فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
جمهوری ارمنستان در شمال باختري ایران قرار دارد و با توجه به وجود پیوندها و مشترکات فراوان تاریخی، فرهنگی، نژادی و… دارای اهمیت بسیاری در نزد ایرانیان است. همین امر بهانه ای شد تا به گفتگویی با سيد علي سقائيان سفیر پيشين ايران در جمهوری ارمنستان بنشینیم و به موضوع روابط دو کشور همسایه، نوع روابط، متغيرهاي دخيل در روابط و چشم انداز آن نگاهی داشته باشیم:
واژگان كليدي: ایران، ارمنستان، آينده روابط، قره باغ، دياسپورا،
مرکز بین المللی مطالعات صلح: به طور كلي مهمترين متغير اساسي مورد نظر جمهوري ارمنستان در روابط با ايران را چه مي دانيد؟
به نظر من رابطه ايران و ارمنستان رابطه اي تاريخي و سنتي است و مشكل خاصي را نميتوان در روابط دو كشور مشاهده كرد. يعني ارمني ها به نوعي جزئي از فرهنگ ايرانيان بوده اند و بخشي از ساكنان از فلات ايران به شمار ميرفته اند. از دوران باستان يعني از دوران هخامنشيان اين منطقه جزئي از ساتراپ ها و استان هاي ايران بوده است. در دوران صفويه هم ارامنه نقش مهمي را در ايجاد توازن استراتژيك راهبردي بين ايران صفوي و عثماني بازي كردند. در اين حال با توجه به ارتباطات تمدني و تاريخي و با وجود تفاوت دين و مذهبي دو كشور يك نوع رابطه فرهنگي تمدني قوي بين دو سو باقي مانده است و حتي با وجود حضور هشتاد ساله كمونيست ها (كه در اين دوران ارتباط سرزميني و طبيعي ارامنه با ايران قطع شد) اين پيوند ها حفظ شد و بلافاصله بعد از استقلال ارمنستان ايران جزئ نخستين كشورهايي بود كه استقلال ارمنستان را به رسميت شناخت. حتي بروز بحران قره باغ هم نتوانست تاثيري در ارتباط سنتي و فرهنگي ايران با ارمنستان ايجاد كند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: روابط اقتصادي و سياسي دو كشور را در حال حاضر چگونه مي‌بينيد؟
روابط سياسي دو كشور در سالهاي گذشته همواره در سطح بالايي قرار داشته است و ديدارهاي رئيس جمهور دو كشور در هر دولتي از كشورهاي ديگر چه در دوران هاشمي چه در دوران احمدي نژاد سفرهاي زيادي رخ داده است. در سال گذشته هم آقاي احمدي نژاد براي دومين بار به ارمنستان سفر كردند.( دي ماه نود) در اين راستا رئيس جمهور ارمنستان نيز چند بار به ايران سفركرده اند. در اين حال كميسيون هاي همكاري دو كشور به گونه اي منظم يك سال در تهران و يك سال در ايروان تشكيل شده است و روابط اقتصادي دو كشور نيز رو به توسعه بوده است. در اين حال با هدف گذاري اي كه دو رئيس جمهور براي روابط انجام داده اند قرار است سطح روابط به رقم يك ميليار دلار برسد كه با رقم 400 ميليون دلار سال گذشته متفاوت است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به مساله قرهباغ شما به عنوان سفیر پيشين در جمهوری ارمنستان تا چه حدی نقش میانجیگری ایران در بحران قرهباغ را مهم ارزیابی میکنید و در واقع ایران چه نقشی میتواند در حل اين بحران داشته باشد؟
با نگاهي به نقشه سياسي منطقه در مي يابيم كه در حقيقت تنها كشوري كه با منطقه مورد مناقشه قره باغ مرز مشترك (نزديك به نود كيلومتر) دارد جمهوري اسلامي ايران است. در اين حال هر چند قدرت هاي فرامنطقه اي و بويژه امريكا مانع از حضور نقش ميانجي گرانه ايران در اين بحران شده اند، اما نقش مهم ايران همواره مورد تاييد دو سوي درگير در اين بحران بوده و بويژه ارامنه از نقش ايران استقبال كرده اند. ايران در گذشته هم كوشيده نقش مهمي در حل بحران داشته باشد چنانچه در دوران دولت هاشمي ابتكار دعوت دو رئيس جمهور وقت ارمنستان و آذربايجان به تهران انجام شد و مذاكراتي نيز انجام گفت. در اين حال با توجه به موقعيت جغرافيايي ايران حضور ايران حضوري معمولي و ساده نيست و ايران حضور قدرتمند و تعيين كننده اي در منطقه دارد. قطعا نيز هر گونه اتفاقي كه براي بازگشت به صلح و اجراي توافقات در درگيري قره باغ انجام گيرد دو طرف درگير نمي توانند نقش ايران را ناديه گيرند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به پتانسيل هاي واقعي و نهفته روابط دو كشور ایران و جمهوری ارمنستان به نظر شما دو کشور برای گذر از چالش هاي همكاري فزاينده در روابط باید در چه راستایی گام بردارند؟
با توجه به مسئوليتي كه در طي چهار سال گذشته به عنوان سفير ايران در ارمنستان داشته ام بايد گفت كه سيستم اداري و بوروكراتيك ما و برخي از قوانين دست و پاگير در كشور مانع از تسريع روند امور و افزايش روابط دو كشور ميشود. در اين بين قوانين كند كننده يكي از موانع افزايش حضور بخش خصوصي و.. در دو كشور است. در حالي كه رهبران عالي رتبه دو كشور هميشه بر توسعه روابط تاكيد كرده اند و توافقات زيادي را انجام داده و موافقت نامه هاي زيادي را امضا كرده اند. در اين حال بايد برخي از قوانين ما توسط مجلس شوراي اسلامي اصلاح گردد و برخي از مسئولان اجرايي نيز بايد ديدگاه خود را در مورد گسترش روابط و حل چالش هاي روابط دو كشور اصلاح كنند. در اين ميان بايد گفت كه زمينه و زير ساخت هاي گسترش روابط فراهم است. چنانچه در سال گذشته هم به توافق ايجاد دروازه مشترك گمرگي رسيده ايم و موافقنامه در كميته فني گمركات دو كشور امضا شده است. امري كه اگر تحقق يابد روابط اقتصادص دو كشور گسترش ويژه اي به خود خواهد ديد. در واقع اگر به طور خلاصه بگوييم روابط سياسي دو كشور در حد عالي است و روابط اقتصادي دو كشور هم در حد ميانه است يعني رقم حدود 400 ميليون دلار رقم بالايي براي روابط دو كشور نيست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:آيا ميتوان روابط ايران با جمهوري ارمنستان را روابطي استراتژيك و راهبردي دانست؟
روابط استراتژيك و يا راهبردي شامل روابط دو كشور نميشود، اما روابط دو كشور را مي توان پايدار و با ثبات نام نهاد. در روابط راهبردي بين دو كشور قراردادهايي ويژه اي امضا ميگردد و توافقاتي به امضاي نهايي مي رسد. در اين حال ايران با توجه به وسعت سرزميني و نوع زيرساخت ها و توان بالاي اقتصادي قابل مقايسه با ارمنستان نيست. در اين راستا نمي توان به روابط دو كشور لقب راهبردي داد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آيا پتانسيل ايجاد روابط راهبردي ايران با جمهوري ارمنستان فراهم است؟
اگر به پتانسيل ايجاد روابط راهبردي بين دو كشور نظري داشته باشيم، بايد گفت اين امر هم بستگي به زمان دارد و هم به اين امر بستگي دارد كه آينده و روابط ما با كشور هاي همسايه به سمت و سويي جهت يابد. در اين حال در دكترين سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران پتانسيل برقراري روابط دوستانه با تمام كشورهاي همسايه و منطقه و كشورهاي دوست بويژه در جهت ايجاد صلح و ثبات منطقه اي و توسعه زير ساخت ها و انتقال امن انرژي وجود دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: ادوارد نعلبندیان وزیر امورخارجه ارمنستان تاكيد كرده است ایروان خواهان حل و فصل مسالمت آمیز مساله هسته ای ایران از راههای سیاسی است. در اين بين نگاه ايروان به پرونده هسته اي ايران، تهديدات نظامي و تحريم هاي اقتصادي چيست؟
ارمنستان به عنوان همكار، دوست و همسايه ايران از آغاز مباحث مطروحه در مساله هسته اي ايران بر حق هسته اي ايران تاكيد داشته و هر گونه اختلاف نظر بين ايران و مخالفان برنامه هسته اي ايران را با بهره گيري از ابزارهاي گفتگو و مذاكره قابل حل دانسته است. در اين حال با توجه به وضعيت خاصي كه ارمنستان دارد هر گونه تحول و تحريك به اقتصاد و امنيت اين كشور قطعا خلاف امنيت ملي و سياست خارجي اين كشور است. بنابراين همانگونه كه ما در مورد كشورهاي همسايه بر اين نظريم كه مناقشات و بحران هاي به گونه اي صلح آميز حل گردد و كشورهاي خارج در آن دخالت نكنند، ارمنستان هم قطعا خواستار اين نيست كه در كنار مرزهاي خود يعني ايران درگير وضعيتي ناخواسته گردد. در اين حال با توجه به نوع ارتباط سياسي بسيار خوبي كه ما با ارمنستاني ها داريم و اطلاع رساني هميشه و به موقعي كه ايران نسبت به اين كشور دارد ارمنستان مطمئن است كه تلاشهاي هسته اي ايران صلح آميز بوده است، لذا تبليغات دروغين در مورد برنامه هسته اي ايران را قبول ندارد. در اين راستا ارمنستان هم تحريم هاي يك جانبه بر ضد ايران را حمايت نكرده و نخواهد كرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در سالهاي گذشته جمهوري ارمنستان نقش ميانجي گرايانه ايران در بحران قره باغ را مورد پذيرش قرار نداده است. در اين حال نگاه شما علل اين رفتار ارمنستان چيست؟
ارمنستان و مقامات عالي اين كشور بارها تاكيد كرده اندكه مخالفتي با ميانجي گري ايران در بحران قره باغ ندارند، اما در حال حاضر با توجه به تلاشهاي چند ساله گروه مينسك براي حل اين بحران تمايل دارند اين امر از آن دريچه پيگيري و مذاكرات ادامه يابد. گذشته از اين بايد گفت ما در مناقشه قره باغ دو سوي بحران را داريم و بايد طرف آذري هم براي ميانجي گري ايران به اين نكته رضايت دهد. در اين حال طرف آذري در برخي از زمان ها راضي به ميانجي گري ايران بوده و در برخي از زمان ها حاضر نبوده و حضور ايران را در اين حوزه به حضور تركيه گره زده است. در اين حال با توجه به نوع اختلافات تركيه با ارمنستان بي شك هر گونه حضور تركيه در كنار ايران منتفي است. در اين ميان در مذاكرات دوجانبه ارمنستان با ايران اين كشور همچنان ميانجي گيري ايران را منتفي ندانسته است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: روابط ايران با ارمنستان چه تاثيري در نوع نگاه دياسپورا و لابي ارامنه خارج از كشور به ايران داشته است؟
بالتبع روابط ايران با ارمنستان بر نوع نگاه دياسپوراي ارامنه بر ايران موثر است. با اين حال بايد از همه ظرفيت ها براي توسعه روابط نيز بهره گرفت. مسلما اصل حمايت از برنامه هاي صلح آميز هسته اي ايران مورد توجه ارمنستان است و رئيس جمهور اين كشور هم در سفرهاي خارجي خود در اروپا و.. از اين فعاليت ها حمايت كرده است كه در اين زمينه ميتوان تاثيري در نگاه ارامنه خارج از كشور به ايران داشته باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:آينده روابط سياسي، فرهنگي و اقتصادي ايران و جمهوري ارمنستان را چگونه مورد پيش‌بيني قرار مي‌دهيد؟
در واقع شرايط منطقه اي و بين المللي هر دو كشور توسعه روابط همه جانبه را براي هر دو كشور توصيه ميكند. با توجه به اينكه ارمنستان كشوري كوچك است و بايد با همسايه اي مانند ايران روابطي خوب داشته باشد به همين خاطر رابطه با جمهوري اسلامي ايران براي ارمنستان چه از نظر امنيت ملي اين كشور و چه از نظر اقتصادي و سياسي داراي اهميت است. گذشته از اين با توجه به حضور ارامنه در ايران و…. متغير خاصي كه بتواند روابط ايران و ارمنستان را دستخوش تحولات و دگرگونيهاي منفي كند عملا وجود ندارد. در اين راستا بايد گفت در آينده هم روابط ايران و ارمنستان روابط خوبي خواهد بود.
