اعراب در دام ایران‌هراسی
محمد صادق جوکار
مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC
بررسی موضع‌‌گیری‌ها و اقدامات کشورهای عربی خاورمیانه در مورد برنامه هسته‌ای ایران نشان می‌دهد که کشورهای عربی در فضای توهمی «ایران‌هراسی» که از سوی غرب ساخته شده است افتاده‌اند. از این منظر وارونه‌نمایی، تهدید نمای و حتی قریب‌الوقوع بودن تهدید از سوی ایران در چارچوب پیگیری برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز نسبت به حاکمیت ملی دولت های عربی سبب برخی اقدامات واکنشی بحران ساز از سوی آنها شده است.
از نظر تحلیلی برخی شواهد حاکی از پذیرش و حتی درونی‌شدن القای خطر تهدید اعراب نسبت به حاکمیت اعراب است. این بخش به بررسی و نقد و ارزیابی کنش‌های دولت‌های عربی می‌پردازد که با توجه به اظهارات ضمنی و یا صریح آنها در واکنش به پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران است.
اقدامات دولت‌های عربی را در قالب خرید تسلیحات نظامی متعارف، همکاری‌های نظامی با قدرت‌های غربی و در نهایت اقدامات آنها در گسترش تسلیحات غیرمتعارف هسته‌ای، شیمیایی و بیولوژیکی برای مقابله با توهم تهدید ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد.
الف) خرید تسلیحات نظامی
از نظر کلی در سیاست اعلامی کشورهای عربی خرید تسلیحاتی به‌عنوان نوعی سیاست متعارف و معمول در برنامه استراتژیک این کشورها خصوصاً کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بیان شده است ولی تحلیل دقیق‌تر نوع تسلیحات خریداری شده حکایت از آن دارد که گزینش و تأکید بر نوع خاصی از تسلیحات حاکی از نگاه حرفه‌ای به اهداف نظامی خاصی است. در مجموع براساس اعلام «مرکز کنترل و عدم گسترش تسلیحات»، از سال 2003 به بعد کشورهای خاورمیانه در مجموع رقم نجومی 495 میلیارد دلار تسلیحات خریداری کرده‌اند که بخش اعظم آن سهم کشورهای حوزه شورای همکاری خلیج فارس PGCC است.
به‌عنوان مثال خرید تسلیحاتی سال 2008 کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس حدود 82 میلیارد دلار بوده است. می‌توان سهم کیفی تسلیحات خریداری شده با توجه به اهداف آن را در مؤلفه‌های دریایی و هوایی بارزتر از دیگر مؤلفه‌ها دانست. در حوزه نیروی دریایی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بر «حفاظت برد کوتاه» از خطوط ساحلی و منطقه انحصاری اقتصادی تمرکز دارند و به همین منظور سرمایه‌گذاری گسترده‌ای بر روی «شناورهای گشت ساحلی» (OPV) با مشارکت واحد هلیکوپترهای توپدار صورت گرفته است. این شناورها انواع مختلف کلاس‌های عملیاتی خریداری شده که نمونه اصلی آنها «رزمناوهای کلاس بینونه» برای انجام اهداف منطقه‌ای است. در زمینه نیروی هوایی تمرکز کشورهای عربی خلیج فارس بیشتر بر خرید سیستم دفاع هوایی است. به‌عنوان مثال در سپتامبر 2008 امارات متحده عربی سیستم دفاع هوایی ارتفاع بالا در صحنه نبرد THAAD را به ارزش 8 میلیارد دلار از آمریکا خریداری نمود. به گزارش Defense News در دسامبر 2008 نیز امارات متحده عربی اولین سری سیستم رهگیری موشک Patriot-3 را به آمریکا سفارش داد که با توجه به قابلیت‌های این سیستم می‌توان دریافت که برای حملات هوایی منطقه‌ای و نزدیک طراحی شده است که براساس مفاد این قرارداد این سیستم بخشی از سیستم‌های موشکی میان‌برد برای ایجاد «سپر دفاعی چند لایه‌ای» از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس است. کویت نیز که هم‌اکنون مجهز به پک 2 سیستم پاتریوت است خواستار ارتقاء به نوع پیشرفته‌تر 3 این سیستم است. قطر نیز درصدد خرید این سیستم می‌باشد.
ب) همکاری‌های نظامی گسترده با قدرت‌های غربی
کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به دلیل فقدان تجربه نظامی، ژئوپلیتیک محدود و جمعیت کم توانایی اتکا به قدرت داخلی برای پیگیری اهداف خود را ندارند به همین دلیل با بزرگنمایی توهم تهدید از سوی ایران زمینه برای حضور قدرت‌های غربی به منظور تأمین امنیت نظامی خارجی فراهم می‌شود. کشورهای عربی خلیج فارس نیز متأثر از این القائات به چنین همکاری‌هایی دست می‌زنند. مثلاً در 15 ژانویه 2008 در دیدار سارکوزی از امارات متحده عربی توافقنامه ایجاد یک پایگاه مشترک نظامی امارات متحده عربی با فرانسه در محدوده بندر تجاری ابوظبی منعقد شد. در این راستا در 23 فوریه 2008 انجام مانور مشترک قطر، بحرین و فرانسه تحت عنوان «سپر خلیج فارس» انجام گردید که در حین انجام مانور سخنانی در مورد جزایر ایرانی تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی از سوی مقامات اماراتی مطرح شد. در کنار این همکاری‌ها، پیوستن کشورهای کویت، امارات متحده عربی، قطر، بحرین و عربستان با ابتکار همکاری‌های ناتو 2004در استانبول نیز حائز اهمیت است. در همین راستا 12 دسامبر 2006 نیروی دریایی کویت با ناتو مانور مشترک انجام داد.
اخیراً تیز بحث گسترش «چتر هسته ای آمریکا» در کشور های عربی حوزه خلیج فارس و امکان استقرار جنگ افزار های هسته ای در منطقه مطرح است که این امر با توجه به مخالفت جامعه درونی آمریکا و هم داشتن تعارض با تعهد اعراب به منطقه عاری از سلاح هسته ای به نظر نمی رسد تحقق عملی یابد.
ج) گسترش تسلیحات غیرمتعارف برای رسیدن به توازن منطقه‌ای
بزرگنمایی توهم تهدید از سوی ایران سبب شده است که کشورهای عربی درصدد پیگیری کسب سلاح‌های بیولوژیکی، شیمیایی و هسته‌ای برآیند. به دلیل ضعف بنیة علمی و فقدان زیرساختارهای سخت افزاری لازم امکان ایجاد تأسیسات هسته‌ای به منظور غنی‌سازی سطح بالا و بازفرآوری اورانیوم برای آنها وجود ندارد ولی برخی گزارشات مثل گزارش سفیر سابق ایالات متحده در عربستان سعودی «چاس فریمن» مبنی بر تلاش این کشور به منظور خریداری سلاح از پاکستان به دلیل ضعف سیستم کنترلی این کشور بر انبارهای هسته‌ای خود زنگ خطر گسترش سلاح هسته‌ای را در منطقه به صدا در آورده است. این تردیدها در مورد مصر نیز وجود دارد. در زمینة تسلیحات شیمیایی و بیولوژیکی نیز مصر و بویژه عربستان با توجه به خرید 36 موشک با برد 1500 مایلی از چین با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای در سال 1984 نیز پیش‌بینی‌هایی صورت می‌گیرد.
نتیجه‌گیری
با توجه به فضای ذهنی ساخته شده از سوی غرب علیه ایران مبنی بر بزرگنمایی تهدید علیه حاکمیت ملی اعراب به نظر می‌رسد که اعراب در یک توهم «ایران‌هراسی» گرفتار شده‌اند. این امر از لحاظ استراتژیک منجر به گسترش خرید تسلیحاتی اعراب افزایش حضور بیگانگان در منطقه شده است که خود می‌تواند عامل بحران‌ساز مضاعفی باشد.
از این‌رو لازم است که مسئولان جمهوری اسلامی ایران از طریق همکاری بیشتر با کشورهای میانه‌روی منطقه مثل قطر، عمان و بحرین زمینة «ایران‌هراسی» را در منطقه تضعیف نمایند. “و از اعمال و گفتار نسنجیده و تحریک آمیز اجتناب نمایند”.
16.03.2010
