فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
کشته شدن بن لادن در سال گذشته تحولي نوين در نگاه به شبکه القاعده بود، اما از آنجایی که سال‌هاست ماهیت متمرکز و سلسله مراتبی القاعده تغییر پیدا کرده و به صورت تشکیلاتی نامنظم و انعطاف‌پذیر درآمد است، خطر آن همچنان باقی است. در اين بين با توجه به تحولات يك سال گذشته در منطقه تلاش كرده ايم براي بررسي بيشتر توان و پتانسيل كنوني القاعده و نسبت و رابطه آن با سكولار سازي در جهان اسلام به گفتگويي با دكتر رضا كاوياني استاد دانشگاه آزاد تهران جنوب و كارشناس مسائل القاعده پرداخته ايم:
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در یک سال گذشته برخی براین نظرند که تحولاتی نوین در راستای استراتژی ها و تاکتیک های القاعده و زیر شاخه های آن در سطح جهان بوجود امده است. نگاه شما در این مورد چیست؟
درست است. در اين بين اگر استراتژي را چگونگي رسيدن به هدف از مبناي فكر تعريف كنيم تغییراتی در استراتژی ها و تاكتيك هاي القاعده به وجود آمده است، لیکن همچنان در اهداف هیچ تغییری مشاهده نمی شود. در اين بين نيروهاي مذهبي و مبارز هم كه ادعاي حق دارد به القاعده پيوند مي خورند و القاعده در ديگر كشورهاي مسلمان و در ساير بخش هاي جغرافيايي مانند هند آفريقا و… حضور بيشتر يابد. مثلا امروزه القاعده در آندراپرادش و كشمير هند حضور دار د و به گسترش جغرافيايي پرداخته است. در اين بين اكنون اين جريان گسترده تر شده و از دو كشور اصلي قبلي مانند عربستان و افغانستان به ساير كشور ها نفوذ يافته است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: کشته شدن بن لادن چه تأثیری بر آینده القاعده داشته است؟
در واقع هنوز هم سند معتبري براي رد و يا پذيرش شركت القاعده در سرنگوني برج هاي دوقلوي تجارت جهاني وجود ندارد. بايد گفت كه القاعده هر چند توسط امريكايي ها بنيان گذاشته شد، اما ممكن است در دوره رشد و بلوغ خود بر ضد امريكايي ها تلاش هايي را انجام داده باشد. اما اينكه همچنان امريكايي ها از اين جريان بهره برداري كرده و در كشورهاي اسلامي به حضور و نفوذ خود را ادامه داده و در اين كشور ها نيرو پياده ميكنند واقعيتي انكار ناپذير است. گذشته از اين شاید به این صراحت نتوان گفت بن لادن کشته شده است. زیرا هیچ سند و مدرک معتبری در این زمینه ارائه نشده است. صرفا آمریکا این ادعا را داشته که او را کشته و به دریا انداخته است. آنها عملیاتی پیچیده، خطرناک و پرهزینه را که همواره در کاخ سفید مشاهده می شد، هدایت کرده اند که احتمالا او را زنده دستگیر کنند نه اینکه او را بکشند. حال آنکه برای کشتن او نیازی به عملیاتی با ویژگیهای یاد شده نبود. در هر حال اعلام خبر كشته شدن بن لادن از سوي غرب عملا از يك سو بيان اين امر به كشورهاي مسلمان است كه پيگيري بن لادن بي نتيجه نبوده است و از سويي هم اطمينان خاطر به مردم غرب و امريكا در مورد بن لادن و مرگ وي بود. در اين حال امريكا براي پاسخ گو بودن به ماليات هاي مردم و هزينه ها مرگ بن لادن را اعلام كردند. گذشته از اين بايد گفت اعلام خبر كشته شدن بن لادن در يك سال گذشته تاثير منفي اي بر كاهش فعاليتهاي اين جريان نداشته بلكه به گسترش آن هم كمك كرده است .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا القاعده با توجه به حضور بیشتر در کشورها و مناطق متعدد در حال افزایش قدرت است ؟
بله همینطور است. تلاش القاعده، ایجاد تحرکاتی در کشورهای مسلمان برای تضعیف حکومتهای آنهاست. در اين بين القاعده با تغيير حكومت ها براين نظر است كه اين كشورها راه ايران را در پيش نگيرند. جدا از اين بايد گفت بر طبق نقشه راه غربي ها بسياري از كشورهاي اسلامي بايد به چند كشور تقسيم شوند( مثلا در مورد عراق و دعواي كردها، شيعيان و سني ها ) و در اين راه در حقيقت القاعده به كمك سياست هاي امريكا در آمده است. با توجه به اين واقعيت در واقع اسرا ئيل هم هراس زيادي از كشورهاي مسلمان ندارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: القاعده و سازمان ها و گروه هاي کنونی وابسته به آن را میتوان به چند گروه تقسیم نمود؟
هیچ تفاوتی بین تشکیلات القاعده و یک حکومت نظامی وجود ندارد. بدین معنا که این تشکیلات ، تمام ابزار ها را از جمله گروه اقتصادی و جذب مالی،گروه آموزش نظامی ،گروه تخریب،گروه اطلاعاتی و … و دیگر بخشهای مورد نیاز را در سطح جهانی دارد. در اين حال باید به این نکته توجه داشت پس از سید جمال الدین اسد آبادی در قرن 19 میلادی، اخوان پیشنهاد بیداری اسلامی را با خط فکری قرآن در یک دست و شمشیر در دست دیگر ارائه داد. اما بعد ها اخوان المسلمین تصمیم گرفت که فقط قرآن را بردارد و شمشیر را رها نماید. در آن هنگام به اهتمام آمریکا، گروه القاعده تشکیل شد و امروز با تقسیم کار بصورت مدل تركيه ترکیه (کار فرهنگی) و القاعده (کار نظامی ) ادامه می یابد. مثلا اگر به رويكرد كنوني تركيه در اين زمينه نگاه كنيم درمي بايم با وجود هزنيه هاي ايران در فلسطين اكنون عكس اردوغان به جاي رهبران انقلاب اسلامي مورد توجه قرار ميگيرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: طبق گزارش وزارت خارجه آمریکا، القاعده حداقل با 28 سازمان اسلامی ضدآمریکایی مرتبط است. در اين بين آيا شما با افزايش شمار گروه‌هاي وابسته و متحد القاعده روبرو هستيم؟
اينكه امريكايي ها اين اخبار را اعلام ميكند به چند علت است. نخست ترساندن كشورهاي اسلامي و حكومتهايي كه احتمال سقوط آنان وجود دارد و دوم ترساندن، متنفر كردن و دور كردن امت مسلمان از اسلام اصيل با بهره گيري از القاعده. اكنون القاعده در حال توجه به گروه هاي اسلامي چه در سطح فرهنگي سياسي و..دركشورهاي اسلامي است. اكنون نيز القاعده بيشتر از آنچه تصور ميرود با گرو ههاي اسلامي و وابسته در مناطق مختلف كشورهاي اسلامي رابطه برقرار كرده است. يعني با توجه به توسعه فرهنگي نيرو ها را به سمت خود جذب مي كند. در اين بين هم در واقع آمریکا بدنبال اجرای هدف خود یعنی” نقشه راه ” است و با سوء استفاده گاه به گاه از القاعده ، زمینه آنرا برای دهه های آینده فراهم می نماید و برای کلیه کشورهای مسلمان نشین برنامه دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا میتوان تصور کرد که القاعده و متحدان آن در حال بازسازی قدرت خود در مناطق شمال غربی پاكستان و همچنين افغانستان هستند؟
همینطور است. اما اين بازسازی به گونه ای که امریکا را بیشتر به اهدافش نزدیک مي نماید. چرا كه هدف اصلي القاعده هم خدمت به منافع امريكا در سراسر جهان است، واقعيتي كه انكار ناپذير است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: به نگاه شما توان ایفای نقش القاعده در یمن و سومالي تا چه حدی است و آیا القاعده میکوشد تا از یمن و سومالي به عنوان پایگاهی مطمئن برای حضور در آفریقا بهره گیرد؟
اگر وضع به همین منوال ادامه داشته باشد، شاهد روزی خواهیم بود که القاعده در کلیه کشورهای مسلمان نشین ، حضور فیزیکی داشته باشد و در هر قاره و كشور در یک یا چند مکان استراتژیک برای آنها وجود داشته باشدکه قاره آفریقا نیز از اين امر جدا نیست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: به نظر شما نگاه القاعده به سوريه چیست؟
القاعده در سوریه با توجه به پایگاه مقاومتی كه حکومت سوریه علیه اسرائیل دارد از نقش نظامی کمتری و فرهنگی بیشتری برخوردار است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به تحولات يك سال گذشته در كشورهاي شمال آفريقا نقش و تاثير القاعده در كشورهاي اين منطقه و منطقه صحرا تا چه حدي است؟
آنچه تفاوت ماهوی جمهوری اسلامی ایران و آمریکاست این است که ایران مایل است در جوامع اسلامی، انقلاب اسلامی همراه با حکومت اسلامی و قانون اساسی آن شکل بگیرد و آمریکا تلاش می کند حکومت مسلمانان مبتنی بر قاعده دموکراتیک غربی با الگو پذیری از ترکیه شکل بگیرد. در اين راه آمریکا از هر امکاناتی از جمله تشکیلات القاعده ( مقلا القاعده شاخه منطقه صحرا ) برای پیشبرد اهداف خود استفاده می نماید. حال در هر کجای جهان که نیاز باشد اینگونه خواهد بود. اين امر در واقع بر مبناي تئوري جهاني سازي غربي سازي بايد صورت مي گيرد در حالي كه مسلمانان معتقدند كه اسلام پاسخي براي تمام مشكلات و چالش ها دارد. امري كه بر خلاف منافع امريكا است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: به نظر شما كاركرد القاعده در خدمت به امريكا چیست؟
به نگاه من كاركرد القاعده سكولار سازي، پنچر و عقيم كردن كشورهاي مسلمان و كشورهاي جهان اسلامي است كه ممكن است در آنها بيداري اسلامي بر ضد غرب انجام گيرد است. در اين حال هر چند در بيان القاعده رويكردي ضد غربي دارد، اما اكنون القاعده از پول ، سلاح و ايدئولوژي اسلامي براي سكولار كردن مسلمانان با توجه به ابزارهايي مانند افراطي گري اسلامي و برنامه ريزي استفاده ميكند. در اين راستا مردم مسلمان را از حكومت ها و جنبشهاي اصيل اسلامي مي هراساند و به سكولار كردن آنها كمك ميكند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: به نظر شما آينده نفوذ و توان القاعده به چه متغيرهايي وابسته است؟
در واقع اين امر وابستگي به عملكرد مسلمانان در كشور هايي است كه هنوز دولت هايشان مورد تغيير قرار نگرفته اند. مثلا مسلمانان ايالت آندراپرادش تا چه حدي ادعاي استقلال خواهند كرد؟ گذشته از اين امر به چگونگی تشکیل حکومتهای اسلامی جدید در جهان اسلام بر اساس. (مدل ایران یا مدل ترکیه) بستگی دارد. در اين بين بايد گفت كه اگر ما مجموعه كار القاعده و تركيه را در كنار هم بگذاريم اين دو، دو لبه يك قيچي است. يعني هيچ كدام از اين دو بدون ديگري برندگي ندارد. در اين حال هر دو اين دو لبه هم نزد امريكا است و مكمل هم در دنياي اسلام هستند. يعني القاعده حركت هاي نظامي را مورد توجه قرار ميدهد و تركيه هم به بعد فرهنگي. جدا از اين حکومت اسلامي ، قانون اساسی فدرال یا شبه آن و نهایتا امکان تقسیم سرزمینی کشورهاي اسلامي، همه و همه ارتباط مستقیم با توان القاعده خواهد داشت.
