استراتژی و تاکتیک های ترکیه برای پیشبرد منافع در روابط با اسرائیل

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

شکوفایی روابط استراتژیک بین ترکیه و اسرائیل در طول دهه 1990 با حادثه ماوی مرمره دچارشکاف شد. رابطه ترکیه و اسرائیل با هیچ مناقشه ژئوپلیتیکی مستقیم دوجانبه مشخص نمی شود، زیرا وضعیت کنونی عمدتا ناشی از اعتراض شدید ترکیه به سیاست های اسرائیل در قبال فلسطینی ها است. در حالی که مسئله فلسطین به عنوان یک عامل تعیین کننده برای تحول آینده روابط باقی می ماند، تغییر بافت منطقه ای همچنین زمینه های زیادی از واگرایی استراتژیک بین دو کشور را ایجاد کرده است. با این حال، زمینه‌های عمده‌ای از هم گرایی و هم‌پوشانی منافع نیزوجود دارد که اخیراً گامی به سمت عادی سازی افزایش یافته است، اما چالش های عمده ای برای غلبه بر آن باقی مانده است. این مقاله به بررسی حوزه اصلی اختلاف بین دو کشور ، و چگونگی استراتژی و تاکتیک های ترکیه برای پیشبرد منافع  و غلبه بر اختلافات در روابط با اسرائیل می پردازد.

• اهداف ترکیه

آنکارا از همکاری رو به رشد در دهه گذشته بین اسرائیل، قبرس و یونان آشفته شده است. در بحبوحه افزایش تنش ها در شرق مدیترانه، ترکیه به دنبال ایجاد فاصله بین اسرائیل، قبرس و یونان بوده است. تأسیس مجمع گاز ایست مد در سال 2019 این حس را در آنکارا ایجاد کرد که مصر، یونان، قبرس و اسرائیل با حمایت فرانسه و امارات متحده عربی برای تضعیف ترکیه هماهنگ عمل می کنند.

آنکارا همچنین نیاز فوری به کاهش مشکلات اقتصادی و اجتناب از اعمال تحریم های بیشتر توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا دارد. ترکیه در میان تعداد فزاینده کشورهای عرب و مسلمانی که به برقراری روابط با اسرائیل علاقه نشان داده اند، به طور فزاینده ای به حاشیه رانده شده است.(1)

رجب طیب اردوغان تلاش می کند موقعیت استراتژیک منطقه ای کشورش را تقویت کند و فرصت های اقتصادی آن را افزایش دهد، (2) و هم چنین مایل است از تداوم روابط اقتصادی با اسرائیل از مزایای آن بهره مند شود. (3)لذا نزدیک شدن به اسرائیل را منطقی می داند.

• چالش های ترکیه

ترکیه به دلیل تعمیق چرخه خشونت در عراق و سوریه با یک محیط استراتژیک نسبتا نامطلوب مواجه شده است. تغییر موازنه قوا و تغییر ائتلاف های منطقه ای در واکنش به امنیتی شدن بهار عربی، نقش بزرگی در تغییر بیشتر در روابط ترکیه و اسرائیل و تضعیف چشم انداز عادی سازی ایفا کرد.در نتیجه، اختلافات استراتژیک اساسی به بخشی از روابط دوجانبه تبدیل شده است.(4)

ترکیه در نتیجه عادی سازی روابط بین اسرائیل و کشورهای عربی و آشتی بین متحدش، قطر، و اعضای شورای همکاری خلیج فارس و همچنین مصر، احساس فشار می کند. این کشور همچنین نگران تغییر اتحادهای منطقه‌ای در مدیترانه شرقی است، به عنوان مثال، ترکیه از مجمع گاز مدیترانه شرقی که در سال 2020 تأسیس شد حذف شد.(5)

چشم انداز همکاری در انرژی تاکنون انگیزه ای برای عادی سازی ایجاد نکرده است. ممکن است بازاری برای گاز اسرائیل در ترکیه وجود داشته باشد، اما با توجه به سطح مشارکت اسرائیل با قبرس و یونان و همچنین واقعیت های جدید ژئوپلیتیکی، جهت گیری مجدد به سمت ترکیه برای اسرائیل دشوار خواهد بود. بنابراین ترکیه می‌داند که اسرائیل ممکن است با تعهدات موجود خود در قبال یونان و مصر محدود شود، حتی اگر تل‌آویو مشتاق به توافقی با آنکارا باشد. احتمالاً اسرائیل اصرار خواهد داشت که ترکیه نیز پیش از پیشبرد روند عادی سازی با ترکیه در گفت وگو با این کشورها وارد گفت وگو شود، که نشان دهنده میزان درهم تنیده شدن چندین مناقشه منطقه ای است.

از دیدگاه اسرائیل، چندین عامل عادی سازی را با مشکل مواجه کرده است. اولاً، سیاست ترکیه در قبال مسئله فلسطین منبع اصلی نگرانی است. (6) از طرفی با جسورتر شدن اسرائیل و اتصال به منطقه از طریق شبکه جدیدی از مشارکت، وابستگی به ترکیه نیز کاهش یافته است. این پیامدهایی بر نگرش اسرائیل نسبت به سایر مسائل منطقه ای یا بازیگران مرتبط با ترکیه داشته است، جایی که به طور فزاینده ای با بازیگران مخالف ترکیه همسو شده است.

علاوه بر این، اسرائیلی متوجه شده است که ترکیه سیاست عمدی مشروعیت‌زدایی از اسرائیل را از طریق سیاست‌هایش در پلتفرم‌های بین‌المللی یا در شیوه‌های گفتمانی دنبال می‌کند. اسرائیل انتظار دارد که چنین “حملاتي” پایان یابد و عادی سازی را فرصتی برای رسیدن به این هدف می داند.7)

پیامدهای بین ترکیه و اسرائیل و تداوم آن در تمام این سال ها در یک زمینه استراتژیک خاص درونی شده است.  واقعیت‌های تغییر یافته محیط امنیتی منطقه‌ای و خوانش‌های رقابتی دو کشور از روندهای استراتژیک، پایه‌های جداسازی را پایه‌گذاری کردند.اما توجه به این نکته نیز مهم است که  روابط آن ها به خصومت آشکار تبدیل نشده است.

در حالی که مسئله فلسطین محرک اصلی اختلاف روابط است، مناقشه دوجانبه امروز به طور فزاینده ای جنبه استراتژیک پیدا کرده است، زیرا دو کشور در بسیاری از بحران های برجسته منطقه ای در طرف مقابل قرار گرفته اند. صف‌بندی‌های جدید اسرائیل و تعمیق مشارکت‌ها با یونان، قبرس و مصر ممکن است در نهایت اثرات بلندمدتی داشته باشد. بنابراین، بسیار محتمل است که رابطه ترکیه و اسرائیل اگر خصومت آشکار نباشد، شخصیت خود را به عنوان یک رقابت استراتژیک مداوم حفظ کند. (8)

از دیدگاه ترکیه، رضایت به یک توافق عادی سازی که به نفع اسرائیل باشد به سختی قابل قبول است. به نوبه خود، تلاش ترکیه برای خودمختاری استراتژیک نیاز درک شده به اسرائیل را کاهش داده است، زیرا این کشور خاورمیانه را از دریچه های مختلف می بیند. 

علاوه بر این، به همان اندازه که تحولات ژئوپلیتیکی اخیر در شرق نیاز ترکیه به اصلاح روابط با اسرائیل را افزایش داده باشد، در عین حال ترکیه دخالت اسرائیل را در بسیاری از برنامه‌های منطقه‌ای ضد ترکیه می‌بیند. محرومیت ترکیه از مجمع گاز شرق مد ایست و مانورهای نظامی مشترک و همکاری امنیتی با دیگر کشورها، برداشت ترکیه از خصومت را تغذیه می کند. آنها به عنوان نشانه ای از تمایل تل آویو برای حفظ رقابت با آنکارا در نظر گرفته می شوند. 

برخی نشانه‌ها حاکی از حمایت اسرائیل از آرمان‌های بازیگران کُرد در عراق و سوریه، که در جریان همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق در سال 2017 به منصه ظهور رسید، همچنان در آنکارا موج می‌زند. چنین تحولاتی درک یک رقابت استراتژیک را عمیق تر می کند.(9) شاید بتوان گفت در زمان اردوغان همکاری ترکیه و اسرائیل در بهترین حالت ، تنها به صورت تاکتیکی باقی خواهد ماند. برای هر چیزی عمیق تر، هر دو کشور احتمالا باید منتظر دوران پس از اردوغان باشند.(10)

• فرصت های ترکیه

ترکیه به عنوان یک بازیگر مهم منطقه ای با قابلیت های دفاعی رو به رشد، نقش مهمی در خاورمیانه در حال تغییر دارد.تغییر اخیر در دولت اسرائیل فرصت و فضای جدیدی را برای گفت‌وگو فراهم کرده است. تماس تلفنی رئیس جمهور تازه منتخب اسرائیل با همتای ترک خود و تمایل هر دو نشان ازخوش بینی برای بهبود روابط دوجانبه  می باشد.

بسیاری از ناظران استدلال کرده اند که وضعیت فعلی به نفع هیچ یک از طرفین نیست. آنان معتقدند که پنجره جدیدی از فرصت باز شده است. از جمله:اولاً، محیط منطقه ای در مقایسه با پنج سال پیش بسیار خوش خیم تر است. اگرچه رقابت ژئوپلیتیکی در مدیترانه شرقی تشدید شده است، اما تهدیدات وجودی ناشی از چرخه ناامنی منطقه‌ای ناشی از بهار عربی دیگر وجود ندارد.دوم، هر دو در موقعیت بهتری برای ارزیابی محدودیت‌های دنبال کردن سیاست‌های منطقه‌ای خود در تقابل با دیگری قرار دارند. ثالثاً، طرفین در واقع دیدگاه‌های مشترکی  در اقتصاد ، انرژی و اطلاعات مشترک دارند. 

از طرفی سیاست خارجی جدید آمریکا در قبال خاورمیانه، بسیاری از بازیگران منطقه ای را به بازنگری در سیاست های خود کرده است. این پویایی احتمالاً ترکیه و اسرائیل را مجبور کرده است که در روابط خود نیز تجدید نظر کنند.(11) 

با وجود کاهش شدید روابط سیاسی در دهه گذشته، روابط اقتصادی ترکیه و اسرائیل به طور پیوسته در حال افزایش بوده است. با وجود تنش های سیاسی، حجم تجارت طی 7 سال گذشته با حدود 10 درصد افزایش به 6.2 میلیارد دلار رسیده است. انرژی به عنوان زمینه ای برای همکاری بالقوه ظاهر شده است. کشف ذخایر گاز طبیعی فراساحلی در شرق مدیترانه فرصت و چالشی را در سراسر منطقه ایجاد کرده است. زیرا سیاستگذاران به دنبال استفاده و صادرات این منابع هستند. ترکیه به عنوان بزرگترین کشور اقتصادی و مصرف کننده انرژی در منطقه، یک مقصد طبیعی برای گاز است که بیشتر آن در منطقه اقتصادی انحصاری اسرائیل واقع شده است. زمینه های دیگر برای همکاری تجاری بالقوه می تواند در فناوری های جدید و بخش سلامت باشد.(12)

• چشم انداز و سناریوهای روابط ترکیه با اسرائیل

چشم انداز ژئوپلیتیک کنونی در منطقه و در داخل هر دو طرف به عادی سازی روابط بین اسرائیل و ترکیه کمک خواهد کرد.اردوغان در نظر دارد بیشترتمرکز و تنظیم دستور کار مثبت و گسترش همکاری ها را بر روی اهداف مشترک مانند تجارت بگذارد.

 گردشگری و به ویژه انرژی، بهترین راه برای کسب درآمد از ذخایر گاز طبیعی اسرائیل از طریق بازار ترکیه است و به نظر می رسد در صورت عادی شدن روابط از ترکیه برای پیوستن و همکاری در مجمع گاز مدیترانه شرقی دعوت به عمل آورده خواهد شد. در مورد اقدامات بعدی در سخنان هردو کشور برای بازگرداندن شکاف اعتماد ، هر دو طرف علاقه مندهستند سفرا را تعیین کنند، گروه های کاری دوجانبه تشکیل دهند و از الگوی ارتباط با لفاظی های تند از طریق رسانه ها جلوگیری کنند. آشتی با اسرائیل به بهبود وجهه ترکیه در میان قانونگذاران و سیاستگذاران در ایالات متحده کمک خواهد کرد.(13)

از طرفی حمایت آنکارا از حماس و هم چنین اولویت‌بندی سیاست‌های اسرائیل در فلسطین چالش‌هایی را برای روابط شکننده با اسرائیل ایجاد می‌کند.اگر هر دو کشور در مورد احیای روابط دیپلماتیک صادق باشند، هنوز معلوم نیست که تا چه حد و به چه قیمتی حاضر به امتیاز دادن در این خطوط قرمز هستند.(14)

واژگان كليدي: استراتژی , تاکتیک , ترکیه, پیشبرد ,منافع , روابط,اسرائیل

References

1. https://www-aspistrategist-org-au.translate.goog/are-turkey-and-israel-on-the-road-to-rapprochement/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc
2. https://www-brookings-edu.translate.goog/blog/markaz/2016/06/23/are-turkey-and-israel-on-the-verge-of-normalizing-relations/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc
3. https://www-fdd-org.translate.goog/analysis/2018/11/29/turkey-israel-relations-flourishing-trade-but-little-trust/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc
4. https://ovipot-hypotheses-org.translate.goog/15714?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc
5. https://www-atlanticcouncil-org.translate.goog/blogs/turkeysource/turkey-is-seeking-a-fresh-start-with-israel/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc
6. https://www.arabnews.com/node/1795236/middle-east 
7. https://www.timesofisrael.com/israel-turkey-to-exchange-ambassadors-in-coming-days/ 
8. https://ovipot-hypotheses-org.translate.goog/15714?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc
9. https://www.iai.it/sites/default/files/menara_fn_3.pdf 
10. https://www-fdd-org.translate.goog/analysis/2018/11/29/turkey-israel-relations-flourishing-trade-but-little-trust/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc
11. https://ovipot-hypotheses-org.translate.goog/15714?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc
12. https://www-atlanticcouncil-org.translate.goog/event/turkey-israel-relations-in-a-changing-geopolitical-landscape/?_x_tr_sl=en& _x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc
13. https://www-atlanticcouncil-org.translate.goog/event/turkey-israel-relations-in-a-changing-geopolitical-landscape/?_x_tr_sl=en& _x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc
14. https://www-arabnews-com.translate.goog/node/1795236/middle-east?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=sc