مركز بين المللي مطالعات صلح– IPSC
طول مرزها میان سوریه و اردن 375 کیلومتر است و از گذشته نوسان در روابط و عدم ثبات در روابط دو كشور وجود داشته است. اكنون نيز كه بحران سوریه وارد سومین سال خود شده هر روز بر پیچیدگی‌های این روابط افزوده می‌شود. در اين حال اكنون موضع همسایه جنوبی سوریه يا کشور اردن در آينده رخدادهاي سوريه اهميت بيشتري يافته است. چرا كه هر چند در آغاز بحران در سوریه ، پادشاهی هاشمی محتاطانه گام بر می داشت و در برابر ایفای نقشی موثرتر در براندازی حکومت دمشق پايداري می کرد ،اما اكنون به نظر ميرسد رويكردهاي اردن تغيير يافته است. براي بررسي بيشتر اين امر و تعيين آينده رويكرد سياست خارجي اردن در بحران سوريه گفتگويي با دكتر حسين رويوران كارشناس مسائل عربي داشته ايم:
واژگان كليدي: سياست سوري پادشاهي اردن، رويكرد اردن در سوريه، روابط اردن و سوريه، سياست بي طرفي اردن در سوريه، مناسبات دمشق‌ـامان، بي طرفي اردن در سوريه، همبستگي سياسي اردن با مخالفان اسد
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا در دو سال گذشته «همراهی با مخالفان در ارسال سلاح قاچاق به سوریه»، «اعطای تسهیلات به آوارگان سوری در خاک اردن»، «همراهی با غرب و آمریکا در آموزش نیروهای مخالف بشار اسد در خاک اردن»، «همراهی با برخی طرح‌ها مانند طرح هاي ایران و روسیه»، «تاکید بر حل مسالمت‌آمیز بحران در سوریه»، «مخالفت با حمله نظامی به سوریه»، «همراهی با طرح‌های ترکیه برای برکناری بشار اسد» و همچنین «فاجعه آمیز خواندن سقوط بشار اسد و تجزیه سوریه»، «تاکید بر از بین بردن القاعده در سوریه و خطر آینده این جریان تروریستی برای منطقه» همه و همه نمودار مواضع متناقض اردن و عبدالله دوم در طول نزدیک به دو سال و نیم بحران در سوریه است؟
اردن از يك سو داراي اتحاد و ائتلاف با اسرائيل و امريكا و غرب است و از سوي ديگر نيز داراي اتحاد و ائتلاف با كشورهاي عربي است. در وهله سوم نيز كشوري است كه داراي منافع خاص خود است. اين كشور از يك سو حدود نيم ميليون نفر آواره سوري را در خود جاي داده است، امكاناتش محدود و كشوري بي آب است. نيم ميلون آواره سوري هم مشكلاتي براي كشور اردن به وجود آورده است. در اين حال با وجود تمام فشارها اردن نشان ميدهد كه منافع ملي خود را در پايان يافتن سريع بحران سوريه مي داند. همچنين اتحاد و ائتلافهاي اين كشور با غرب ايجاب ميكند كه با آنها هماهنگي داشته باشد. غربي ها هم در شرايط كنوني راهكار براندازي و تشديد خشونت ها را در سوريه دنبال ميكنند. در واقع بايد گفت اردن اكنون در نقطه اي قرار گرفته است كه منافع ملي خود و اتحاد و ائتلاف هاي اين كشور تا حدي تعارض پيدا كرده است. به همين دليل كشورهاي عربي به اردن كمك كرده اند تا اين كشور در جبهه ضد دولت اسد تثبيت گردد. چنانچه كمك هاي مالي اي از سوي كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس به اردن داده شد تا نخست اين كشور را در مقابل دولت سوريه قرار دهند و سپس در مورد آموزش نيرو، اعزام سلاح و ارسال آن فعال كنند. به گونه اي كه رئيس جمهور سوريه آقاي بشار اسد اعلام كرد كه اردن در واقع با آتش بازي ميكند و امنيت سوريه را تهديد ميكند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا مي توان گفت بحران سوریه موجب دودستگی در افکار عمومی و بين نخبگان در اردن شده است؟
بله. چرا كه بسياري از نخبگان اردن بر اساس منافع ملي اردن فكر ميكنند و تصميم مي گيرند. منافع ملي اردن هم ايجاب ميكند كه اردن خود را ابزاري براي غرب و اسرائيل قرار ندهد و امنيت ملي خود را قرباني اهداف ديگر بازيگران و كشورها قرار ندهد. در اين حال اكنون نظام تحت تاثير متغيرهاي گوناگون است. يك سري از اين متغيرها داخلي است كه ايجاب ميكند با سوريه همراه باشد و يك سري از متغيرهاي منطقه اي و بين المللي هستند كه ايجاب ميكند اردن در مقابل رژيم بشار اسد قرارگيرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: چندي پيش شاه اردن به ترکیه رفت و بعد از ملاقات با عبدالله گل رئیس جمهور ترکیه، در یک نشست خبري رسماً از مقام‌های کنونی سوریه خواست اقداماتی برای آغاز روند انتقالی که همه گروه‌های سوریه را در بربگیرد، اتخاذ کنند تا به این وسیله از تقسیم شدن و تکه تکه شدن سوریه ممانعت شود. در اين حال آیا سقوط بشار اسد تاج و تخت سلطنتی در اردن را نیز تهدید می‌کند؟
به نظر من بله. تحولات سوريه قطعا بر كل منطقه تاثير مي گذارد. اكنون در اردن 60 درصد جامعه فلسطيني هستند و 40 درصد اردني است. در اين حال اردني ها حاكم هستند و فلسطيني ها تحت فشار قرار گرفته اند. در اين حال هر گونه تحول در سوريه كه موجب به قدرت رسيدن اكثريت سني گردد، تاثيري عمده بر اردن خواهد گذاشت و فلسطيني هاي اردن كه همگي نيز تابعيت اين كشور را دارند ممكن است احساس كنند زمان آن رسيده است كه حاكميت را در اردن به دست گيرند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اردن در 13 سال گذشته، 79 کابینه تشکیل داده و از تغییر کابینه به عنوان تاکتیکی برای عبور از بحران استفاده کرده است.آيا مخالفان سیاسی حکومت بویژه جریانات اسلامی از مخالفان اسد حمايت ميكنند؟
اسلام گراها در اردن عمدتا از مخالفان اسد حمايت ميكنند. حكومت اردن نيز به دليل اتحاد و ائتلاف هاي اين كشور با شيخ نشين هاي خليج فارسي و كمك هاي آنها و اتحاد و ائتلاف اين كشور با امريكا از مخالفان حمايت ميكند. اما بايد گفت مخالفان دولت اردن و دولت اردن هر كدام از زاويه اي اين حمايت را انجام ميدهند. يعني اسلام گراها بر اساس نوعي همبستگي فكري اين حمايت را انجام ميدهند در حالي كه دولت براساس نوعي همبستگي سياسي از مخالفان اسد حمايت ميكند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مواضع رسمی امان تحت تاثیر عوامل اردن متحد سنتی لندن و واشنگتن، شریک ناتو، درخواست عضویت در شورای همکاری خلیج فارس را مطرح کرده و با اسرائيل در 1994 قرارداد سیاسی‌ـ امنیتی موسوم به وادی عربه امضا کرده است. اين متغيرها چه تاثيري در رويكرد اردن در قبال سوريه مي گذارد؟
دولت اردن دولتي طبيعي نيست. يعني دولتي است كه انگليسي ها به وجود آورده اند. يعني اين كشور هم كه به گونه طبيعي پيدايش نيافته است و استمرار آن هم نياز به كمك ديگران دارد. به همين دليل اردن همواره در طول تاريخ با كمك هاي خارجي از جمله از سوي شيخ نشين هاي خليج فارس و غربي موفق شده است بحران ها را پشت شر گذارد. لذا اكنون اردن كشوري است كه با شكاف سياسي بين فلسطيني ها و اردني ها و شكاف اقتصادي فقر و غنا همراه است كه هر دو شكاف تا حد زيادي نظام سياسي را تهديد مي كند. بنابراين شايد اردن بدون حمايت غرب نتواند استمرار پيدا كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر دولت اردن به این نتیجه برسند که در سوریه جابجایی قدرت صددرصدی است، با غرب همراهي كاملي می‌كند؟
فكر مي كنم بله. دولت اردن اكنون ممكن است در مورد بحران در سوريه دست به عصا و محتاطانه رفتار كند، اما اگر يقين داشته باشد كه در سوريه تغييراتي در پيش خواهد بود به سمت حمايت كامل از مخالفان اسد حركت خواهد كرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اظهارات وزیر اطلاعات این کشور درباره ورود ۲۰۰ نظامی آمریکایی به اردن و اينكه امان موافقت کرده است فضای هوایی خود را به روی هواپیماهای اسرائیلی که می خوآهند تحولات سوریه را رصد کنند بگشاید و احتمالا در صورت لزوم دست به حملات نظامی به داخل این کشور بزند.آيا چنين رويكردي قابل تصور است؟
دولت امريكا با بحث اينكه اگر اتفاقي در سوريه رخ دهد بر اين نظر است كه سلاح هاي شيميايي نبايد به دست جبهه النصره و طرفدارن القاعده افتد، لذا نيروهايي را در اردن مستفقر كرده است و آنان را آموزش داده است. بهانه اي كه امريكا مطرح كرده است آن است كه اين نيروها بايد سلاح هاي شيميايي سوريه را به گونه اي غرق كنند تا به دست مخالفان سلفي و القاعده اي نيفتد. اما من تصور ميكنم اين امر بهانه است. امريكايي ها بعد از اينكه دولت سوريه موفق شد تاحد زيادي جبهه لبنان را و تا حدي هم جبهه تركيه را كنترل كند به سرعت تصميم گرفتند كه جبهه اردن را در امتداد مرزهاي اردن و سوريه فعال كنند و بحث آموزش و ارسال سلاح هم بر اساس تحولات جبهه سوريه صورت مي گيرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آیا در صورت تثبيت بحران از سوي دولت سوريه رابطه اردن و سوريه با چالش همراه خواهد بود؟
من تصور ميكنم آينده روابط سوريه با اردن چه اسد بماند و چه نماند با چالش همراه خواهد بود. دولت اردن به دليل اينكه در يك زايش طبيعي به وجود نيامده و دولتي مصنوعي است با حمايت غرب استمرار يافته است و با هر گونه بحران و تحول در منطقه دچار بحران خواهد شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: وزیر اطلاعات اردن اخيرا گفته است موضع پادشاهی اردن در قبال آن چه در سوریه رخ می دهد تغییری نکرده است و مبتنی بر خودداری از هر گونه مداخله نظامی و ما خواهان یک راه حل سیاسی جامع برای این بحران است. در اين حال آينده نقش اردن را در مسائل سوريه چگونه ارزيابي مي كنيد؟
من تصور ميكنم كه از روزي كه بحران در سوريه آغاز شده است دولت اردن اعلام كرد بي طرف است. همانگونه كه دولت لبنان نيز اعلام بي طرفي كرد. اما بايد گفت كه هيچ كدام از دو كشور اردن و لبنان بي طرف نبودند و دخالت ها در لبنان از طرف حكومت نبود بلكه از سوي برخي گروهها بود. در اردن نيز به گونه رسمي دخالت از سوي دولت رخ داد. لذا بي طرفي در مسائل سوريه از سوي اردن هيچ گاه رخ نداده است و همواره دخالت اردن در بحران سوريه وجود داشته است. اكنون نيز با توجه به محدوديت ها در جبهه هاي دخالت اردن تشديد پيدا كرده است. من تصور ميكنم اردن در آينده همبسته با موضع غرب در بحران سوريه حضور پيدا خواهد كرد.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
