مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
روابط ایران و روسیه در یک سال گذشته جدا از تاثیر مساله هسته ای ایران تحت تاثیر متغیرهایی چون نوع نگرش پوتین به غرب و بحران هایی چون سوریه و اوکراین و اخیرا هم تحریم های روسیه بوده است. با توجه به دیدار اخیر روسای جمهور دو کشور برای بررسی بیشتر روابط گفتگویی با جناب حسن بهشتی پور داشته ایم:
واژگان کلیدی: افزایش روابط ایران و روسیه، روابط ایران و روسیه، ایران ، روسیه
در یک سال گذشته روابط دو کشور ایران ورسیه با چه تحولاتی روبرو بوده است؟
ایران و روسیه از دوره سوم پوتین از اردیبهشت نود و یک شروعی جدید در مناسبات خود داشته اند. بعد از رخدادهای روسیه ایران و روسیه در سوریه، نگاهی مشترکی در مورد به قدرت نرسیدن دولت دست نشانده غرب در دمشق داشتند. همچنین درمورد باقی ماندن دولت بشار اسد در سوریه اشتراک منافع بین دو کشور وجود داشت .
دومین اشتراک منافع این بود که خط مقدم جبهه در مقابل نفوذ غرب را در سوریه را احیا کنند. اما ایران از منظر ضدیت با رژیم اسرائیل نیز به باقی ماندن اسد در قدرت توجه داشت در حالی که این موضوع در اولویت روسیه نبود.
در هر حال شکل گیری همکاری بین دو کشور در سوریه شروع خوبی بود تا در زمینه های دیگری با هم همکاری کنند. این امر در عراق هم رخ داد هر چند در عراق خیلی این همکاری گسترده نشد اما در مورد مبارزه با داعش به ترغیب ایران روسیه جنگنده های سوخو را در اختیار دولت عراق گذاشت.
جدا ازاین نیز درهمکاری های دوجانبه در سال 91 به دلیل اعمال تحریم های غرب در امور بانکی ایران ، مبادلات بازرگانی دو کشور به سطح یک میایارد دلار کاهش یافت. اما پس از توافق ژنو دو کشور موفق شدند تا حدودی حجم مبادلاتشان را ارتقا دهند و تفهم نامه های جدید ی را امضاء کردند. البته هنوز به دلیل تحریم ها این امر در حد تفاهم نامه بوده و در حد اجرایی شاهد تحول بزرگی نبوده ایم . اما با تاکید مقامات دو کشور در یک سال اخیر روسای جمهور دو کشور چهار بار با هم ملاقات کرد ه اند و مسئولان ایرانی به روسیه رفته اند و مسئولان روسیه به ایران امده اند . این امر نشان دهنده اراده ی جدیدی برای توسعه روابط است.
در شرایط کنونی و بعد از بحران اوکراین و تحریم های روسیه این امر چه تاثیری بر نوع روابط گذاشته است؟
روسیه در بحران اوکراین انتظار داشت ایران به صراحت از موضع روسیه حمایت کند، اما به دلیل روابط خوب ایران با اوکراین، تهران وارد این درگیری نشد. چرا که منافع ملی ایران اقتضاء می کرد وارد درگیری نشود که نقش تعیین کننده ای در مدیریت آن ندارد.
به موازات تحریم روسیه ازسوی غرب، روسیه هم غرب را درزمینه خرید اقلام کشاورزی، لبنیات ، ماهی ساردین و غیره تحریم کرد. سوریه بیشتر این نوع از کالاها را از کشورهای شرق و شمال شرق اروپا تامین می کرد.
اما بعد از این تحریم ها روسیه به دنبال بازارهای جدیدی برای واردات بود. یکی از این بازارها ایران بود. ایران هم از این امر استقبال کرد وعملا منتظر فراهم شدن زمینه های بانکی هست و قرار شده است بانک مشترکی بین ایران و روسیه تشکیل گردد و مبادله با ارز های دو کشور باشد. این طرح ها موجب خواهد شد . روسیه در باره وواردات کالا از ایران بصورت راحتری نسبت به گذشته عمل کند. همچنانکه مدودوف نخست وزیر روسیه عملا نام ایران را به عنوان یکی از کشورهای جایگزین برای تامین مواد غذایی روسیه اعلام کرد. گرچه هنوزاقدامات قابل توجهی اجرایی نشده است شاید با سفر قای حجتی وزیر کشاورزی به روسیه این اقدام ها پیگیری شود.
دیدار روسای جمهور دو کشور دارای چه پیام هایی است؟
روسیه و ایران دو بازیگر منطقه ای و بین المللی هستند. دیدارهای روسای جمهوری دو کشور میتواند موجب هماهنگی های بیشتر دو کشور و رفع موانع موجود بر سرراه توسعه مناسبات گردد. مثلا ایران مایل است در مذاکرات هسته ای از حمایت های روسیه برخودار گردد و مسکو به حل سریع این مساله کمک کند. روسیه هم متقابلا انتظار دارد که ایران از نقش آفرینی بیشتر روسیه در خاورمیانه حمایت کند. ایران انتظار دارد روسیه به گسترش حضور ایران در قفقاز و آسیانه میانه کمک کند. دو کشور در مورد خزر به هم کمک میکنند .روسیه انتظار دارد ایران از موضع روسیه در خزر بویژه در مورد غیر نظامی شدن خزر و ممانعت از مداخله کشورهای ثالت حمایت کند. در این بین ایران هم از این موضوع استقبال کرده است و در نشست اخیر سران خزر در آستراخان هم این امر مطرح شده است . درمورد همکاری درشانگهای درملاقات های دو جانبه نیز توسعه همکاری های چند جانبه مد نظر است و تصمیمیاتی که گرفته میشود .
حوزه های همکاری مشترک دو کشور در سطح منطقه ای و بین المللی تا چه حدی افزایش پیدا کرده است؟
تقرببا می توان گفت این امراخیرا بیشتر مورد توجه دو کشور قرار گرفته است . مثلا درگذشته در مورد خزر، شانگهای، سوریه و لبنان و.. همکاریهایی و جود داشته است، اما اکنون بیشتر شده است. در مورد افغانستان هم روسیه و ایران قرار است کمک هایی به هم کنند. در حوزه امریکای لاتین بهبود مناسبات با این منطقه اگرچه ایران روسیه با هم کار مشترک نکرده اند اما هر دو نگاهی مشترکی دارند و در صدد توسعه مناسبات خود با کشورهای امریکای لاتین و آفریقا هستند. این حوزه ها در چند سال گذشته مد نظر مشترک بوده است اما هنوز آنگونه که باید روابط مشترک تحقق نیافته است.
در شرایط کنونی مهمترین چالش های توسعه روابط دو کشور چه است؟
در داخل روسیه هم چنان جناح های غرب گرا که طرفدار اسرائیل هستند مخالف توسعه روابط با ایران هستند و به بهانه تحریم های که ایران دارد با نظر پوتین مخالفت میکنند و تلاش میکنند کارشکنی هایی کند. لذا امکان توسعه روابط آنگونه که باید و شاید فراهم نشده است. در داخل ایران هم هنوز برخی خواستار توسعه روابط باروسیه نیستند. برخی به خاطر سابقه تاریخی روسیه و برخی نیز براین نظرند که ما با اروپا می توانیم روابط خوبی در صورت رفع تحریم ها داشته باشیم. لذا هنوز کار با روسیه جانیفتاده است این امر به دلیل عدم تسلط به زبان روسی و مشکلات بانک های روسیه مبادلات کند هم هست. برخی نیز به گونه سنتی مخالفت توسعه روابط با روسیه هستند. از سوی دیگر موضوع تحریم ها اگر برداشته شود. قطعا نقش مثبتی در توسعه روابط ایران و روسیه دارد.
اگر به موافقان مخالفان منطقه ای و بین المللی افزایش روابط ایران ورسیه نگاهی کنیم این بازیگران چگونه می اندیشند؟
قطعا امریکایی ها در مورد توسعه روابط ایران و روسیه حساس هستند. در واقع اگر روسیه و ایران با هم هماهنگ باشند می توانند نقش بیشتری در سطح منطقه ای و بین المللی داشته باشند. لذا یکی از مخالفان جدی روابط ایران و روسیه امریکا است. جدا از این از مخافان جدی دیگر روابط ایران و روسیه اسرائیل است و تا حدی زیادی در این مسیر کارشنکی میکند. عربستان سعودی حداقل در مذاکراتی که افشا شده است در مورد توسعه روابط ایران با روسیه بویژه در بخش های هسته ای حساس بوده است. ترکیه خود دارای توسعه مناسبات با روسیه را در دستور کار قرار داده است لذا توسعه روابط ایران با روسیه هیچ تخریبی در روابط ترکیه و روسیه ایجاد نمیکند.یعنی ایران و ترکیه رقیبی برای هم در مورد روابط با روسیه نیستند. اما از نظر اینکه در صورت همکاری بیشتر ایران و روسیه ، قدرت تاثیرگذاری منطقه ای و جهانی ایران بیشترمی شود، احتمال دارد ترکیه از این امر نگران باشد. در مجموع کشورهای دیگر در منطقه به نظر میرسد از توسعه روابط ایران با روسیه استقبال کنند.
