فرزاد رمضانی بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح
در دو دهه پس از استقلال جمهوری ارمنستان از شوروی سابق این کشور با مشکلی به نام معضل قره باغ روبرو بوده و این مساله خود بخش مهمی از سیاست خارجی این کشور را به خود اختصاص داده است. در این میان ما کوشیدیم تا با طرح گفتگویی با سيد علي سقائيان سفیر پيشين ايران در ارمنستان به سیاست خارجی این جمهوری، اهداف و نگاه این کشور به بازیگران منطقه ای و جهانی و… بپردازیم:
واژگان كليدي: سیاست خارجی، جمهوری ارمنستان، ايران، روسيه، امريكا، تكميل متقابل
مرکز بین المللی مطالعات صلح: به طور کلی مهم ترین اهداف سیاست خارجی جمهوری ارمنستان چیست؟
برقراری روابط متوازن با قدرتهای بزرگ و حفظ امنیت و تامین منافع ملی و مراقبت از مناسبات همسایگی جهت جلوگیری از درگیریها و چالشها و همچنین تامین منافع کشور از اهداف اصلي سیاست خارجی ارمنستان است. زماني كه به كشور ارمنستان و شرايط جغرافيايي و مختصات ژئوپلتيكي آن نگاه ميكنيم در مي يابيم كه اين كشور سرزمين كوچك و داراي جمعيت سه ميليون نفري است. اين كشور محصور در خشكي است ، در شرايط كنوني در حالت نه جنگ و نه صلح با جمهوري آذربايجان بر سر مناقشه قره باغ است ، مرز غربي آن با تركيه بسته است و تنها دو راه ارتباط جغرافياي با گرجستان و ايران دارد. بنابراين طبعا اين كشور با چنين وضعيتي و با توجه به بودجه محدودي كه دارد بايستي سياستي مبتني بر حفظ وضع موجود داشته باشد تا بيش از اين به هزينه هاي خود اضافه نكند و كشور را دچار بحران نكند. لذا مجبور است كه از يك سو به دنبال حفط وضعيت صلح پايدار در منطقه باشد و از سويي هم هم متعادلانه با قدرت هاي منطقه اي و ساير قدرت ها تبادل نظر داشته باشد. بر اين اساس حفظ وضع موجود يكي از اهداف مهم سياست خارجي ارمنستان تلقي ميشود. علاوه بر اين ارمنستان در مناقشه قره باغ به دنبال گفتگو بدون درگيري و جنگ و در جهت اهداف خود است. در اين حال هم ارمنستان تلاش ميكند تا به اهداف ارامنه خارج از كشور بپردازد و ارتباط با دياسپورايي (كه بيش از جمعيت داخل كشور بوده و در كشورهاي اروپايي، امريكا و برخي از كشورهاي همسايه از جمله ايران هستند) را با سرزمين مادري حفظ كند. در اين حال پيگيري قتل عام ارامنه در 1915 هم از اهداف ديگر در سياست خارجي ارمنستان است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: پیوستن به اتحادیه اروپا چه جايگاهي در سياست خارجي جمهوري ارمنستان دارد ؟
ارمنستان طی سالهای اخیر کوشیده است تا به ساختارهای اروپایی نزدیک شود . اما به نظرمی رسد مقامات این کشور به نیکی می دانند که ارمنستان با استانداردهای اروپایی فاصله بسیار دارد . با این حال دوری و نزدیکی با اروپا هم تنظیم کننده دیگر روابط این کشور نيز هست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به تهديدات پيشين مقامات ارمني در مورد شناسايي رسمي استقلال قره باغ در چه صورتي شناسایی رسمی استقلال قره باغ توسط دولت ارمنستان انجام ميشود؟
ورود به بحث به رسمیت شناختن رسمی استقلال قره باغ در صورت عدم همراهی دیگر قدرتها تبعات و هزینه های سنگینی برای ارمنستان به دنبال خواهد داشت. در اين حال با توجه به وضعيت كنوني بحران قره باغ در واقع تهديد به شناسايي رسمي استقلال قره باغ در جهت چانه زني بيشتر با طرف ديگر درگير مناقشه يعني جمهوري آذربايجان است. در اين حال با توجه به وضعيت نه جنگ و نه صلحي كه برقرار است و مذاكراتي كه در طول 15 سال گذشته انجام شده است و همچنين رويكرد كشورهاي فرانسه روسيه و امريكا (كه شناسايي استقلال قره باغ را نپذيرفته و نخواهند پذيرفت) به نظر من طرح استقلال قره باغ و شناسايي آن اهرم فشاري از سوي ارمنستان بر ضد جمهوري آذربايجان است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: وزير امور خارجه ارمنستان قبلا اعلام كرده است كه يکي از اولويتهاي سياست خارجي كشورش در سال 2012 ميلادي حل و فصل مناقشه قره باغ است. در اين حال سیاست خارجی ارمنستان در پیگیری اهداف و علایق منطقه ای تا حدی متاثر از وقایع قره باغ و موضع کشورهای منطقه نسبت به این مسئله بوده است؟
قرار دادن مسائل قره باغ در بین اولویتهای کشور با منافع ملی ارمنستان گره خورده است. در اين حال بايد دانست كه فارغ از بحث تبلیغاتی در اين حوزه شرایط کنونی مسئله قره باغ مطابق منافع ارمنستان ارزیابی می شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چند پيش تیگران سركیسیان وزیر دفاع ارمنستان از آمادگی كشورش برای میزبانی ایستگاه ردیابی روسی در صورت شكست مذاكرات مسكو با باكو در زمینه تمدید مدت اجاره ایستگاه ردیابی قبله در جمهوري آذربايجان خبر داد. در اين بين هدف ايروان از اين امر چيست؟
در واقع بحث ايجاد تعادل براي قدرت هاي منطقه اي و بين المللي از جمله روسيه، ايران و.. و به نوعي هم ايجاد توازن نظامي مورد نظر ارمنستان بوده و جدا از اين نيز طبيعي است كه ارمنستان قطعا به دنبال ارتباطات قوي تر و راهبردي تر اعم از امنيتي و سياسي با روسيه است. گذشته از اين بايد دانست كه رادار قبله هم كارتي است كه باكو با آن بازي كرده و روسيه هم در حال نتيجه گرفتن در مورد اين رادار است. در اين بين طبيعي است كه با توجه به اينكه روس ها در داخل ارمنستان پايگاه نظامي نيرو هاي واكنش سريع سي آي اس دارند، ارتباط نظامي و روابط سنتي كشورهاي همسودي مانند ارمنستان با روسيه طبيعي باشد. در اين راستا هدف ایروان از ذکر مسئله فوق بیانگر رقابت ارمنستان با دیگر کشورهای منطقه ای برای حفظ روابط استراتژیک با روسیه و تامین خواستهای مهم مسکو جهت بهره برداریهای آتی است. از سوي ديگر هم بايد شاره كرد كه پذيرش راداري مانند قبله در ارمنستان امري واقع گرايانه نيست چرا كه موقعيت رادار قبله به گونه اي است كه روسيه سالها از آن بهره برده اند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به نقض آتش‌بس بين دو كشور ارمنستان و آذربايجان در سالهاي گذشته و تهديدهاي مداوم مقامات به استفاده از ابزار نظامي و تقويت بودجه و ارتش آذربايجان به نظر شما ممكن است جمهوري ارمنستان براي حل بحران قره‌باغ دست به حمله نظامي بزند؟
با توجه به شرایط کنونی قره باغ و تحولات آن این امر از سوی ارمنستان بعید است، اما در صورت آغاز جنگ توسط آذربایجان مقابله با تهدیدات باکو حتمی است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش دياسپوراي ارمنيان جهان و لابي هاي ارمنيان خارج از كشور در سیاست خارجی ارمنستان چيست؟
دیاسپورای ارمنی نقش لابی گر برنامه ها و اهداف ارمنستان را ایفا می کند و آنها در این مهم نقش اثر گذاری را طی سالهای گذشته ایفا کرده اند. در اين حال اگر به اين امر بپردازيم كه اين لابي تا چه حدي توانسته است در راستاي منافع ارمني ها در جهان نقش مهمي ايفا كند بايد به اين مساله توجه داشت كه در واقع جمعيت ارامنه خارج از كشور بين شش تا هشت ميليون نفر هستند و ارامنه داخل در حدود سه ميليو ن نفر هستند. در اين بين دياسپوراي ارامنه با وضعيت و توان خاصي كه دارند سالانه بيش از دو ميليارد دلار به اقتصاد داخلي ارمنستان كمك مي كنند و مطمئنا هم نقش تعيين كننده اي در ارمنستان دارند. آنان همچنين به توسعه زير ساخت هاي اقتصادي و امنيتي توجه دارند. از سوي ديگر هم يكي از ديگر اهدافي كه ارامنه خارج از كشور در كنار نقش دولت ارمنستان به دنبال آن هستند موضوع قتل عام ارامنه توسط دولت عثماني است. يعني اين امر يكي از اهداف مهم دياسپورا در كنار پيگيري موضوع قره باغ است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آيا همکاری های نظامی غرب و ناتو با آذربايجان تهدیدی برای جمهوری ارمنستان می باشد؟
هرگونه تقویت بنیه نظامی آذربایجان تهدید و فشاری جدید برای ارمنستان محسوب می شود. اما بنظر می رسد غرب و ناتو پیش شرط های چنین همکاریهای نظامی را لحاظ کرده باشند تا متحدی دیگر را با آسیب مواجه نسازند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: به نگاه شما ايروان تا چه حدي توانسته است در روابط خود با امریکا و روسیه توازن برقرار کند؟
ارمنستان در قالب سیاست خارجی تکمیل متقابل علاوه بر تنظیم روابط با روسیه و آمریکا، روابط متوازنی را حتی در روابط با ایران و غرب و روسیه نیز تجربه کرده است. در واقع با توجه به اينكه ارمنستان با دو همسايه خود رابطه اي ندارد، قطعا با كشور هايي كه قدرت هاي منطقه اي و بين المللي (از جمله ايران و روسيه و يا امريكا) هستند سياست هاي متوازني را برقرار ميكند. در اين راستا به نظر من بايد به نقش لابي قوي دياسپوراي ارامنه خارج از كشور توجه كرد. يعني دياسپوراي ارامنه نقش ايراون را تقويت كرده اند. در امريكا دياسپورا با اعضاي كنگره و سناتورها در رده هاي بالا ارتباطات قوي دارند و در اقتصاد كشورهايي مانند روسيه و امريكا كه در مينسك حاضر هستند نقش مهمي دارند. حتي در دوران شوروي ارمنيان در رده هاي بالاي شوروي و فرماندهي نظامي حضور داشتند. گذشته از اين نيز ارامنه در كشورهاي منطقه و اروپا نيز نقش خوبي را بازي مي كنند. چنانچه تصويب لايجه ضد كشتار ارامنه در فرانسه در سال گذشته بيانگر نفوذ و قدرت آنان در فرانسه است. قطعنامه اي كه روابط فرانسه با تركيه را به چالش كشاند. در واقع گذشته از روسيه و امريكا ارامنه با اتحاديه اروپا و شوراي پارلمان اروپا هم روابط خوبي دارند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در سالهاي گذشته در برخي از گزارشها وجود داشته است كه جمهوري ارمنستان در حال افزايش همكاري‌هاي خود با سازمان آتلانتيك شمالي يا ناتو است. نگاه شما نسبت به اين موضوع چيست؟
ارمنستان طی سالهای گذشته در قالب برنامه های مشارکت انفرادی، همسایگان شرقی و دیگر برنامه های جانبی ناتو روابط نزدیکتر و منظم تری را با ناتو تجربه کرده است و کوشیده است تا با اعزام نیروهایی در قالب نیروهای صلح خود را بعنوان همکار ناتو در ماموریتهای بین المللی معرفی نماید . این امر نه تنها به ارمنستان کمک می کند تا با اتصال به ناتو نوعی بازدارندگی را برای آذربايجان تعریف نماید، بلكه می تواند گامی برای تقویت روابط این کشور با غرب و اتحادیه اروپا نیز قلمداد گردد .
