مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
جمهوری آذربایجان با ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع وسعت مهم‌ترین کشور قفقاز جنوبی است. جمعیت آن بالغ بر ۹ میلیون نفر است از این تعداد ۷۵ ـ ۷۰ درصد شیعه و بقیه سنی مذهب اند. در بین اقوام ساکن در آذربایجان آذری‌ها بیشترین سهم و تعداد را در جمعیت شیعه کشور دارند و بعد از آن تالش‌ها قرار دارند. لزگی‌ها، تاتارها، کردها و آوارها از دیگر اقوام مسلمان هستند که شیعیان در بین آنها در قالب اقلیت هستند. در اين حال اقليت سني مذهب در اين جمهوري و نوع جريان هاي مذهبي و سياسي آن در دو ده گذشته همراه با تحولاتي بوده است. تحولاتي كه با توجه به همسايگي مناطق اهل سنت با قفقاز شمالي و چچن و داغستان و همچنين نقش عنصر خارجي مورد توجه بسياري قرار گرفته است. همين امر موجب شده است براي بررسي بيشتر اقليت اهل سنت در جمهوري آذربايجان و جريان ها و گرايش هايي تندرو آن و همچين نقش عنصر خارجي و تندروهاي سلفي و وهابيون در آن گفتگويي با محسن پاك آيين سفير ايران در جمهوري آذربايجان انجام دهيم:
واژگان كليدي: جريان هاي سني در جمهوري آذربايجان، نفوذ وهابيت در جمهوري آذربايجان، جمهوري آذربايجان دولت باكو و رابطه با جريان هاي تندرو سني در جمهوري آذربايجان، جريان هاي اسلام معتدل سني در جمهوري آذربايجان
مركز بين المللي مطالعات صلح: در نگاهي كلي احزاب و جريان هاي سني در جمهوري آذربايجان چه رابطه اي با شيعيان دارند؟
برای دستیابی به یک تحلیل دقیق، نخست باید حساب اهل سنت در جمهوری آذربایجان را با وهابیت و دیگر گروه های افراطی، جدا نمود. اکثر سنی های جمهوری آذربایجان با اکثریت شیعه ارتباط و همبستگی نزدیکی دارند و در کنار هم با تفاهم و دوستی زندگی می کنند. آقای الله شکور پاشازاده ارتباط نزدیکی با سنی های آذربایجان و حتی منطقه قفقاز ایجاد کرده است. وی رئیس اداره مسلمانان قفقاز است و در واقع یک شخصیت شیعه از سوی مفتی های اهل سنت قفقاز به عنوان رئیس انتخاب شده که حکایت از ارتباط نزدیک اهل سنت و شیعیان در منطقه دارد. یکی از معاونین آقای شیخ الاسلام، سنی می باشد و در برخی از مساجد شیعیان، روزهای جمعه ، اهل سنت نماز برپا می کنند. کمیته دینی جمهوری آذربایجان نیز معمولا در جهت تقویت دوستی شیعیان و اهل سنت فعالیت می کند. در واقع می توان گفت اسلام می تواند نقش خود را به عنوان عامل وحدت ملی در این کشور ایفا نماید. در عین حال گروه های افراطی سنی نیز در قفقاز فعال می باشند و در واقع یک تهدید منطقه ای می توانند تلقی گردند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: بسیاری از ناظران داخلی و خارجی رشد جریان‌های تندرو و اسلامی سني آذربایجان را پدیده ای خارج از فضای هویتی آذربایجان تفسیر می‌کنند. در اين بين هم مرزی با قفقاز شمالی و حضور فعال سلفی‌ها در آن منطقه؛ شرایط چچن و داغستان و نفوذ و حمايت کشورهای عربی از سلفيان و وهابيون در آذربایجان چون کادر سازی و حمايت مالي چه نقشي در گسترش سلفي گري و و هابيت در آذربايجان داشته است؟
بله روشن است که پيروان فرقه افراطی وهابيت که با هزينه‌هاي برخی از کشورهاي منطقه از جمله ممالک عربي براي تبليغ عقايد و انديشه‌هاي انحرافي خود به روسيه و کشورهاي اتحاد جماهير شوروي سابق مانند ازبکستان، قزاقستان، تاتارستان، گرجستان، چچن، بلاروس و جمهوری آذربايجان سفر می کنند. وهابي ها در اوايل سال هاي ۹۰ به کمک بنيادهاي به اصطلاح خيريه به آذربايجان هم راه يافته اند، مسجد ابوبکر با کمک مالي يکي از بنيادهاي خيريه کويتي در سال ۱۹۹۸ در باکو احداث و سرپرستي آن به فردی که در عربستان سعودي تحصيل کرده بود، واگذار شد. در واقع وهابيون به عنوان یک گروه تبلیغی بيگانه با استفاده از فضاي ديني و عقيدتي موجود، وارد صحنه جمهوري آذربايجان شده اند و مبلغان اين فرقه از سال ۱۹۹۵ميلادي به بعد تبليغ وهابي گري و تخريب ساير مذاهب اسلام به ويژه تشيع را دنبال کردند. برخی از آثار نظريه پردازان سلفي به زبان آذري ترجمه و کتب شرعي براي وهابي ها تهيه و به جوانان آذربايجاني پيشنهاد شد تا به صورت رايگان در کشورهاي حامی وهابیت تحصيل نمايند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اصل اول قانون اساسی جمهوری آذربایجان یگانه منبع حاکمیت دولت جمهوری آذربایجان را ملت معرفی کرده است و نیز در بند اول اصل ۱۸ به جدایی دین و دولت اشاره گردیده است. در اين حال نگاه نهادهاي رسمی دولتی در امور دینی ـ مذهبی جمهوری آذربایجان و دولت باكو به جريان هاي تندرو سني و وهابيت چيست؟
بنظر می رسد نگاه نهادهاي رسمی دولتی در جمهوری آذربایجان نسبت به جريان هاي تندرو سني و وهابيت منفی باشد. در چند مقطع به دلیل برنامه های افزاطی وهابیون و حساسیت شیعیان آذربایجان، برخي مساجد و بنيادهاي وهابی در این کشور تعطیل و از متولیان آنها از آذربايجان اخراج شده اند. البته کماکان تعدادی از این افراد بخصوص در مناطق مرزی با روسیه حضور داشته و فعالیت می کنند. در حال حاضر گفته می شود تعداد سلفي های وهابی در آذربايجان تقريباً ۵۰ هزار نفر است و آنها به ۴ گروه خوارج امروز، جماعت هجرت ، تکفير و اخوان تقسيم مي شوند. شبکه اینس اخیرا از نارضایتی افکار عمومی جمهوری آذربایجان از دخالت وهابی ها برای اعزام اتباع آذربایجان به سوریه خبر داده است. در این گزارش با مادران آذری های مقیم منطقه زاکاتایا توسط گروه های وهابی برای انجام اقدامات تروریستی بر علیه دولت سوریه، مصاحبه شده که ایشان عدم رضایت خود را از این اقدام وهابی ها ابراز کرده اند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي بر اين نظرند كه دولت جمهوری آذربایجان از جریان اسلامي معتدل سني به عنوان یک موازنه کننده در مقابل اسلام شیعی و انقلابی استفاده می‌کند (همچون حمايت از فعالیت‌های نهادهاي ترکیه اي ) اين امر تا چه حدي مي تواند مد نظر باكو باشد؟
من چنین تصوری ندارم. امروز تشیع در جمهوری آذربایجان به عنوان یک مذهب منطقی و انسان ساز می تواند در کنار سنی های معتدل موجب وحدت ملی و همگرائی قومی باشد و همزمان در مقابل گروه های افراطي از جمله وهابيون نیز بایستد و از تاثیر تبلیغات منفی و افراطی این گروه ها در میان جوانان ممانعت کند. بر این اساس فکر می کنم نهادها و شخصيت های دینی آذری نیز به این موضوع توجه داشته و افزایش بازسازی مساجد، برگزاری نشست های دینی، تقویت جایگاه شیخ الاسلامی در منطقه قفقاز و مقابله با اندیشه های افراطی، از نشانه های این توجه می باشد.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
