دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
با حضور پرزیدنت رئیسی ؛ ایران اسلامی در اجلاس ژوهانسبورگ به عضویت کامل بریکس نهادی که که جیم اونیل ایده تشکیل آن را دو دهه پیش مطرح کرد؛ پذیرفته شد. در این اجلاس 5 کشور دیگر نیز پذیرفته شده و برخی از اعضای بریکس از حذف دلار در معاملات جهانی و همچنین تشکیل واحد پولی مشترک در میان کشورهای عضو صحبت و پشتیبانی نمودند و با دعوت از ۶ عضو جدید، پیشروی گروه بریکس در عمق استراتژیک سه قاره آسیا، آفریقا و آمریکا را می توان نقطه عطف دیگر در تاریخ حیات این گروه ارزیابی نمود که بیش از ۴۵ درصد جمعیت و حدود یک سوم تولید ناخالص جهان را شامل می شود.
یکی از طرفداران مهم پذیرش اعضای جدید چین است که می خواهد نفوذ ژئوپلیتیک خود را به ویژه در رقابت با آمریکا گسترش دهد، در حالی که برزیل با این گسترش گسترده مخالف است و بیم آن دارد که سازمان قوی و عظیم الجثه با پذیرش ناگهانی اعضای بیشتر تضعیف شود. در همین راستا وزارت خارجه چین از پیشرفت در گسترش عضویت حمایت نموده و از شرکای همفکر بیشتری برای پیوستن به خانواده بریکس در آینده نزدیک استقبال می‌کند. یکی دیگر از طرفداران گسترش روسیه است چرا که کرملین برای مقابله با انزوا و فشارهای دیپلماتیک غرب پس از حمله به اوکراین به متحدانی نیاز دارد و مایل است اعضای جدید و از دوستان تاثرگذار این کشور به بریکس بپیوندند. البته کشور تاثیرگذار دیگر چون هند در حال حاضر در مورد توسعه سازمان تصمیم نگرفته است. در اجلاس ژوهانسبورگ، گسترش بریکس به عنوان نقطه اختلاف بین هند و چین مطرح شده بود. از سوی بسیاری از ناظران، افزایش اعضای بریکس به سیاست جهانی چین نسبت داده می شود. به نظر می رسد هر کدام از اعضای گروه بنا به ملاحظات سیاسی، اقتصادی و رویکرد ژئوپلتیک خود از عضویت کشوری در این گروه حمایت بیشتری داشت.
در اجلاس اخیر برزیل پل ارتباطی آرژانتین از آمریکای لاتین با این نهاد بود؛ کشوری که دومین اقتصاد بزرگ آمریکای لاتین است و از یک سیاست عدم تعهد فعال و افزایش مناسبات با چین پیروی می کند. آرژانتین از سال جاری، بخشی از مبادلات تجاری خود با چین را با استفاده از یوان و از طریق سوآپ ارزی انجام می دهد. و روسیه و چین خواستار افزوده شدن ایران، عربستان و امارات متحده عربی بودند. همچنین با پیوستن مصر و اتیوپی به آفریقای جنوبی در بریکس وزن قاره سیاه در گروه افزایش یافت مهم این که اتیوپی از شاخ آفریقا، دومین کشور پرجمعیت و بر اساس گزارش چشم انداز اقتصاد جهانی صندوق بین‌المللی پول، یکی از سریع‌ترین اقتصادهای در حال رشد قاره سیاه است که روابط سیاسی و اقتصادی نزدیکی با چین، هند و روسیه دارد و عضویتش در بریکس همزمان با افزایش رقابت های جهانی در آفریقا مهم است. در عین حال که مصر کشوری فراقاره ای بین آسیا و آفریقا و سومین اقتصاد بزرگ قاره آفریقا است و از صادرکنندگان انرژی به اروپا و یکی از منابع جایگزین روسیه برای اروپا محسوب می شود، اما روابط نزدیک تری با چین و روسیه دارد.
عضویت ایران، عربستان و امارات در بریکس بیشتر ارزش افزوده راهبردی و ژئواکونومیک دارد. در عین حال که عربستان و امارات به عنوان متحدان سنتی ایالات متحده در خاورمیانه و ایران به عنوان منتقد سنتی سیاست های منطقه ای و جهانی ایالات متحده، وزن سیاسی بریکس در جهانی در حال متحول شدن را افزایش می دهد و با توجه ساختار اقتصادی و صنعتی سه کشور هند؛ چین و برزیل ؛ بریکس برای افزایش قدرت مدیریت خود در جهان پیش رو به افزوده شدن تولیدکنندگان انرژی جهان نیاز و تمایل زیادی دارد در همین رابطه وزیر خارجه روسیه اعلام کرد که ظرفیت و توانمندی های این بلوک اقتصادی با پیوستن ایران، عربستان و امارات افزایش پیدا کرده و بریکس برنامه ها و ابتکار عمل هایی برای بازار انرژی جهانی دارد.
نشست ژوهانسبورگ در بحبوحه جنگ اوکراین و تقابل تمام عیار محور یورو آتلانتیک و روسیه از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بود و رهبران این کشورها برای بازنگری در معماری مالی جهانی و نهادهای کلیدی آن برای داشتن جهانی برابر، فراگیر و متنوع توافق نمودند چرا که بریکسِ گسترش یافته به این معنی است که این اتحادیه، نقش و جایگاه مهم تری در امور جهانی خواهد داشت و یک جایگزین برای سامانه بین المللی کنونی بر محور هژمونی غرب و آمریکا عمل می کند؛ باشد. یکی دیگر از محورهای مهم و کلیدی ماموریت بریکس در ایجاد ارز اختصاصی و دلار زدایی است که به شدت مورد استقبال کشورهایی است که با اسلحه تحریمی و دلار بشدت متضرر شده اند و این نهاد می خواهد با بانک توسعه بریکس (NDB) تجارت جهانی را دلارزدایی نموده و جایگزینی برای نهادهای مورد انتقاد دول مشمول تحریم و مجازات دلاری ارائه دهد همچنین بانک توسعه نوین New Development Bank، یک اقدام معنی بخش توسط بریکس است که با تزریق منابع مالی از عربستان و امارات با تحول اساسی مواجه خواهد شد و کشورهای مصر، آرژانتین، اتیوپی و احتمالا ایران می توانند از این سرمایه را به کار گیرند، این بانک یک ارزش افزوده قابل برای معماری نوین مالی جهانی است.
موضوع مهم این که از سویی برای شی جین پینگ، رهبر چین گسترش بریکس، یک رخداد تاریخی و یک نقطه شروع تازه برای همکاری میان کشورهای در حال توسعه است وی در دیدار با آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی گفت عضویت ایران در بریکس موجب تقویت رویکردهای اصولی این گروه از جمله مخالفت با یکجانبه‌گرایی آمریکا است و پکن آماده تقویت همکاری‌های دوجانبه و توسعه همکاری در بسترهای مختلف برای تقویت روند چندجانبه‌گرایی است. رئیس‌جمهور ایران اسلامی در دیدار با همتای چینی با اشاره به توافقات جاری میان ایران و چین، اجرای توافق‌ها در چارچوب همکاری‌های راهبردی ۲۵ ساله دو کشور را مورد تاکید قرار داد.
و از سویی دیگر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در جریان سخنرانی خود که مجازی صورت گرفت، از واژه خلیج فارس در توضیح طرح‌های ارتباطی گروه بریکس استفاده و بر اولویت مهم بریکس به عنوان ایجاد مسیرهای پایدار و امن برای حمل و نقل جدید در کنار نقش توسعه مسیرهای بین قاره‌ای تاکید نموده و افزود کریدور شمال جنوب که بنادر روسیه را در دریای شمالی و بالتیک به سواحل خلیج فارس و اقیانوس هند متصل می‌کند. این مسیر می‌تواند در آینده انتقال بیش از ۳۰ میلیون تن کالا را در سال تضمین کند.
رهبر یکی دیگر از اعضای مهم این نهاد ؛ نخست وزیر هند هم در سخنرانی خود حمایت و همکاری کشورش با پیوستن متقاضیان عضویت برای پیوستن به این گروه اعلام نموده و مهمتر اینکه مذاکرات خود با همتای ایرانی را عالی و بسیار مفید ارزیابی نموده است.
همچنین سید ابراهیم رئیسی در حاشیه پانزدهمین اجلاس سران گروه بریکس در دیدار آقای لولا داسیلوا رئیس جمهور برزیل، با اشاره به اذعان مقامات آمریکایی مبنی بر شکست مفتضحانه سیاست فشار حداکثری علیه ایران، گفت: همکاری‌های ایران و برزیل می‌تواند بیش از پیش گسترش یابد. با وجود تحریم‌های ظالمانه، پیشرفت‌های ایران در علم و فناوری جهشی است. طرف برزیلی نیز در این دیدار ضمن تبریک پیوستن جمهوری اسلامی ایران به گروه «بریکس» تصریح کرد: فرصت‌ها و زمینه‌های زیادی در عرصه‌های تبادلات علمی، فناوری، تجربیات دانشگاهی و نیز مسائل فرهنگی برای گسترش همکاری‌ها و روابط فیمابین وجود دارد.داسیلوا ساختار کنونی سازمان ملل را در جلوگیری از تجاوز قدرت‌ها علیه حقوق ملت‌ها ناتوان دانست و معتقد است بریکس باید بتواند منطق اقتصادی و نظمی جدید را در جهان بنا کند
به هر حال عضویت در این نهاد رو به رشد و تقویت موفقیت مهمی برای ایران اسلامی در میانه راه دولت سیزدهم می باشد که باید با دید واقع نگری مورد ارزیابی قرار گرفته و از هم اکنون ساز و کارهای لازم برای انجام فرایند متعارف عضویت پیش بینی و اجرایی گردد. در عین حال که پس از موفقیت عضویت باید اذعان نمود که میزان توانمندی در بهره گیری از ظرفیت های این نهاد در بسترهای خاص سیاسی ؛اقتصادی ؛ فرهنگی و بویژه بین المللی آن به نفع منافع ملی کشور اهمیت فوق العاده دارد.
واژگان کلیدی: ایران , بریکس, ماکرو,موفقیت ,سیاست خارجی
