دکتر سعید خالوزاده

استاد دانشگاه پژوهشگر ارشد مطالعات اروپا

بیان رخداد

مواضع اتحادیه اروپایی در قابل تحولات چند ماهه اخر عراق و قدرت گرفتن گروه تروریستی و تکفیری داعش تاکنون خیلی قاطع و جدی نبوده است. بنظر می رسد با پیشرفت سریع گروه داعش و اقدامات جنایتکارانه آن طی هفته های اخیر، اتحادیه به عمق خطرات این گروه در عراق و سوریه بیشتر واقف شده و نگران از تبعات آتی منفی آن در کشورهای اروپایی بوده و با بررسی اوضاع در حال اتخاذ اقدامات جدیدتری می باشد. درخواست تشکیل گروه کشورهای حامی عراق و دعوت از ایران و دیگر کشورهای بزرگ منطقه در این راستاست. از طرفی فرانسه که جدیترین مواضع در بین کشورهای اروپایی را دارد اعلام داشته با هماهنگی دولت مرکزی عراق اقدام به ارسال تسلیحات برای کردهای شمال عراق بمنظور مبارزه با گروه تروریستی داعش خواهد کرد. فرانسه در حال بازتعریف و بدست آوردن موقعیت سابق از دست رفته خود در عراق است. با توجه به پیشرفت داعش در عراق طی هفته گذشته، بنظر می رسد ذهنیت ها و تلاش ها برای اتخاذ موضعی سخت تر علیه داعش در کشورهای غربی و از جمله در انگلیس افزایش یافته است. در این رابطه دولت انگلیس بالاخره از آمادگی خود در تجهیز نظامی نیروهای پیشمرگه اقلیم کردستان عراق خبر داده و در آخرین موضع خوستار رایزنی و هماهنگی با کشورهای بزرگ منطقه ایرانو عربستان شده است.

واژگان کلیدی : اتحادیه اروپایی، عراق، گروه تروریستی داعش، ایران

تبیین رخداد        

اتحادیه اروپایی بعد از مدتها تعلل و رایزنی نهایتا در راستای فعال شدن در امور عراق و مقابله با گروه تروریستی داعش نشستی را در تاریخ 24/5/1393 در سطح وزاری خارجه خود در بروکسل برگزار کرد. هدف اصلی این نشست تشکیل گروهی متشکل از کشورهای منطقه برای مقابله با تهدید تروریست های تکفیری در عراق اعلام گردید. اتحادیه اروپا امیدوار است یک «گروه حمایتی» متشکل از کشورهای منطقه، از جمله ایران را برای کمک به عراق در مقابل تهدید ناشی از تروریست های وابسته به گروه داعش شکل دهد. به گفته یکی از مقامات ارشد این اتحادیه، این گروه متشکل از عربستان، ایران، اردن، لبنان، ترکیه، مصر، آمریکا و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس به همراه اتحادیه اروپا خواهد بود. اتحادیه در این نشست تلاش داشت تا اجماعی بین المللی علیه داعش و فعالیت‌های آن در سوریه و عراق به راه بیندازد تا از طریق آن بتواند با ارسال کمک نظامی به عراق به رویارویی با این گروه تروریستی بپردازد. بدیهی است که اتحادیه اروپایی به تنهایی قادر به اتخاذ موضعی جدی و قاطع در برابر تحولات سریع عراق و اقدامات جنایت کارانه داعش نیست و لذا روی حمایت کشورهای منطقه از یکطرف، سازمان ملل متحد و امریکا از طرف دیگر حساب می کند.

این در حالی است که وزراي امور خارجه اتحاديه اروپا در نشست فوق العاده بروكسل (24/5/93) نتوانستند به موضعي واحد در مورد تجهيز كردهاي اقليم كردستان عراق و ارسال اسلحه براي مواجهه آنان با گروه تروريستي داعش دست يابند و نهایتا اعلام شد كه هر يك از كشورهاي عضو اتحاديه، آزاد هستند در صورت موافقت بغداد به ارسال سلاح براي گروه هاي پيشمرگ كرد، اقدام كنند. این موضع بیانگر اختلاف بین کشورهای عضو اتحادیه اروپاست و در واقع ارسال تجهیزات نظامی را نه یک تصمیم جدی و جمعی 28 کشور عضو بلکه یک تصمیم فردی و بعهده کشورهای عضوی که مایل به اقدام در این زمنینه هستند، گذاشته است. اتحاديه اروپا همچنين وعده داده است كه راه هاي جلوگيري از فروش نفت توسط گروه تكفيري داعش را بررسي كند. وزرای خارجه اتحادیه حمایت خود را از نامزدی حیدر العبادی برای سمت نخست وزیر و همچنین روند شکل گیری دولت جدید عراق نیز حمایت کردند. بنظر می رسد توافق نسبت به تعیین نخست وزیر جدید اوضاع سیاسی عراق را مشخص تر کرده و پیامی مثبت به جامعه جهانی و بلوک های قدرت از جمله اتحادیه اروپایی داده است تا بتوانند موضع مشخص تری اتخاذ نمایند.

شدت گرفتن جنایات گروه داعش و پیشروی سریع آنها در برخی مناطق شمالی عراق کشورهای دیگر را به واکنش واداشت. در واقع، بنظر می رسد همزمان با گستردگی جنایات گروه داعش و پیشروی سریع این گروه در مناطق شمالی عراق و بخصوص آواره شدن صدها هزار مسیحی و اقلیت های ایزدی در مناطق کوهستانی شمال عراق، موضع اتحادیه اروپایی نیز شدیدتر شد. در این رابطه، کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا طی بیانیه ای (19/5/93) اعلام کرد : “اعضای این اتحادیه حملات گروه دولت اسلامی و سایر گروه های مسلح در عراق را به شدت محکوم می کنند. ما از وخامت سریع وضعیت انسانی با آوارگی صدها هزار غیرنظامی و عمدتا اقلیت ها، منزجر هستیم و برخی از این اقدامات ممکن است جنایت علیه بشریت باشد و باید هر چه سریعتر تحقیقاتی در این زمینه انجام شود”. اشتون همچنین از تمام طرفها خواست که از قوانین انسانی بین المللی تبعیت کنند و امکان دسترسی را تضمین و ارسال کمک ها را تسهیل کنند. “اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن به همراه دیگر شرکای بین المللی مستقیما و از طریق آژانس های سازمان ملل و سازمان های غیردولتی کمک های بشردوستانه فوری را برای غیرنظامیان عراق فراهم می کند. ما از تمامی گروهها می خواهیم تا از قوانین بشردوستانه بین المللی تبعیت کرده و ارسال کمک های بشردوستانه را تضمین و تسهیل کنند.”

اتحادیه اروپایی اما در زمینه اختصاص کمک های بشردوستانه و مالی نقش بسیار برجسته ای در دنیا داشته است. کمیسیون اروپا در تاریخ 22/5/1393 اعلام کرد که 5 میلیون یورو کمک‌های انسان‌دوستانه را به عراق اختصاص می‌دهد. با این مبلغ میزان کمک مالی اتحادیه اروپا به عراق در سال 2014 به 17 میلیون یورو می‌رسد. بر اساس بیانیه رسمی کمیسیون اروپا، این تصمیم به دنبال تصمیم سازمان ملل متحد درخصوص وضعیت عراق اتخاذ شده است. سازمان ملل متحد به تازگی بحران انسانی در عراق را بالاترین درجه بحران انسانی طبقه‌بندی کرده است. پیش از این در ماه ژوئن کمیسیون اروپا در واکنش به وضعیت بحرانی عراق 5  میلیون یورو برای کمک به این کشور اختصاص داد. اما قطعا کمک های انساندوستانه و مالی اتحادیه اروپایی کافی نبوده و این اتحادیه باید موضع قاطعه تر و همه جانبه تری در قبال تحولات عراق و مقابله با داعش در پیش بگیرد.

تحلیل رخداد

در یک ارزیابی کلی میتوان گفت کشورهای اروپایی تاکنون موضعی بسیار محتاط آمیز و حسابگرانه ای در قبال تحولات عراق و جنایات گسترده داعش در پیش گرفته اند. این کشورها بیشتر علاقمند هستند اقدامات خود را در چارچوب موضعگیری های جمعی بخصوص از طریق شورای امنیت سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپایی و ارائه حمایت های سیاسی و دیپلماتیک و ارسال محدود تجهیزات نظامی و همچنین تهیه کمک های غذایی و بشردوستانه سازماندهی کنند. از طرفی باید در نظر داشت تجربیات زیاد ناشی از جنگ های اول و دوم خلیج فارس در عراق و جنگ امریکا و کشورهای اروپایی در مبارزه با تروریسم در افغانستان و علیه طالبان (بعد از سپتامبر 2001) کشورهای غربی را بسبار محتاط کرده است. این کشورها بسان سابق علاقمند به اتخاذ یک موضع قدرتمند و حضور بسیار گسترده نظامی و تسلیحاتی در بحران های منطقه ای نیستند. گویا تحولات بعد از سرنگونی صدام حسین و روی کار آمدن طالبان در عراق درس های زیادی را به کشورهای اروپایی داده است تا در شرایط کنونی با احتیاط خیلی بیشتری برخورد کنند. اگرچه اتحادیه اروپایی که در نزدیکی مرزهای جغرافیایی و سیاسی منطقه قرار دارد متقاعد شده که باید موضع جدیتر و قاطع تری در قبال اوضاع عراق و مقابله با گروه داعش اتخاذ نماید.

29/5/1393