بازیگران منطقه ای و بین المللی و آینده موصل

دكتر غلامرضا كريمي

استاد دانشگاه و کارشناس عراق

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

چالش های تداوم عملیات آزادسازی موصل

بحث عملیات موصل برای بازپس گیری موصل از گروه تروریستی داعش ماه هاست که مطرح شده است و زمینه سازی لازم برای این کار انجام گرفته است، ولی این عملیات نظامی با پیچیدگی های زیادی مواجه شده است. چرا که داعش در طول حضور در موصل تمرین و آماده سازی را با همکاری بخشی از نیروهای بازمانده رژیم صدام انجام داده است. آنها نوعی طراحی در موصل انجام داده اند که آزاد کردن آن را بسیار بسیار مشکل می کند. چنانچه پس از دوازده روز از عملیات آزاد سازی موصل مشخص است که آنچه که توسط داعش انجام شده است، طراحی عملیات پارتیزانی و چریکی بسیار پیچیده ای است، که از یک طرف علمیات نیروهای پیش مرگه و کرد را و از طرف دیگر نیروهای عراقی و مردمی را با کندی زیادی مواجه کرده است و سرعت عملیات را کند نموده است. داعش در واقع از شیوه های بسیار پیچیده ای استفاده می کنند و حتی پیش بینی می شود که روند عملیات تا حد زیادی مقداری طولانی تر گردد. یعنی علی رغم اینکه نیروهای داعش در موصل بیشتر از پنج شش هزار نفر نیستند، اما نوع طراحی عملیات امکان پیشروی را برای ارتش عراق را بسیار کند کرده است. همچنین داعش از جمعیت یک تا یک و نیم میلیون نفر ساکن موصل به عنوان سپر انسانی استفاده می کند و حتی گرد برخی از ساختمان های اداری و نظامی خود موجی از جمعیت را ایجاد کرده تا ارتش و نیروی هوایی نتوانند آن ها را مورد حمله قرار دهند. لذا تصرف موصل با پیچیدگی های ویژه ای همراه است و با یک فاجعه یا بحران انسانی مواجه خواهد شد. در بعد دیگری

بازیگران بین الملل و منطقه ای و نگاه موصل

مسئله مهم تر از گرفتن و آزادسازی موصل از دست داعش این است که چه کسی در موصل حاکم شود. از مدت ها قبل تمامی بازیگران فعال در صحنه عراق و حتی در صحنه سوریه، وضعیت پس از خروج داعش از موصل را رصد و پیگیری می کنند. چنانچه از یک طرف ما شاهد سفر مقامات اروپایی و امریکایی به اربیل هستیم و انها با مقامات کردی قصد دارند یک جبهه کردی قوی ایجاد کنند تا به عنوان نیروی پیروز بعد از جریان آزادسازی موصل باشد. در طرف دیگر بحران شاهدیم که ترکیه به دنبال نفوذ در منطقه کردستان عراق و شمال عراق است، لذا اصرار دارد که در عملیات آزاد سازی موصل مداخله فعال داشته باشد و حتی عملا اعلام کرده که نیروهای مردمی عراق نباید در فرایند عملیات آزادی سازی موصل حضور داشته باشند. این رویکرد نشان دهنده آن است که ترک ها به دنبال گسترش حوزه ی نفوذ خود در موصل هستند. حتی اردوغان همواره در سالهای گذشته در لایحه بودجه ای ترکیه به صورت نمادین یک لیر ترک را به موصل اختصاص داد که نوعی ادعای همگرایی با متحدان غربی برای آزادسازی موصل بود. در واقع ترکیه به دلیل این که کردهای شمال عراق مدافع آنها بوده و هماهنگی و همراهی لازم را دارند، به دنبال وضعیت تسلط کردها بر موصل هستند. از سوی دیگر عربستان سعودی به دنبال این است که در زمان آزاد موصل دولت شیعی عراق در آنجا حاکمیت کامل پیدا نکند. آنها می خواهند مانع از نفوذ نیروهای شیعه عراق و نفوذ جهوری اسلامی ایران در منطقه شود. چنانچه قصد دارند که جریان نقشبندیه را (که از سال 2003 در این بخش فعال نبود) فعال کنند. در همین راستا بقایای ارتش بعثی عراق بعد از آزادسازی موصل از دست داعش فعال می شوند تا در موصل نفوذ پیدا کنند.

در این میان کشورهای اروپایی و حتی امریکا به دنبال سناریوی قبلی خود هستند، تا عراق را به سه قسمت یعنی قسمت کرد نشین، شیعه نشین و سنی نشین تقسیم و پس از آزادسازی موصل، سناریوی مطلوب خود را پیگیری کنند. در این بین امریکاییها در وضعیت خاصی قرار گرفته اند. یعنی از یک طرف انتخابات ریاست جمهوری را در پیش روی دارند تا در مورد تحولات سوریه و عراق، رئیس جمهوری بعدی تصمیم خواهد گرفت. لذا ما شاهد جلسات متعددی در شورای عالی امنیت ملی امریکا هستیم، اما تصمیم گیری خاصی برای حمایت از جریان های معارض شاهد نیستیم. در این راستا یک نوع وقت کشی در تحولات عراق و سوریه را از طرف امریکاییها می بینیم.

در طرف مقابل از یک سو روس ها به شدت نگران آن هستند که گروه های داعش که با تغییر قیافه و یا شرایط دیگر به نوعی از موصل خارج می شوند، مجددا وارد سوریه نشوند و جبهه جدیدی را ایجاد نکنند. لذا نگاه آنها از این مسیر قابل بررسی است.هم ارتش، دولت عراق و جمهوری اسلامی ایران به دنبال وحدت و حفظ تمامیت ارضی عراق هستند و به دنبال آنند که ارتش عراق آزادسازی موصل را انجام دهد. بنابراین شاهد پیچیدگی های ریشه ای برای شرایط پس از نابودی داعش در موصل هستیم که خود می تواند نوعی چالش جدی برای کل عراق، وضعیت موصل و کردها در عراق باشد.

چشم انداز آینده موصل

آینده موصل پیچیدگی خاص دارد و در حالی که عمدتا جمهوری اسلامی ایران به دنبال حفظ وحدت ملی و تمامیت ارضی عراق است، ادعای غربی ها و عربستان بر این نظر ند که اگر انسجام و تمامیت ارضی عراق کامل و وحدت ملی عراق حفظ شود جمهوری اسلامی ایران بیشترین نفوذ را در این شرایط خواهند داشت. لذا به دنبال آن هستند که وحدت و انسجام در داخل عراق شکل نگیرد و مانع از نفوذ جمهوری اسلامی در عراق شوند. در این میان در نگاه به آینده در یک سناریو تسلط کردها و حامیان اروپایی و ترک ها بر موصل محتمل است، آنها می خواهند بر موصل تسلط داشته باشند. به همین دلیل پیش مرگ ها و نیروهای کرد عراقی به سرعت فعالیت می کنند تا وارد موصل شوند. ترکیه هم در همین جهت به نوعی تحت عنوان ائتلاف مبارزه با داعش ادعای حمایت از آن ها را دارد. اما کاملا مشخص سناریوی پس از داعش در موصل را طراحی می کنند. در مقابل دولت عراق و بسیج مردمی ( که به دنبال یکپارچگی و وحدت ملی در عراق است ) تلاش میکنند در شرایط نبود داعش حاکمیت لازم، یعنی حاکمیت یکپارچه دولت عراق را بر موصل حاکم کنند. در این مسیر شاهدیم که دولت عراق کاملا برنامه ریزی شده ارتش را مجهز کرده، نیروهای مردمی را بسیج و اعلام داشته است که نیروهای مردمی وارد موصل نخواهند شد و عمدتا نیروهای ارتش وارد موصل خواهند شد. در واقع آنها عمدتا به دنبال خنثی کردن سناریوهای غربی و ترکی (که به دنبال قدرت دادن کردها درمنطقه است) هستند . لذا من فکر می کنم برآیند تلاش ها و اعمال نفوذ طرف های درگیر در بحران آینده موصل و شمال عراق را مشخص خواهد کرد. در واقع اگر چه ارتش و مردم عراق با چالش های جدی مواجه خواهند بود، اما به نظر می آید با توجه به انسجام بین نیروهای ارتش و نیروهای مردمی عراق آنها در فردای موصل بدون داعش دست بالا را داشته و به جریان انسجام و وحدت ملی عراق کمک کنند.

واژگان کلیدی: بازیگران منطقه ای ، بین الملل، آینده موصل، عراق، کردها، امریکا، ترکیه