درجهت امکان پرتاب کلاهک هسته ای از سوی ایران تفسیر می کند.

1. جلوگیری از ظهور کشورهای جدید مجهز به سلاح های هسته ای

سیاست فعلی دولت آمریکا این است که کشورهای فاقد سلاح های هسته ای ،این جنگ افزارها را بدست نیاورند و  کشورهای صاحب سلاح هسته ای به سمت خلع سلاح حرکت کنند و همه کشورها بتوانند تحت یک نظام راستی آزمایی کارآمد به انرژی صلح آمیز هسته ای دسترسی پیدا کنند.در راستای این سیاست،آمریکا بدنبال افزایش “ساختارهای امنیت منطقه ای“ و “تقویت نظام منع گسترش هسته ای“ به منظور جلوگیری از گسترش ظرفیت های هسته ای است. روی سخن سند هسته ای جدید آمریکا با ایران و کره شمالی است.آمریکا بدنبال تعامل چند جانبه و دو جانبه با این کشورها به منظور رسیدن به راهکارهایی از مذاکره است تا با پیوند دادن سیاسی و اقتصادی این کشورها با جامعه بین الملل آنها را از دنبال کردن توانمندی هسته ای باز دارد.

نسبت و اثرسند بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

رویکرد سند هسته ای جدید آمریکا نسبت به ایران، شباهت زیادی به نگاه دولت جرج بوش نسبت به برنامه هسته ای ایران دارد. در گزارش جدید وضعیت هسته ای آمریکا،به شکلی قاطع، ایران را به عنوان کشوری که در پی دستیابی به توانمندی تسلیحات هسته ای است معرفی می نماید و دو کشور ایران و کره شمالی را به عنوان مصادیق تهدید خطر اشاعه برشمرده است.این سند، “گسترش هسته ای را از تهدیدات فوری امروز به شمار آورده و می گویدکشورهای بیشتری ،بخصوص آن دسته از کشورهایی که با آمریکا و همپیمانان و شرکای ایالات متحده و با جامعه بین الملل در تضاد هستند ممکن است به سلاح های هسته ای دسترسی پیدا کنند.این سند می افزاید:کره شمالی و ایران در تلاشی که بدنبال دسترسی به تمایلات هسته ای خویش انجام داده اند،تعهدات مربوط به عدم گسترش را نقص کرده اند و خواسته های شورای امنیت سازمان ملل را نادیده گرفته اند و بدنبال توانایی های حمل موشکی رفته و در برابر تلاشهای بین المللی برای حل و فصل دیپلماتیک بحرانی که ایجاد کرده اند ایستادگی کرده اند.رفتار تحریک آمیز آنها بی ثباتی در منطقه شان را افزایش داده است و می تواند کشورهای همسایه آنها را به این امر وادار سازد که بدنبال توانایی بازدارندگی هسته ای متعلق به خود باشند.منابع تسلیحات و مواد و فناوریهای حساس غیر قانونی آنها،خطرات جهانی گسترش تسلیحات هسته ای و تنش های منطقه ای را افزایش داده است. تمکین نکردن مداوم به معیارهای منع گسترش،توسط این کشورها و دیگر دولت ها می تواند بطور جدی به تضعیف معاهده معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای NPT منجر شود. این امر نشانه های نامطلوبی برای آمریکا و جامعه بین الملل به همراه دارد.” ایران و کره شمالی در دو سوی مناطقی از جهان هستند که منافع ملی و حیاتی آمریکا تلقی می گردد.تجمع سلاحهای هسته ای جهانی هم در اطراف این دو منطقه قرار می گیرد.خاورمیانه و شرق آسیا برای آمریکا بسیار مهم هستند و ایران مهمترین موقعیت سیاسی و ژئوپلیتیک را در منطقه بی ثبات خاورمیانه دارد.ایران، هم می تواند نظم منطقه ای موجود را بهم بزند و هم می تواند نظم منطقه ای مورد نظر را ایجاد کند.آمریکا بر ضرورت نابود سازی قابلیت های هسته ای ایران تاکید دارد و معتقد است که اگر ایران، ابزار هسته ای شدن را بدست آورد، نیت و قصد و اهدافش هم تغییر می کند. از نظر آمریکا، خود قابلیت و ظرفیت هسته ای جمهوری اسلامی، تهدید محسوب می شود.آمریکا معتقد است تلاشهای بیشتری باید در امنیت سازی صورت بگیرد.این کشور سعی دارد سیاست هسته ای و موشکی ایران را به هم پیوند بزند و توسعه توان موشکی ایران را که به منظور بازدارندگی انجام می شود به عنوان قابلیت پرتاب کلاهک هسته ای مطرح نماید.با مطالعه این سند،مشخص می گردد که چهار بخش از سند به صورت مستقیم و غیر مستقیم به منافع وامنیت ایران مرتبط است.در بیان نگرانی از تروریسم هسته ای، هیچ نسبتی بین تروریسم هسته ای و ایران برقرار نشده است ولی در موضوع خطر اشاعه جنگ افزارهای هسته ای به ایران و کره شمالی به صورت یکسان اشاره شده است. در این سند، ایران و کره شمالی به“نقض تعهدات مربوط به عدم اشاعه هسته ای” ، “پیگیری توان موشکی و تجهیزات حمل کلاهک های هسته ای” ، ” ایستادگی نسبت به تلاشهای بین المللی برای حل بحران هسته ای” ، “نادیده گرفتن مقررات NPT“ و “عدم اجرای دستورات شورای امنیت سازمان ملل“ که آثارآن “بی ثباتی منطقه ای“ و ” انگیزه دادن به کشورهای همسایه برای توسعه هسته ای“ است، متهم شده اند. از آنجا که این سند بدنبال کاهش نقش و تعداد سلاحهای هسته ای و تشویق کشورها به عدم پیگیری داشتن سلاحهای هسته ای است بنابراین،آمریکا در این سند بدنبال آن است تا به ایران و کره شمالی بقبولاند تا برنامه هسته ای خود و توسعه توانمندی غنی سازی اورانیوم را کنار بگذارند. آمریکا در این سند، کشورهایی که تعهدات عدم اشاعه را نقض می کنند را از عدم حمله هسته ای استثناء کرده است . بنابراین،ایران در دایره تضمین امنیت منفی آمریکا قرار نمی گیرد.گرچه آمریکا تمایل خود را در بکارگیری سلاح هسته ای نشان نمی دهد و اعلام می دارد که در موارد حاد و خاص، استفاده از سلاح هسته ای را به عنوان یک عمل بازدارنده مد نظر قرار خواهد داد ولی آمریکا به دنبال القای این موضوع است که اگر ایران حمله شیمیایی و میکروبی و هسته ای به سرزمین آمریکا بکند، در آن صورت ایالات متحده می تواند علیه ایران اقدامات پیشگیرانه را در قالب ضربه اول به انجام برساند.از این جهت ، مجموعه محتوای سند به ضرر جمهوری اسلامی ایران است. به هر حال علیرغم محتاطانه مطرح کردن این مسئله و عدم اسم بردن از ایران در بسیاری از بندهای سند، نوعی تهدید هم در آن نهفته است،گرچه سند ماهیت تهدید فوری برای ایران ایجاد نمی کند.البته با توجه به اینکه ایران و کره شمالی در بندهای بعدی سند به عنوان نقض کنندگان تعهدات هسته ای تلقی شده اند،طبیعتا در اینجا حمله پیشگیرانه آمریکا علیه کشورهایی مانند ایران و کره شمالی مد نظر می باشد. همچنین اصل لزوم کاهش نقش سلاحهای هسته ای در واقع قدرتهای هسته ای را مورد اشاره قرار می دهد و منظور آنها هستند ولی شامل ایران هم می شود. بنابراین،امریکا حق تهدید و استفاده از سلاح های هسته ای را در موارد ضروری علیه کشورهایی مانند ایران را برای خود محفوظ می دارد. گرچه سیاست هسته ای جدید آمریکا،تهدید علیه هدف خاصی نیست ولی می توان گفت که رویکرد هسته ای آمریکا از مقابله با روسیه و قدرتهای بزرگ به مواجهه با قدرتهای کوچک از جمله ایران و کره شمالی تغییر کرده است. این سند به نوعی قابلیت و توانمندی هسته ای ایران را پذیرفته است ولی این به معنای پذیرش ایران هسته ای نیست و همزمان تهدید تلویحی علیه ایران هم هست. در این سند بطور آشکاری ،تصویری امنیتی و شدیدا منفی از ایران ترسیم شده است.گرچه در سند هیچ بحثی از انتقال سلاح های هسته ای تاکتیکی به منطقه خلیج فارس نشده است ولی بیشترین ذخایر هسته ای تاکتیکی آمریکا در خاورمیانه در پایگاه اینجرلیک ترکیه است.اخیرا اطلاعاتی حاکی از انتقال تعدادی از جنگ افزارهای تاکتیکی آمریکا به منطقه خلیج فارس دریافت شده است.باید توجه داشت که آمریکا کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را فراتر از متحدین و جزءشرکای خود می داند.آمریکا در آسیا و خاورمیانه که هیچگونه ساختار پیمان های چند جانبه مشابه ناتو در آنها وجود ندارد،“بازدارندگی توسعه“ یافته خود را از طریق برقراری “پیمان های دوجانبه“ و “روابط امنیتی“ و “حضور نظامی“ و“تضمین های امنیتی“ حفظ می کند. بنابراین فعال شدن آمریکا در ترتیبات امنیتی منطقه ای و حضور نظامی این کشور در جغرافیای خاورمیانه،یک تهدید امنیتی چندجانبه برای ایران محسوب می گردد.به هر حال ،نگاه ایران به این سند، انتقادی است و جمهوری اسلامی آن را تهدید تلقی کرده است.با نگاه جدید آمریکا به وضعیت هسته ای ایران،باید انتظار داشت که آمریکا در مسیر فشار بیشتر بر جمهوری اسلامی،موضوعاتی مانند هوشمندسازی تحریم ها،محاصره و انسداد جریان کشتیرانی،محدودسازی صادرات نفت ایران و حتی تهدید بکارگیری سلاح های تاکتیکی هسته ای علیه تأسیسات هسته ای جمهوری اسلامی را در یک فرآیند و نقشه بلند مدت مورد بررسی قرار دهد.البته برخی از صاحب نظران معتقدند در این سند حوزه های مثبتی هم وجود دارد که می توان از آن برای قابلیتهای هسته ای کشور استفاده کرد. بنابراین نباید فقط تهدیدهای ناشی از سند را دید بلکه می توان فرصتهای موجود در آن را هم دید و از ادبیات سند در جهت تحرک مثبت استفاده کرد.برای مثال طرح موضوع عدم اشاعه تسلیحات هسته ای و تروریسم هسته ای برای جمهوری اسلامی مثبت است. مسئله عدم اشاعه،تنگنای بزرگی را برای اسرائیل بوجود می آورد که برای ایران و سایر کشورهای اسلامی قابل بهره برداری است.اسرائیل جزء هیچیک از دسته بندی های سندقرار نمی گیرد. برنامه ای برای کنترل اسرائیل وجود ندارد و این رژیم جزء ائتلاف مدیریتی سند قرار نمی گیرد.کشورهای عربی هم با اعمال فشار علیه اسرائیل موافقند و با داشتن کلاهک های اتمی در فلسطین اشغالی مخالفند. به هر حال ، بیان مواضع آمریکا در گزارش NPRدر باره ایران،چشم اندازی از تشدید فشارها و تهدیدات در محیط امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را نشان می دهد. برای فعالان سیاسی ،موضوع این سند می تواند سرآغاز یک سلسله گفتگوها در محافل سیاسی و دانشگاهی کشور و جهان باشد که بر اساس آن به اندیشمندان و سیاستمداران نشان داد که اوباما در حال نزدیک شدن به ادبیات بوش در مورد ایران است.

نتیجه گیری

گزارش NPR چارچوبی برای تبیین وضعیت موجود هسته ای آمریکا و وضعیت مطلوبی که گام برداشتن به سمت خلع سلاح هسته ای⁴² از اهداف آن است و آمریکا قرار است طی مدت مشخصی با برنامه ریزی های انجام شده آن را پیگیری نماید، می باشد.در این سند، ایالات متحده بدنبال آن است تا نشان دهد که از سیاست های گذشته هسته ای خود، فاصله گرفته و با شیوه ای جدید پاسخگویی به چالش ها و تهدیدات جدید را در دست اقدام دارد.بر این اساس، سیاست بازدارندگی هسته ای⁴³ در دوران جنگ سرد، به سیاست جهان عاری از سلاح های هسته ای حرکت خواهد کرد. خطر اصلی و تهدید فوری تروریسم هسته ای است ولی در این گزارش،ارتباطی بین این موضوع و ایران بطور مستقیم برقرار نشده است.هدف اصلی آمریکا جلوگیری از دسترسی سایر بازیگران جهانی و منطقه ای به قدرت هسته ای یعنی خطر اشاعه است. در این گزارش به قدرت هسته ای کشورهای اروپایی ،رژیم صهیونیستی و کشورهای جدید هسته ای مانند هند و پاکستان اشاره ای نشده است. تنها از فعالیت های هسته ای کره شمالی و ایران ابراز نگرانی شده و به عنوان مصادیق اصلی و کنونی خطر اشاعه،اسم برده شده است.با نگاهی به راهبرد سند وضعیت هسته ای مشخص می گردد که از دید آمریکا، دو نوع کشور در جهان وجود دارد.دولت هایی که قواعد و مقررات بین المللی را رعایت کرده و بر اساس آن عمل می کنند و کشورهایی مثل ایران و کره شمالی که از قواعد بین المللی پیروی نکرده و خود را متعهد به آن نمی دانند. در دولت اوباما،آمریکا بدنبال استفاده از ” قدرت هوشمند“ در حل چالش های جهانی است و مفهوم این واژه بکارگیری هوشمندانه قدرت به منظور رسیدن به اهداف اساسی است. این سند یک نوع حمله هسته ای دیپلماتیک است و از فضای واقعی به دور است.در جهت کاهش کلاهک های هسته ای،این سند یک گام به جلو و بیشتر دارای جنبه تبلیغاتی و فضاسازی می باشد و البته دارای ابهاماتی نیز هست و تحقق آن با چالشهایی مواجه خواهد بود. سیاست جدید هسته ای آمریکا، هم بازدارنده و هم پیشگیرانه است ونمی توان از این سند اطمینان یافت که آمریکا به هیچ وجه از سلاح هسته ای علیه اهداف معین استفاده نخواهد کرد. بر اساس این سند،در حمله احتمالی به خاک آمریکا و جنگهای منطقه ای ، مقابله باتهدید از طریق اقدامات وتهاجم هسته ای صورت نمی گیرد. همچنین ایالات متحده در تعریف خود، آستانه تمسک به سلاحهای هسته ای را محدود کرده،امکان اقدام و بکارگیری سلاح های هسته ای را کاهش داده و آستانه تحمل قدرتهای بزرگ را بالاتر برده است ، بنابراین سند فعلی مورد استقبال سایر کشورها قرار خواهد گرفت. به هر حال، روی سخن و مخاطب سند NPR ، دولت آمریکا نیست بلکه چگونگی رفتار دولت ایالات متحده با سایر کشورهاست.با این سند،آمریکا رفتار خود را نسبت به شرایطی که برای مناطق مختلف جهان ترسیم میکند مشخص و رو شن می سازد. در مجموع سیاست های سند بازنگری در وضع هسته ای آمریکا ، چالش ها، تهدیدات و فرصت هایی را برای ایران ایجاد می کند. در عمل با اجرای این سند در کوتاه مدت در صحنه بین المللی اتفاق خیلی بزرگی رخ نخواهد داد.این سند نکاتی دارد که بطور شفاف در آن بیان نشده است و پشت پرده ای دارد که می توان آن را استنباط کرد.در ادبیات خلع سلاح همیشه ابهاماتی وجود دارد که برای تنظیم کنندگان آن،لازم و سازنده است. با نگاهی متفاوت می توان تحلیل کرد که این سند، “برنامه صلح آمیز هسته ای ایران“ و “هسته ای شدن جمهوری اسلامی“ را هدف قرار داده است.تا کنون سیاست هسته ای صلح آمیز ایران ، دستاوردهایی را در ابعاد فنی و بازدارندگی داشته است. این سیاست،اسرائیل را وادار به شفاف سازی و آشکار نمودن توانمندی هسته ای خود کرده است و موجب شده تا اسرائیل سیاست ابهام هسته ای را کنار بگذارد. سیاست هسته ای ایران، موجب پر هزینه و گران شدن هسته ای ماندن اسرائیل شده است. سیاست ایران،موجب ایجاد فشار مستمر بر اسرائیل شده و آمریکا برای اولین بار از رژیم صهیونیستی خواسته تا به NPT بپیوندد.اسرائیل در پروژه دانیال برای مقابله با تهدیدات امنیتی، عبور از سیاست ابهام هسته ای را در دستور کار خود قرار داده است.اسرائیل دشمن مهم خود در خاورمیانه را جمهوری اسلامی ایران می داند وسعی بسیاری دارد تا با کمک آمریکا جلوی توانمندسازی هسته ای ایران را بگیرد. از این جهت محتوای این سند در باره ایران تا حدی رژیم صهیونیستی را راضی و قانع می کند. مغالطه بزرگ این سند این است که ایران و کره شمالی را در کنار هم قرار داده است. درحالیکه رویکرد هسته ای کره شمالی با ایران متفاوت است. کره شمالی از NPT خارج شده و نمی خواهد به آن باز گردد، در حالیکه ایران بدنبال اجرای کامل NPTاست و برای یکپارچگی آن اهمیت قائل است. کره شمالی بمب هسته ای تولید کرده تا در برابر هر نوع تهدید، از آن استفاده کند و بخاطر امنیت خود، دیگران را تهدید می کند. در حالیکه ایران نه بمب هسته ای تولید کرده و نه بدنبال آن است و این کار را حرام می داند و اصولا در سیاست دفاعی خود،سلاح هسته ای را بازدارنده نمی داند. جمهوری اسلامی بطور دائم از سوی آمریکا و اسرائیل تهدید می شود به گونه ای که بعضی از مردم نگران حمله به تاسیسات هسته ای ایران هستند.کره شمالی از دید آمریکا امنیت منطقه را به خطر انداخته در حالیکه ایران برای توسعه امنیت منطقه ای تلاش می کند و در مسائل افغانستان و عراق همراه مردم این کشورها بوده است و در تشکیل دولت در این دو کشور و نیز امنیت بخشی به آنها تلاش کرده است.به هر حال بزرگترین اشکال و ابهام و ایراد این سند این است که با نگاه واحدی به ایران و کره شمالی پرداخته شده و این دو کشور را هدف تهدیدات امنیتی آمریکا دانسته است. اصولا دیدگاه آمریکا نسبت به ایران، دارای این عیب اساسی است که هرگونه ظرفیت و توانمندی صلح آمیز هسته ای در ایران را به اندازه بمب اتم خطرناک می داند. باید توجه داشت که اسم بردن از ایران در یک سند راهبری به مفهوم قانونمند کردن تهدید علیه جمهوری اسلامی است.به هر حال در شرایط کنونی باید به فکر تغییر تهدیدها به فرصت ها و تبدیل فرصت ها به امتیاز بود.در نهایت،انتشار این گزارش می تواند به گفتمان سازی که خود یکی از وجوه مهم هر اقدام بزرگی محسوب می گردد؛کمک نماید.هر چند در بعضی حوزه ها اقداماتی از گذشته شروع شده ولی در مجموع به نظر نمی رسد دولت اوباما قادر باشد تحول مهمی را در زمینه تحقق اهداف سند در صحنه عمل ایجاد کند.

منابع و پانوشت ها

1. -Nuclear Posture Review Report
2. – این گزارش 49 صفحه است که با مقدمه وزیر دفاع آمریکا به همراه 14 صفحه چکیده منتشر شده است.
3. – اسرائیل در این اجلاس شرکت نکرد.
4. –Nuclear Terrorism
5. – سیف زاده سید حسین،اصول روابط بین الملل،تهران،نشر میزان،1382،صفحه181و182
6. – روحانی حسن،فراسوی چالشهای ایران و آژانس در پرونده هسته ای،نشریه راهبرد،شماره 37،پاییز 1384،صفحه 8
7. – US Dep.of Defense,”Background on the Nuclear Posture Review from the Pentagon”,April 07,2010,http://www. Defense.gov/news/NPR101.pptx
8. -Security Environment
9. – منبع شماره 5، صفحه 6
10. -Nuclear Non-Proliferation Treaty
11. -The Ballistic Missile Defense Review
12. -Space Posture Review
13. – US Dep.of State,”The Quadrennial Defense Review and The Ballistic Missile Defense Review”, Feb.2010, p.3.
14. -Amy Wolff,” Nuclear Weapons in U.S. National Security Policy:Past,Present,and Prospects”,updated December 30,2008,http://www.fas.org/sgp/crs/nuke/RL34226.pdf,pp.11-12
15. –Nuclear Dangers
16. – Nuclear Weapon Free World
17. – منبع شماره 5، صفحه2
18. – Most Immidiate
19. – Most Extreme
20. – Pressing Threat
21. -New Strategic Arms Reduction Treatry
22. – Nuclear Warheads
23. -Non-strategic Nuclear Weapons
24. – Hans Kristensen,” Nuclear Posture Review to Reduce Regional Rol of Nuclear Weapons”, http://www.fas.org/blog/2010/02/nukemission.php.
25. -North Atlantic Treaty Organization
26. -Cold War
27. – منبع شماره 5،صفحه 9 متن اصلی گزارش
28. -International Atomic Energy Agency
29. – The U.S. Next Generation Safeguards Initiative
30. – منبع شماره 5،صفحه9متن اصلی گزارش
31. -Fissile Material Cutoff Treaty
32. -Sustaining a Safe,Secure and Effective Arsenal
33. -Amy F. Wolff,” Non-Proliferation and  Treat Reduction Assistance:U.S. Programs in the former Soviet Union”, CRS Report for Congress,February 4,2010, http://www.fas.org/sgp/crs/nuke/RL31957.pdf,pp.3-4
34. -Warsaw Pact Allies
35. -Negative Security Assurance
36. –Amy Wolff,” Non-strategic Nuclear Weapons”,CRS Report for Congress,January14,2010
37. -John J.Kruzel,”Vice Chairman Expresses Comfort With Nuke Production Freeze”,American Forces Press Service, April6,2010
38. – منبع شماره 5،صفحه 32 متن اصلی گزارش
39. – Challenge
40. -Strategic Stability
41. – منبع شماره 5، صفحه 5 چکیده
42. – Nuclear Disarmament
43. – Nuclear Deterrence