پژوهشگر و كارشناس افغانستان
مركز بين المللي مطالعات صلح-ipsc
هر چند در برخی از دوره های تاریخی و سده های گذشته مهاجرت های اجباری توسط فرمانروایان در برخی مناطق افغانستان صورت می گرفته است اما مهاجرت های داوطلبانه کمتر بوده است. همچنين مهاجرت ها به خارج از کشور پس از کودتای 1978 و تجاوز از شوروی در 1979 شمار بسیاری از خانواده های افغانستانی راهی خارج از کشور و کشورهای پاکستان، ایران و … شدند. پس از سرنگونی رژیم کمونیستی حاکم بر کابل و تشکیل دولت اسلامی مجاهدین و ادامه جنگهای داخلی، حکومت طالبان عملا روند مهاجرت به خارج كاهش نيافته است. در دو دهه گذشته نيز همچنان ادامه يافته است. همين امر موجب شد براي بررسي بيشتر وضعت مهاجرت افغانستانیها به خارج گفتگويي داشته ايم:
واژگان كليدي: افغانستان , رويارويي , مسئله, مهاجرت, سيد اسماعيل هاشمي, امنيت، پناهندگي،
مركز بين المللي مطالعات صلح: امروزه تعداد زیادی از افغانستانی ها (بیش از پنج میلیون) در سراسر جهان پناهنده یا مهاجرمی باشند. با در نظرداشت سرنگوني طالبان و آغاز دوره جديد در افغانستان علل داخلي تداوم مساله مهاجرت به خارج در بين افغانستاني ها چيست؟
فساد گسترده اداری مخصوصا در سطوح بالا، ناتوانی حکومت و شاید هم نداشتن عزم لازم برای مقابله با آن، موجب افزایش ناامنی‌ها، فقر، بی‌کاری و از بین رفتن فرصت‌های شغلی شده و در نهایت تمایل شهروندان به مهاجرت شده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: قبلا برخي از چهره هاي سياسي افغانستان نگرانی ونقد خود را از فرار مغز ها و از دست دادن نیروهای نخبه و متخصص در کشور بيان كرده بودند. چنانچه بسياري از ديپلمات هاي افغان به كشور بازنگشته اند. در اين حال حجم فرار مغزها و متخصصان در افغانستان تاچه ميزاني جدي است؟
بله، فرار مغزها را میتوان موضوعی جدی دانست؛ اما کمتر دیپلماتی را میتوان در زمره مغزهای افغانستان دانست؛ زیرا به گفته بسیاری از رسانه‌ها و واقعیت‌های موجود، تعداد زیادی از دیپلمات‌ها و مقامات ارشد وزارت خارجه معمولا از میان فرزندان و بستگان نزدیک رهبران، مقامات ارشد حکومت، وکلا، سرمایه‌داران و … انتخاب می‌شوند تا بدین‌ترتیب با استفاده از مصونیت‌ها و امکانات حاشیه‌ای کار در وزارت خارجه بتوانند در کشورهای خارجی زمینه اقامت خود را مهیا کنند.
جمع قابل‌توجهی از شخصیت‌های برجسته علمی، سیاسی، نویسندگان و حتی سیاستمدارانی که باید در اداره امور کشور در بخش‌های مختلف سهیم باشند، در حاشیه بوده و در صورت توان به خارج مهاجرت کرده‌اند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با سرنگونی طالبان و بنیان نهادن دولت جدید افغانستان، طرح بازگشت داوطلبانه مهاجران افغانستاني بین کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، دولت افغانستان و دولتهای ایران و پاکستان آغاز شد. آيا اين برنامه شركت خورده است؟
بله، زیرا فقط ترغیب مهاجران برای بازگشت به کشور نمی‌تواند کافی باشد. هرگاه حکومت افغانستان و نهادهای ذی‌ربط بین‌المللی بتوانند امنیت سرتاسری را در افغانستان تأمین کنند، خدمات اجتماعی و عمومی را بهبود دهند، زمینه‌های کار و اشتغال را فراهم کنند، بدون توصیه این نهادها، مهاجران به کشور باز خواهند گشت.
بسیاری از مهاجرانی که سال‌ها پیش بازگشته‌اند اکنون دوباره راه مهاجرت را پیش گرفته و خود را حداقل دوباره به کشوری که قبلا ساکن بوده‌اند رسانده‌اند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش متغير اقتصاد چه تاثيري در افزايش مهاجرت افغانستاني ها به خارج از كشور به شكل نيروي كار و يا اقامت دائم داشته است؟
شاید بتوان اقتصاد را یکی از مهم‌ترین عواملی دانست که مردم افغانستان را ترغیب به مهاجرت کرده است. حکومت افغانستان علی‌رغم کمک‌های هنگفت جامعه جهانی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های زیربنایی و همچنین مهیا بودن زمینه برای ترغیب و حمایت از سرمایه‌گذاری‌های بزرگ داخلی و خارجی برای استخراج معادن و تأسیسات مهم ملی، هرگز نتوانست با عبور از مجادلات سیاسی، زمینه را برای رشد و شکوفایی اقتصادی کشور مهیا کند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش و تاثیرگذاری مهاجرین در آینده افغانستان از نظر کمک به باز سازی، توسعه سیاسی فرهنگی و رشد اقتصادی است مهم بوده است. مهمترين پيامدهاي منفي تداوم مهاجرت افغانستاني ها به خارج از كشور چيست؟
اکثر شهروندانی که به کشورهای همسایه مهاجرت کرده‌اند دست‌کم اکنون باسواد هستند و با الگو گرفتن از فرهنگ و مهارت‌های جامعه میزبان، نسبت به کسانی که مهاجرت نکرده‌اند در حل چالش‌های زندگی خود پیش‌قدم هستند؛ اما مهم‌ترین پیامدهای منفی مهاجرت را میتوان در دوره بلندمدت جامعه‌پذیر شدن مهاجران در کشورهای مقصد و تضادهای فرهنگی و اجتماعی دانست که معمولا در بسیاری موارد منجر به اختلافات خانوادگی، قتل و برخی جرایم دیگر شده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا واقعا این نگرانی وجود دارد که رقم مهاجرت از افغانستان به كشورهاي ديگر افزایش گسترده یابد؟
این موضوع به شرایط سیاسی – اقتصادی کشور و مخصوصاً پیامدهای گفتگوهای صلح بین‌افغانستانی بستگی دارد. اگر افغانستان بتواند با عبور از این مرحله (صلح) وارد دوره جدیدی شود که در آن مشکل مخالفان مسلح (طالبان) که بخش زیادی از توان مالی و روانی حکومت و مردم افغانستان را به خود معطوف کرده است، عبور کند قطعاً از تمایل به بازگشت در بین مهاجران افزایش یافته و همچنین از عدم علاقه‌مندی مردم برای مهاجرت به‌شدت کاسته خواهد شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در سالهای اخير دولت افغانستان با سازمان ملل متحد و بعضي کشورهايي که در آنجا مهاجر افغاني بسر مي برند قراردادهای را بخاطر عودت مهاجرين افغاني امضا نموده است. در اين حال رويكرد دولت كابل در مورد مهاجرين افغانستان چگونه مورد تحليل و بررسي شما قرار ميگيرد؟
حکومت افغانستان، مخصوصا حکومت آقای اشرف غنی همواره تلاش کرده است مانع افزایش مهاجرت شهروندان به خارج از کشور شود؛ اما باوجود ناتوانی حکومت در تأمین امنیت شهروندان، افزایش فقر و بی‌کاری و همچنین آینده نامشخص گفتگوهای صلح، این حکومت در افزایش علاقه‌مندی مهاجران برای بازگشت به کشور چندان موفق نبوده است.
شاید مطلع باشید که بسیاری از شهروندان با وجود آگاهی از خطرات بیشماری که در انتظارشان است حتی به قیمت جان‌شان، دست به مهاجرت می‌زنند. چند روز قبل نیز براثر واژگونی یک کشتی حامل مهاجران افغانستانی در ترکیه، جمع زیادی از آنان کشته شدند؛ این یعنی عدم اطمینان و اعتماد شهروندان افغانستان به حکومت و برنامه‌هایش!
مركز بين المللي مطالعات صلح: در حدود چند ميليون نفر مهاجرين افغانستان در خارج از كشور حضور دارند و در مجموع در حدود 500 هزار افغان در کشورهای اروپای غربی زندگی می کنند در اين بين آينده كاهش و يا افزايش مهاجرت به خارج افغانستاني ها به چه عواملي وابسته است؟
همان‌گونه که قبلاً اشاره کردم، افزایش یا کاهش تعداد مهاجران افغانستانی منوط به توانمندی حکومت افغانستان در تامین صلح و ثبات دائمی، افزایش فرصت‌های شغلی و افزایش گستره حاکمیت دولت در تمام نقاط کشور و تطبیق بدون تبعیض قانون در کشور دارد.
