دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح -IPSC
ایام دهه فجر به عنوان دهه پیروزی انقلاب اسلامی برای ملت ایران ماندگار و فراموش نشدنی در تاریخ چند هزاره ای است، اکنون بیش از ۴۶ سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می گذرد ؛ انقلابی که رساترین فریاد تاریخ ، به رهبری امام خمینی (ره) به فرجام رساند و برای حفظ آن، با تمام وجود تلاش کرد. انقلابی که مبتنی بر بینش عمیق توحیدی و الهام گرفته از انقلاب حسینی بود، که در آن عده ای قلیل، با اعتقادی وسیع و راسخ، حاکمیت طاغوتی را شکست دادند و چشم قدرتمندان را خیره ساختند. انقلابی که نماد اصلی آن طلوع روشنایی و رستگاری است . بدون شک سه عامل رهبری ؛ اتحاد و تمسک به اصول اسلامی نقش اساسی در پیروزی انقلاب اسلامی داشت. اساتید علوم سیاسی بر این باورند که انقلاب به مفهوم تغييرات بنيادين در تمامي زمينه هاي اجتماعي ،معنوي اقتصادي و قضايي و به ويژه سياسي مي باشد ،تغیيراتي كه معمولا با خشونت و ايثار و فداكاري انساني رو به رو مي باشد. به طور كلي مي توان انقلاب اسلامي ايران را در كنار مبارزات بي نظير ملت ايران به رهبري امام خميني نتيجه سياست هاي غلط قدرت هاي بزرگ به ويژه بريتانياي كبير ،ايالت متحده امريكا و شوروي سابق در مورد ايران در 200 سال پيش از انقلاب اسلامي ارزيابي نمود . واقعیت این است که اسلام از زمان مبعث رسول مکرم (ص) توجه ویژه ای به تعاملات با غیر مسلمانان و همسایگان و سراسر گیتی داشته است امری که امروزه به زبان رایج سیاست خارجی نامیده می شود و اولین مولفه و نماد آن سندی بود که به دستور حضرت محمد (ص) تنظیم که از 53 ماده بیش از 30 ماده آن به روابط با غیرمسلمان مربوط بود و لذا انقلاب اسلامى ایران که بىشک پدیدهاى نوظهور در قرن حاضرمىباشد تحولى شگرف در عرصه روابط بینالملل و در معادلات سیاسى دولتهاى جهان پدید آورد.
این رهبر تاریخ ساز انقلابى را بنیان نهاد که بسان تیغى دو لبه همزمان علیه کمونیسم و کاپیتالیسم به کار گرفته شد. ایشان با هدف مقابله با سلطه ابرقدرتهاى شرق و غرب، ملل اسلامى را به رویکردى مجدد به ارزشهاى اسلامى فرا خواندند و با قائل شدن رابطهاى مستقیم میان انقلاب و ایدئولوژى، انقلاب را شرطى لازم و ضرورى براى تحقق آرمانهاى الهى و تعالى انسانى تلقى کردند، که در این راه در پیاده کردن نظریه خویش اهتمام نمودند و مهمتر اینکه در این رهگذر، علاوه بر اهتمام به حاکمیت آرمانها و ارزشهاى مذهبى، از هیچ کوششى براى تحقق جنبههاى آزادیخواهانه و استقلال طلبانه نهضت فروگذار ننمودند و بدین ترتیب انقلاب به عنوان وسیلهاى براى تحقق جمهوری اسلامی قرار گرفت. واقعیت این است که این انقلاب بزرگترین نوع آوری سیاسی قرن بیستم به حساب می آمد و توانست با ارایه الگوی جدیدی از نظام سیاسی که در تقابل با نظام های موجود قرار داشت، داعیه دار طرحی نو مقابله با هژمون آمریکا باشد. از سویی دیگر با تمسک به آموزه های دین اسلام که نقش اساسی در شکل دهی به انقلاب اسلامی داشت، توانست تئوری هایی را که علل شکل گیری انقلابها را در عاملی غیر مذهب و دین جستجو می کردند ، به زیر سؤال برده و با اتکاء به آن، نظام جهانی مبتنی بر دو قطبی را با چالش عمده مواجه سازد. ره آورد تأثیر گذار انقلاب اسلامی که سبب ایجاد موجی جدید در میان ملت های مسلمان شد، احیای دوباره گفتمان های به فراموشی سپرده شده هویت بخشی به مسلمانان در عرصه سیاست و اجتماع بوده است. نهضت امام خميني (ره) اوج گرايش اسلام واقعي بود و در واقع تحولات منطقه ای و بین المللی نتیجه تفكر و طرح امام خميني (ره) و تلفيقي از هويت و توسعه بود. با بحران اوکراین امروزه بیش از هر زمان دیگر صحبت نظام چند قطبی با محوریت چین، روسیه؛ ایران و غیره می شود چرا که پيروزي انقلاب اسلامي ايران شکل گیری ايده نفي موازنه قدرت و شكل گيري بلوك چند وجهی جديد را ترویج و تقویت نمود، در حالی که که بعد از جنگ جهاني دوم تا فروپاشي شوروي، نزاع ميان دو ابرقدرت يعني آمريكا و شوروي سابق بر سر تصاحب ارضي و غير ارضي كشورها وجود داشت. در اين دوران كه از آن به جنگ سرد تعبير مي شود، ميان اين دو قدرت حالتي بين خصومت و عدم خصومت وجود داشت كه عواملي مانند ترس از يك جنگ اتمي كه منافع هر دو طرف را به خطر خواهد انداخت، سبب گرديد تا هيچ يك از اين دو ابرقدرت به جنگ گرم متوسل نشوند. موضوع مهم دیگر و در واقع بزرگترين نوآوري انقلاب اسلامي را مي توان از سویی احياي گفتمان هايي دانست كه در بطن و ذات دين اسلام وجود داشته ، اما از سوي كشورهاي جهان اسلام به محاق فراموشي سپرده شده بود. این انقلاب با تأکید بر قدرت نرم افزاری فرهنگ و تفکر و نیز تفوق اندیشه ورزی بر ابزار انگاری، نوعی فعالیت گری فکری و فرهنگی را رقم زد که بر استقلال فکری و فرهنگی ملت های مسلمان استوار بود.
انقلاب اسلامي ايران هر سه مولفه اصلي مشاركت جمعي مردم ، اصلاح و تغيير و مبارزه و نقش آقرینی رهبری را در خود جاي داده و حتي با توسل به ارزش هاي ديني و معنوي تغييرات ماهوي را در تئوري انقلاب ايجاد نموده است . انقلاب اسلامي ايران ، انقلابي محدود به جغرافياي ايران نبوده و امروزه عملکرد و دستاورد سیاست خارجی مبتنی بر سه اصل عزت، حکمت و مصلحت توامان با تحولات مثبت در روابط با همسایگان بویژه با عربستان و تقویت نقش ایران در فرایند تغییرات در ژئوپلیتیک اورآسیا حکایت از آن دارد که کشورهای منطقه و قدرت های منطقه ای و بین المللی به اهمیت نقش کشورمان در تقویت و تحکیم صلح و ثبات در منطقه حساس خاورمیانه و جهان وقوف کامل دارند.
