مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
اخوان المسلمين مصر اكنون از بازيگران اصلي صحنه داخلي مصر است. بازيگري كه پس از پيروزي در انتخابات هاي پارلماني، رياست جمهوري و همه پرسي قانون اساسي اينك فراروي چالش ها و معادلات نوين داخلي و منطقه اي قرار گرفته است. در اين بين براي واكاوي و بررسي بيشتر نقش اين گروه در منطقه و مصر و همچنين احتمال تندروي و صدور انقلاب گفتگويي با دكتر رضا كاوياني كارشناس مسائل مصر و جنبش هاي اسلامي داشته ايم:
واژگاه كليدي: اكثريت گرايي اخوان، نقش فراملي اخوان، آينده جايگاه اخوان، اخوان المسلمین، صدور انقلاب اخواني ، رهبري اخوان در جهان اسلام
مركز بين المللي مطالعات صلح: در نگاهي مقايسه اي اخوان‌المسلمین مصر از نظر ساختاری و تفكري چه شباهت ها و اختلاف هايي با يك دهه گذشته دارد؟
اخوان المسلمين در 1928 ميلادي بر اساس يافته هاي مرحوم سيد جمال اسدآبادي و بعدها نيز شيخ حسن بنا (كه اساسنامه آن را نوشت) شكل گرفت. نگاه انديشمندان اسلامي در اين دوران آن بود كه بايد براي جبران اشتباهات دو راهكار مورد توجه قرار دهند. نخست تعليم قران، فرهنگ قرآن و اسلام را زنده كنند. همچنين شمشيري براي مبارزه با استبداد داخلي و استعمار خارجي داشته باشند. اخوان با اين رويكرد شروع به فعاليت كرده و شاخه نظامي قدرتمندي را شكل داد ولي اندك اندك با توجه به اينكه در دولت ناصر مورد بي مهري، غضب و كشتار قرار گرفت تغيير روش داده و بيشتر به توسعه فرهنگ اسلامي پرداختند. در اين حال در نگاهي مقايسه اي امروز اخوان در مصر راي را به جاي گلوله برگزيده است. يعني اخوان امروزه نمي خواهد به سلاح دست برد و اراده خود را از راه قدرت نظامي به پيش برند، بلكه مي خواهد از راه جلب نظر مردم قدرت بيشتري گيرد. در گذشته هم اخوان توانسته در بين اقشار فقير جامعه مصر مانور دهند و نفوذ يابند. چنانچه رويكردهاي بهزيستي و مددكاري و توانيابي اخوان در مصر توانسته راي مردم را پشت سر خود داشته باشند تا قدرت نظامي و..
در اين حال اخوان رسيدن به قدرت را هدف قرار داده اند و براي اين كار و از نگاه غربي ها تبعيت از احكام الهي خود وسيله است. بنابراين هدف آن است كه در قدرت بماند. يعني ظاهر اسلامي خود را حفظ ميكند اما تلاش خواهد داشت تا همچنان در قدرت بماند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با در نظر داشت رابطه اخوان مصر با احزاب اخواني در ساير كشورها آيا اخوان مصر به نوعي به دنبال صدور انقلاب و يا رهبري اخواني در خاورميانه است؟
قطعا چنين امري مد نظر اخوان مصر است. اخوان در كشورهايي نظير سوريه، لبنان و حتي در عراق توسعه پيدا كرده و نشات گرفته از انديشه ها و افكار دانشگاه الازهر مصر است و خود را پيشگام تحولات مي داند. يعني همانگونه كه جمهوري اسلامي ايران خود را پيشگام مي داند الازهر هم در مقابل ايران در بين كشورهاي اهل سنت به دنبال انجام اين امر هست. اين امر از نگاه غربي ها نوعي برقراري توازن در خاورميانه و عدم اجازه به هيچ كدام براي قدرت گيري كامل و عدم اتحاد در بين مسلمآنان است.
هر چند برخي از رهبران مصري بر عدم صدور انقلاب تاكيد كرده اند، اما بايد گفت آنان در شرايط كنوني براي استحكام قدرت خود چراغ خاموش حركت ميكنند. چنانچه در گذشته هم قرار بود در انتخابات رياست جمهوري شركت نكنند اما شركت كردند و دست برنداشتند. يعني بايد گفت اخوان جدا از برعهده گرفتن مجلس و رياست جمهوري شفاف عمل نميكند. در سطح فراملي هم اكنون در رخدادهايي كه در سوريه رخ ميدهد اخوان سوريه از مصر كمك مي گيرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه امروزين و دقيق اخوان المسلمين مصر به شورا، دموکراسی و تفکیک قوا چيست؟
از گذشته شورا محور شعارهاي اخوان بوده است اما آنچه كه در عمل پياده ميكند كثرت گرايي نيست بلكه اكثريت گرايي است. يعني هر چند ممكن است در شعار كثرت گرايي مد نظر باشد و تا حدي هم در عمل انجام گردد (در مصر اديان و افكار و مختلف وجود دارد) اما اخوان در مصر در اين انديشه است با آرام كردن اوضاع و كنترل بيشتر بر جامعه بتوانند زمينه قدرت خود را گسترش و توسعه دهند. در اين حال هر چند ممكن است تفكيك قوا همانند تركيه مد نظر باشد اما به معني سكولار و جدايي دين از سياست نيست. ولي اخوان تلاش خواهد كرد كه قدرت برتر را از دست ندهد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مدل مطلوب اخوان در رابطه مذهب و سياست چيست؟
به نظر مي رسد كه اخوان در مصر حمايت مردم را مي خواهد ولي نهايتا حفظ قدرت سياسي مهم است و هدف اين امر است. همچنين عنوان سكولار مد نظر نيست، اما در عمل ممكن است اين امر رخ دهد و حفظ قدرت براي اخوان مهم تر است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه كنوني اخوان به غرب چيست؟
امريكا تلاش ميكند به كشورهاي عربي كه خيزش در آنها آغاز شده است تاكيد كنندكه مدل اسلامي ايران موفقيت آميز نيست و بايد مدل تركيه را براي توسعه اقتصاد و.. طي كنيد. اخوان اكنون تلاش نمي كند با قدرت هاي غربي يا ايدئولوژي هايي كه بخواهند آنها را كنترل و يا تحت نظر گيرد رويارويي پيدا كنند. اما همچنان در حال انجام امور خود هست.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا در نگاه اخوان الازهر باید کاملا از دولت استقلال پیدا کند؟
اين امر در بيان آري اما در عمل اينگونه نخواهد بود. الازهر مركز تئوري سازي اخوان است و دولت اجرايي مصر نمي تواند بدون تاثير پذيري از الازهر و سران مذهبي به حيات خود ادامه دهد و اين امر واقعيت است. در حال حاضر تمام تلاش اخوان اين است كه مديريت بحران كرده و فضا را به سوي آرامش كشاند. طبيعي است كه وقتي كه قدرت را در مصر به گونه ي كامل كسب كند قطعا تندتر خواهد شد و تاثيرات الازهر عميق تر و بيشتر از آنچه اكنون هست خود را نشان خواهد داد. چنانچه الازهر بر دولت مسلط خواهد شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي بر اين نظرند كه اخوانی ها در میان خود همگرايي ندارند و این مسئله این احتمال را تقویت می کند که اخوان دوباره رادیکال شود. نگاه شما چيست؟
بله درست است. اكنون هم دو تفكر در درون اخوان وجود دارد. يك طيف محافظه كارانه تر و گروه ديگري كه خود را به روز تر نشان ميدهد. در اين حال به نظر مي رسد اگر قدرت به دست رهبران ديني دانشگاه الازهر افتد تندروي هاي اخوان شروع خواهد شد. رهبران كنوني اخوان تا حدي ملايم تر هستند. مثلا مرسي تحصيل كرده امريكا است و همسر و فرزندانش در امريكا بوده است و به نوعي نمي تواند تندروي كند و از نگاهي گروگان غربي ها است. بايد گفت نفر بعدي اخوان به نرمي و ملايمي مرسي نخواهد بود.. مرسي ممكن است استعفا دهد و …
تندرو هاي اخواني كساني هستند كه همچنان معتقدند كه قدرت اسلحه آنان را حفظ مي كند. يعني شمشير را نبايد از دست انداخت. گروهي از پيروان محمد عبده گفته اند سلاح را بياندازيد و بايد با توسعه فرهنگي اسلامي به اين نقطه رسيد امروز وقتي كه قدرت حكومتي در دست آنها قرار گيرد مجددا سلاح به دست خواهند گرفت و در اين دوره قدرت نظامي عملا حامي آنچه براي توسعه فرهنگ اسلامي نياز داشتند عمل ميكند. يعني وقتي كه اخوان بتواند قدرت نظامي كشور را در دست گيرد ارتش بخشي از قدرت حاكميت خواهد شد و در دست حاكميت خواهد ماند. در اين جا است كه تندروي ها خود را بروز و ظهور خواهد داد. اخوان در واقع به سمتي خواهد رفت كه نه تنها در جهان عرب بلكه در جهان اسلام خود را رهبر حساب كند بلكه مقابله اي هم با توسعه تشيع هم در نظر گيرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به نظرات و پيش بيني هايي در مورد شكل گيري امپراطوري اخوان و صدور انقلاب و.. و همچنين سخنان مقامات اخوان در مورد عدم صدور انقلاب به نگاه شما اخوان المسلمين میان فعالیت فراملی و ملی چگونه تعادل ایجاد خواهد كرد؟
تا قبل از همه پرسي قانون اساسي عملا اخوان در مسائل بين المللي خيلي دخالت نمي كرد، ولي اكنون مسائل بين المللي را در در راس امور وزارت خارجه قرار ميدهند. چنانچه رابطه با فلسطين، سوريه و… مد نظراست. چنانچه مصر تلاش ميكند جايگاه تركيه (كه خود را به عنوان رهبر جهان اسلام معرفي ميكند و مشكلات كشورهاي اسلامي را دنبال ميكند) را بربايد. پتانسيل اين نقش از نظر تاريخي آنها را مصمم مي كند كه بايد برتري قدرت را به كار بندند. براي غرب هم اين امر نوعي شانس است و دو كشور تركيه و مصر مي توانند قدرت شيعي ايران را كنترل كنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نوع نظام مطلوب سياسي اخوان المسلمين براي آينده مصر چيست؟
از نظر مردم آنها بايد تلاش كنند كه به افكار و گروه هاي مختلف اجازه حيات دهند، اما از سوي ديگر نيز ميدانند كه بيشترين آرا را دارند. لذا اكثريت گرايي را دنبال مي كند و به به دنبال الگو بودن خود در منطقه هستند. چرا كه در كشورهاي منطقه هم اخوانيها منتظر هستند تا اخوان مصر و قانون اساسي مصر به سرانجام رسد. يعني آيا قرار است احكام ديني تراوش شده از دانشگاه الازهر جاري گردد و يا نمونه كامل و دقيق تركيه مد نظر باشد؟ در اين حال به نظر ميرسد رويكرد جذب آراي و افكار عمومي مدل تركيه را نشان ميدهند ولي در عمل تندروي زماني خواهد بود كه كشور را به طور كامل كنترل و بر مسند قدرت نشسته باشند و اين زمان زمان تندرو ي است. اما اي كاش اين تندروي ها عليه كل مشكلات مسلمامان باشد مثلا در راستاي آزاد سازي قدس باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آينده نقش و بازيگري اخوان المسلمين در خاورميانه و مصر به چه عواملي وابسته است ؟
اقتصاد مصر بسيار افت كرده، ارزش پولي آن ضعيف شده و درآمد صنعت گردشگري به پايين ترين در تاريخ مصر رسيده است. اكنون اقتصاد مصر به پول زيادي نياز دارد و نياز به احياي صنايع كوچك و.. وجود دارد. در اين حال رابطه با غرب و.. مورد نياز است تا بتوانند اقتصاد و ارتش را بازسازي كنند. آنان قطعا ساختار نظامي را تغيير خواهند داد و اجازه نمي دهند ارتش قاب جداگانه اي براي خود در حاكميت و تماميت ارضي قائل باشد. يعني ايده هاي فراتر از مرزهاي مصر در نظر است.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
