مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
عمان کشوری در همسایگی جنوبی ایران و عضو شورای همکاری خلیج فارس است. این کشور در یک سال گذشته توجه ویژه ای به میانجی گری در چالش های منطقه ای داشته است. در اين راستا براي واكاوي بيشتر سياست خارجي اين پادشاهي و بررسی اهداف منطقه اي و جهاني عمان گفتگويي با دکتر عجم كارشناس سرشناس مسائل خلیج فارس داشته ايم:
واژگان کلیدی: اهداف منطقه اي، جهاني نقش، عمان ، جهان اسلام، سیاست خارجی عمان، مسقط
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اصول و اهداف سیاسی خارجی عمان چيست؟
اصول و اهداف سیاسی خارجی عمان در واقع ادامه ی سیاست و اصول سیاست خارجی است که شورای همکاری خلیج فارس تدوین می کند. عمان از بنیانگذاران شورای همکاری خلیج فارس و عضو اتحادیه عرب است و تقریبا با سیاست های این دو سازمان منطقه ای و قومی همراه و هم سو است. اما در مجموع سیاست خارجی عمان، سیاست ملایم و میانه رویی است و با همه کشورهای دنیا رابطه خوبی دارد. به خصوص با جهان غرب و آمریکا، انگلستان، اروپا و به خصوص با ایران.
مهم ترین نهاد ها و ساختارهای تاثیر گذار بر سیاست خارجی عمان کدام هستند؟ سلطان قابوس بن سعید، پادشاه عمان است و در واقع سیاست و حکومت در عمان مثل سایر کشورهای شیخ نشین منطقه است ساختار قدرت سنتی است ، یعنی امیر یا شیخ و یا رئیس قبیله بطور موروثی قدرت مطلق را در دست دارد. در عمان هم علی رغم اینکه اصلاحات سیاسی بسیار خوبی در دو دهه ی اخیر انجام شده، اما همچنان سلطان رئیس قوه ی قضاییه، مقننه و اجرایی است. وزیر خارجه، نخست وزیر، فرمانده کل قوا و وزیر دفاع، همه یا تحت هدایت خود سلطان هستند یا اینکه منصوب شخص ایشان هستند. حتی وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی نیز تحت نظر وی می باشد در حقیقت خود سلطان در راس همه امور اجرایی و سیاست خارجی است و قوه ی قضاییه هم با فرامین سلطان تعیین تکلیف می شوند. البته از سال 1991 دو مجلس که تقلیدی از مجلس ملی و سنای دیگر کشورهاست به وجود آمده که به نوعی انتخابی، انتصابی محسوب می شود. یکی شورای مشورتی است و دیگری شورای دولت یا شورای وزرا. این نهاد ها با ارایه پیشنهاد و راهکارهای تخصصی تا حدودی در کشور تاثیر گذار هستند، اما تاثیر اصلی را راه و روش سلطان و یا فرمان های اجرایی او دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اهداف و اولویت های منطقه ای سیاست خارجی عمان چیست؟
اهداف و اولویت های منطقه ای سیاست خارجی عمان اصولا بر پایه ی منافع ملی آن کشور است. اولویت اول به کشورهای همسایه داده می شود. به خصوص هند، پاکستان، ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس. سیاست خارجی عمان تقریبا منطبق است با اهدافی که شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب تدوین می کند به جز بعضی موارد استثنایی که با منافع ملی آن کشور پیوند خورده به خصوص در رابطه با ایران و هند که میتوان گفت شاید بعضی اوقات با اهداف شورای همکاری خلیج فارس کاملا همسو نباشد .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: عمان چه نگاهی به بازیگران بزرگ بین المللی داشته است؟
باید گفت که عمان به بازیگران بزرگ بین المللی نگاه احترام آمیزی داشته و روابط دوستانه و تاریخی ای با آمریکا و بریتانیا داشته. اصولا از سال 1970 که سلطان قابوس به قدرت رسیده سعی کرده که این کشور را از حالت درون گرایی به برون گرایی وارد کند و روابط خود را با کشورهای جهان گسترش دهد. رابطه عمان بخصوص با هند، پاکستان، چین رابطه خوبی هست. عمان از سال 1973 روابط خود را با چین کمونیست شروع کرد با پاکستان روابط خود را توسعه داد سواحل مکران که جزو عمان بود به پاکستان واگذار شد و در سال 1958 هم بندر گوادور را به 6 میلیون دلار به پاکستان فروخت و بعد از فروپاشی شوروی عمان با کشورهای آسیای میانه و با روسیه روابط متعادلی داشته است. عمان عضو اتحادیه کشورهای کریدور شمال جنوب هست این کریدور بندرعباس را از طریق ریلی و جاده ای به آسیای میانه ، روسیه و اروپا وصل می کند عمان قرار هست از طریق لوله زیر دریا گاز مصرفی هند را در بخش جنوبی هند تامین کند بخش اعظم این گاز از ایران به عمان صادر خواهد شد. روابط عمان با سایر کشورهای جهان اهمیت و برجستگی قابل ملاحظه ای نداردو بیشتر به فروش نفت و واردات سلاح و همکاری های نظامی و دریایی محدود می شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در دهه های گذشته عمان چه نقش عمده ای را در مسائل منطقه ای بازی کرده است؟
باید گفت از سال 1975 که با کمک ایران، بریتانیا و پاکستان، شورش چپ گرایان ظفار در هم شکسته شد ، عمان وارد مرحله ی جدیدی از تاریخ خود شد و سلطان قابوس سعی کرد که روابط خارجی خود را توسعه دهد و عمان از یک کشور سنتی عقب مانده خود را وارد جرگه ی توسعه بکند. در نتیجه عمان از آن زمان وارد معادلات بین المللی شد. از قرار داد صلح کمپ دیوید اعراب و اسراییل، مصر و اسراییل حمایت کرد. در عین حال که رابطه ی خوبی با انگلستان و امریکا داشت. در سال 1986 سفارت خود را در مسکو ایجاد کرد. سعی کرد که با امارات و عربستان مشکلات مرزی خود را حل کند و بعد از جنگ بین ایران و عراق سعی کرد بین این دو کشور میانجی گری کند و در پایان دادن جنگ و صدور قطعنامه های پایان جنگ 598 نقش بارزی را ایفا کرد. وحتی میزبان برخی مذاکرات محرمانه در اواخر جنگ بوده است.البته عمان به عنوان یک کشور متحد آمریکا، مبدا آن هواپیماهایی بود که به طبس وارد شدند. و عمان سعی کرد در عین حال که با ایران رابطه ی خوبی دارد، با عراق و آمریکا هم رابطه ی خوبی داشته باشد. بعدها برای آزادی شهروندان غربی زندانی در ایران وساطت کرده و اقدامات موفقیت آمیزی داشته است بطوریکه در رابطه با آزادی ملوانان انگلیسی که در دوره آقای احمدی نژاد دستگیر شدند، عمان نقش خیلی بارزی داشته است. وساطتی که بین ایران و همسایگان عرب ایران هم داشته و از تشنج زایی میان این کشورها حمایت کرده است در بهبود رابطه ی ایران با عربستان و انگلستان نقش داشت و با قطع رابطه ی انگلستان با ایران، عمان به مدت 5 سال حافظ منافع انگلستان در ایران بود. اولین سری ملاقات های محرمانه ی هسته ای بین ایران و آمریکا از سال 1391 با وساطت شخص سلطان قابوس و وزیر خارجه اش در عمان شروع شده بود. رسانه های گروهی عمان از دامن زدن به جو ضد ایرانی ابا دارند و ایران را خطری برای منطقه نمی دانند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش عمان در نظام بین الملل و منطقه به چه عواملی وابسته است؟
نقش کشورها بستگی به موقعیت جغرافیایی، وضعیت اقتصادی، جمعیت و سرمایه ی این کشورها دارد. عمان جمعیت قابل ملاحظه ای ندارد. حدود دو میلیون بومیان این کشور و دو میلیون نیز مهاجران هستند. از قدرت اقتصادی و حجم بالای توان اقتصادی هم برخوردار نیست. اما یک موقعیت استراتژیک و تنوع قومی دارد که این موقعیت استراتژیک به عمان نقش بارزی می دهد. عمان در همسایگی هند و پاکستان و ایران واقع شده. و این موقعیت مهم ژئوپلتیکی، تنوع قومی و تنوع جغرافیایی و آب و هوایی عمان را از سایر کشورهای حوزه خلیج فارس جدا می کند،. عمان کشوری است که دارای بومیان متنوعی است به طور مثال 30 درصد بومیان عمان بلوچ ها هستند که به نوعی به زبان و فرهنگ ایرانی وابسته هستند. این قوم نقش بارزی در فراز و نشیب های عمان داشته. به خصوص زمانی که عمان توانست به عنوان یک امپراتور ظاهر شود و هنگامی امام مسقط سواحل آفریقایی را فتح کرد و پرتغالی ها را شکست داد به خصوص در جنگ 1698 که قلعه جیزز یا قلعه عیسی را در شهر ممباسا از پرتغالی ها گرفتند و آن را تصرف کردند و به امپراتوری پرتغال پایان دادند. نقش بارزی که بلوچ ها در این تحولات بازی کردند خیلی مهم بود. بخشی از فرهنگ سواحیلی آفریقا ملهم از حضور آن دوره عمانی ها و بلوچ ها است. در بعد دیگری بستگی به تحولات منطقه ای و بین المللی خواهد داشت خلیج فارس آبستن حوادث است و به انبار و زرادخانه نظامی تبدیل شده است هر آن جرقه ای می تواند موجب شعله ور شدن یک رویدا خطرناک در منطقه شود. عمان می تواند وساطت خود را میان طرفهای ایرانی – عربی و غربی فعال تر کند. هر رویدادی برای کل کشورها خطرناک خواهد بود و اقتصاد تمام این کشورها از میان خواهد رفت قطعا عمان جزو کشورهایی است که نگران هست اگر جنگی صورت پذیرد هیچ کشوری مصون نخواهد ماند این موضوعی است که عمان بهتر می تواند به همپیمانان خود تفهیم کند
