عبدالحمید نورزایی
پژوهشگر افغانستانی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مقدمه
جمهوری اسلامی ایران از دیر باز توجه خاصی به همسایه شرقی خود افغانستان داشته است هرچند که افغانستان روزهای تاریک زیادی داشته است اما موقعیت ویژه ی ژئوپلیتیک وژئواکونومیک افغانستان آینده ای طلایی رابرای این کشور بکر رقم خواهد زد. شرایط افغانستان باعث جلب توجهات بسیاری از کشورههای قدرتمند منطقه ای و فرا منطقه ای به این کشور شده است و آنها را به رقبایی مهم برای یکدیگر تبدیل کرده است. ایران نیز به عنوان همسایه غربی افغانستان واشتراکات بسیارمهم فرهنگی وتمدنی در آینده این کشورنقش مهمی را ایفا میکند. نخبگان سیاسی افغانستان با درک این مهم همواره منافع ملی ایران را درافغانستان مد نظر قرار داده اند با نظرداشت اینکه ایالت متحده امریکا بزرگترین شریک سیاسی وبزرگترین حامی اقتصادی افغانستان است اما درمقابل این در حالی است که امریکا بزرگترین دشمن ایران محسوب میگردد. دولتمردان افغانستان توانسته اند با درک شرایط پیچیده منطقه ای در ایجاد روابط مثبت با هر دوکشور عملکرد خوبی را به نمایش بگذارند وهمواره با ایجاد توازن منافع امریکا وایران را مد نظر قرارداده اند. با در نظر داشت تحولات منطقه ای و جهانی چند سال اخیر و مورد توجه قراردادن آنها توسط سیاستمداران و دولتمردان ارشد ایرانی می توان به این مهم رسید که آنها بیشتر نیرو و توان خود را بر پرونده هسته ای و جنگهای خاورمیانه متمرکز کرده اند. گرچه تحولات افغانستان نیز از نظر سیاستمداران ایرانی دور نمانده است اما با بررسی مراودات چند سال اخیر دوکشور کم کاریهایی را شاهدیم. دراین مقاله نگارنده میخواهد به صورت مجزا به اشتراک منافع دو کشور بپردازد و نقاط ضعف برخی از سیاستهای موجود را تحلیل نماید.
در افغانستان چند محور بزرگ با هم در حال رقابت هستند اروپا و امریکا در برابر جبهه ایران، روسیه وچین قرار دارند و از سویی دیگرهند و پاکستان در برابر هم سنگر گرفته اند به این میدان کهن سیاستبازان بازیگران دیگری مانند طالبان، دولت مرکزی، عربستان و ترکیه را نیز اضافه کنید. با توجه به حجم بسیار سنگین عبور و مرور هیئتهای سیاسی در فرودگاه کابل وترافیک اتومبیل های گرانقیمت ضد گلوله در خیابآن های کابل به خوبی می توان در یافت که هنوز افغانستان مانند قرون 19 و20 نقطه هم جوشی ابرقدرتها ست و هریک به دنبال آرمان ها و ارزوههای گمشده خویش میگردند. ایران نیز به مانند بسیاری از کشورهای دیگر به دنبال منافع ملی خود در افغانستان است. اشتراکات بسیار قدرتمند تمدنی،فرهنگی،اسلامی،اجتماعی،سیاسی واقتصادی باعث شده است که ایران با هزینه بسیارکمتر به رقیبی بسیار مهم برای دیگران مبدل گردد در ادامه به برخی از فاکتورههای مهم دخیل در قدرت گرفتن ایران در افغانستان اشاره میگردد.
نگرش بسیارمثبت رهبران انقلاب اسلامی
حضرت امام خمینی بنیان گذار جمهوری اسلامی همیشه بر حمایت خویش از مستضعفین جهان و مقابله با استکبار جهانی تاکید ویژه ای داشت ایشان همواره با ملت افغانستان و مهاجرین و مجاهدین بسیار مهربان بود و بارها به فریاد ملت افغانستان رسید. حتی از معامله تسلیحاتی و تحویل گرفتن موشکهای اسکاد بی از طرف شوروی در اوج جنگ با عراق خود داری کرد که در برابر آن شوروی خواهان عدم حمایت ایران از مجاهدین افغان شده بود. حضرت ایت الله خامنه ای نیز با ملت افغانستان و مهاجرین افغانستانی مقیم ایران روابط بسیار نزدیکی دارد و بارها بر حمایت از ملت افغانستان تاکید داشته است. به عنوان مثال با دستور صریح خویش به مسئولان شرایط تحصیل فرزندان مهاجرین فاقد اقامت در مدارس ایران را فراهم کردکه براثر توجه ایشان هم اکنون 340 هزار دانش اموز افغانی درحال تحصیل در مدارس ایران هستند واخیرا نیز ایشان در دیدار با رئیس جمهور افغانستان با صراحت تمام فرمودند که تهران خانه برادران افغانستانی است و پیشرفت وامنیت افغانستان پیشرفت و امنیت ایران است. رهبر انقلاب با تاکید خود بر کمک ودوستی با ملتهای مسلمان همواره جایگاه خاصی برای افغانستان قائل بوده است. روئسای جمهوری ایران نیز با دنباله روی سیاستهای امام راحل و رهبرمعظم آیت الله خامنه ای هر آنچه که می توانستند برای مهاجرین افغانستانی مقیم ایران فراهم اوردند. سیاستهای کلی نظام ایران در پی بهسازی و توانمند سازی افغانستان است و اشتراکات بین دوملت و توجهات رهبر انقلاب به برادران افغانستانی ایران را در رقابت با رقبای خود در افغانستان از برتری خاصی برخوردارکرده است و با کمترین هزینه در برابر تمام قدرتهای جهانی در افغانستان صف ارایی کرده است از جمله فاکتورهایی که به روابط مستحکم دوکشور انجامیده است می توان به چند مثال ذیل اشاره نمود
قدمهای استوار مهاجران افغانستانی دردفاع از انقلاب
هم اکنون 340 هزار دانش اموز، 30 هزار طلبه و 14 هزاردانشجوی افغانستانی در حال تحصیل در ایران هستند. امکانات فراهم شده در ایران باعث رشد استعدادههای افغانستانیها گشته است. بسیاری از نمایندگان مجلس و وزیران مدتی در ایران مهاجر بوده اند و دارای تحصیلات عالی هستند. به عنوان مثال معاون دوم رئیس جمهورافغانستان و معاون دوم آقای عبدالله در قم زندگی وتحصیل کرده اند وجود مهاجران افغان در ایران باعث شده است که ایران نیز ازآنها بهره وافری ببرد. به عنوان مثال یکی از یاران کلیدی امام و انقلاب اسلامی جلال الدین فارسی بود. ایشان با وجود اینکه افغانی الاصل بود همراه با دیگر افغانستانیها سالها با رژیم شاه مبارزه کرد همچنین افغانستانیهای غیور در جنگ تحمیلی ایران در دفاع از انقلاب با جان فشانیهای خویش هزاران شهید و مجروح تقدیم امام امت کردند و بعد از جنگ تحمیلی ایران این افغانستانی های خسته بودند که کمک کردند تا چرخ اقتصاد و بازسازی به حرکت دراید. افغانستانیهای مجاهد هم اکنون نیز دوشادوش رزمندگان دیگراز حرم اهل بیت در سوریه درحال دفاع هستند. وجود 3 میلیون مهاجر افغانستانی در ایران به امتیازی بی بدیل برای ایران مبدل گشته است که ایران را دررقابت با ابر قدرتهای جهان با سهولتهایی بسیار مواجهه نموده است.
اشتراکات تمدنی وتاریخی
افغانستان و ایران بیش از2700سال است که ارتباطات تاریخی،تجاری و تمدنی گسترده ای با هم دارند این ارتباطات از طریق راه ابریشم بسط بیشتری پیدا کرد. تاریخ نگاریهای مشترک وخط یکسان و حوضه ادبی و علمی یکسان به عنوان یک روح در دوجسم عمل میکنند و اینها نقاط بسیار مستحکم دوستی دو کشور محسوب میگردند. همچنین بسیاری از دانشمندان مشهور از این حوضه مشترک تمدنی برخاسته اند و متعلق به هر دوملت هستند. وجود شاخصه های یکسان تمدنی هخامنشی و سپس اسلامی در دو کشور حاکی از وجود حوضه بسیارغنی تاریخی و تمدنی بین دو کشور است که از چشم سیاستمدارن دو کشور جهت استفاده از آنها در حل کدههای مورد اختلاف سیاسی دور مانده اند. امید ان میرود که با توجه به اشتراکات بسیار بین دوملت دولتمردان بتوانند درحل معضلات سیاسی خلاقیت بخرج دهند.
اشتراکات اسلامی وفرهنگی
دوکشور دارای ارزشهای دینی یکسانی هستند ودر برابر دشمنان اسلامی وافراط گریهای موجود سیاستهای یکسانی را اتخاذ میکنندوتوافق اخیر دولتمردان دو کشوردرزمینه مقابله با داعش را می توان در این راستا دانست. همچنین وجود مراجع تقلید افغانی درقم مانند ایت الله محقق کابلی و دیگر ایات عظام ودر راس آنها روابط نزدیک رهبران مذهبی ایران با ایت الله اصف محسنی مرجع گرانقدر تقلید افغانستان را می توان نمونه کاملی از همدلی و همبستگی اسلامی دانست. از لحاظ فرهنگی نیز هم زبانی دو کشور با یکدیگر و اشتراکات فرهنگی مانند نوروز باعث نزدیکی بسیار دو ملت به یکدیگر شده است. همچنین افغانستان تنها کشوری است در دنیا که با ایران رسم الخط یکسان فارسی دارد.
دشمنان مشترک
می توان گروههای افراطی و مواد مخدر را پس از پرونده هسته ای برای ایران بزرگترین چالش بین المللی معرفی کرد با پیشرفتهایی که اخیرا در پرونده هسته ای ایران صورت پذیرفته است، مقابله با گروههای تروریستی در شرق و غرب و مقابله با مواد مخدر از مصدرهای سیاست خارجی وبین المللی ایران محسوب میگردد. ایران با روابط بسیار نزدیک خود با حکومت اقلیم کردستان و دولت عراق سدی مستحکم در برابر داعش ایجاد کرده است. اما حمله های اخیر گروه تروریستی جیش العدل به مرزبانان ایرانی و تحرکات داعش و گروههای دیگر تروریستی در نیمروز، فراه و شمال افغانستان حکومت ایران را در مقابله با آنها در مرزههای شرقی به تکاپوی بیشتری وادار ساخته است. یکی از دلایل پیشنهاد ایران به افغانستان در مورد همکاریهای امنیتی نیز همین است. همچنین تمام گروههای تروریستی موجود درافغانستان و پاکستان یک منبع مشترک مالی برای اداره امور خود دارند و می توان از مواد مخدر به عنوان بزرگترین منبع در امدی گروههای تروریستی در پاکستان وافغانستان نام برد. ایران در طول 30 سال گذشته بیش از 3700 شهید در راه مبارزه با مواد مخدرداده است و میلیونها معتاد و مبتلا به ایدز و جرایم مربوطه فشار بسیارسنگینی بر بودجه ایران و روند توسعه ایران نهاده است. وجود و ترانزیت مواد مخدر سالانه میلیاردهها دلار به ایران خسارت واردمیکند.همچنین ایران بزرگترین مسیر ترانزیتی مواد مخدر جهان است هزاران نفر زندانی واعدامی نیز از دستاوردههای این بنیان مسموم است دو کشور تلاش دارند تاسیاستها واقدامات مشترکی در برابر مواد مخدروگروههای تروریستی دردست گیرند. امید میرود که دو کشور در اتخاذ سیاستهای استراتژیک در آینده ای نزدیک به تفاهم برسند.
همکاریهای مشترک اقتصادی
افغانستان به عنوان منبع بکر منابع طبیعی مرکز کار افرینی وسرمایه گذاری در آینده خواهد بودا فغانستان با دارا بودن بیشترین ذخایر لیتیوم در جهان وذخایر بسیار غنی اورانیوم وگازدراسیا به عنوان قطبی درآینده مطرح خواهد گشت همچنین اتصال افغانستان به هند از طریق کشمیر وهم مرز بودن باچین وآسیای مرکزی نقش بسیار مهم ژئو اکونومیک به این کشوربخشیده است این کشور از طریق ایران خواهد توانست آسیای مرکزی وچین را به اروپامتصل کندایران هند وافغانستان باسرمایه گذاری کلان در بندر چابهار وخط اهن نیمروز چابهاردر پی ایجاد کریدورقدرتمند اقتصادی ودور زدن مسیرتدارکاتی آسیای مرکزی که از بندر کراچی پاکستان آغاز میگردد هستند. همچنین ایران با سرمایه گذاری در خط اهن دوشنبه-هرات-مشهد قصد اتصال به شبکه آسیای مرکزی دارد. ایران در زیرساختهای افغانستان مانند ایجاد نیروگاه وسد میتواند بیشترین سرمایه گذاری را به ثمر رساند اما تا به حال ناکام بوده است.
گرچه ایران با افغانستان اشتراکات بسیار دارد و منافع استراتژیک آنها را به طرف یکدیگر جذب میکند، اما باید برخورد ایران را با مورد افغانستان رفتارشناسی سیاسی واقتصادی کرد و با انالیز دقیق نقاط قوت وضعف طرفین را شناسایی نمود و با ارائه رهیافتهای مناسب پتانسیلهای موجود را شکوفاکرد دراین گفتار کوتاه ما به بخشی از ناکارامدیهای سیاسی – اقتصادی ایران در ارتباط باافغانستان می پردازیم .
ناکامیهای اقتصادی ایران
ایران از بعد اقتصادی در افغانستان بسیار ضعیف عمل کرده است در یک تحقیق مشترک اداره زمین شناسی امریکا وپنتاگون اعلام کرده اندکه افغانستان دارای ذخایرعظیم عناصر بسیارکم یاب مانند:لیتیوم،نیوبیوم،اورانیوم،طلا،یاقوت،زمردو… است اما با توجه به پتانسیل بسیار خوب ایران متاسفانه شاهدحضور نامطلوب شرکتهای مادر تخصصی ایرانی در افغانستان هستیم که باعث شده است ایران از درامد ارزی هنگفتی بی نسیب بماند وچین وهند وپاکستان میلیاردهها دلار به کشورههای خود سرازیر کنند افغانستان پتانسیل تولید 26 هزارمگاوات برق ابی را دارد این دحالی است که ایران در بین ده کشور اول دنیا در زمینه سد سازی ونیروگاههای ابی قرار دارد وتوانسته است 96 درصد ابهای سطحی خویش را مهار کند اما در افغانستان نتوانسته فعالیت چشم گیری را به ثمر رساندوشرکتهایی ازهند وهایدروسالت کاناداتوانسته اندجای پایی برای خود باز کنندهمچنین ایران در زمینه سرمایه گذاری درمعادن افغانستان در قعر جدول قرار دارد ازمزایده برگزار شده برای سرمایه گذاری در معدن سنگ اهن حاجی گک که خالص ترین معدن سنگ اهن در جهان است وارزشی بالغ بر 350 میلیارد دلار دارد تنها دوشرکت ایرانی شرکت کردند در حالی که هندیهاوچینی ها وامریکاییها وانگلیسیها با تمام توان در مزایده شرکت کردند وچینی ها توانستند مزایده راببرند همچنین معدن مس ایبک که در دنیا بی نظیر است اکنون چینیها بر روی ان سرمایه گذاری کرده اند همچنین سود هنگفت سرمایه گذاری درمعادن عظیم یاقوت وزمرد بدخشان به پاکستان وفرانسه واریز میگردد
خاطر نشان می شودکه ایران در زمینه سرمایه گذاری در زیر ساختهای گازی و نفتی در افغانستان ناکام بوده در استان پکتیکا در شرق افغانستان یکی از عظیم ترین میدآنهای گازی جهان قرار دارد و شرکتهای توتال،انی،هریتاژ، روس نفت وارد بازارهای افغانستان شده اند و به دنبال قرارداد های بزرگ در حال رایزنی هستند. همچنین شرکتهای امریکایی جی پی مورگان و نیومونت برای استخراج معادن طلای افغانستان تمایل بسیار فراوانی نشان دادند. در این حال ایران با دارا بودن جمعیتی 80 میلیونی و تعداد کثیری متخصص بیکار به راحتی میتواند با صادرات خدمات فنی و مهندسی میلیاردها دلار ارز وارد کشور کند.
در بعد سیاسی
ایران گرچه در بعد سیاسی و ایجاد لابی قدرتمند در حکومت افغانستان عملکرد قابل قبولی داشته است اما ما اشتباهات و ضعفهایی از طرف ایرانی شاهدیم از جمله می توان به عدم نقش آفرینی ایران در زمینه ثبات و امنیت افغانستان و پروسه صلح اشاره کرد. قطر، پاکستان و عربستان نقشی بسیار پررنگتر از ایران در پروسه صلح افغانستان عهده دار شده اند همچنین ترکیه و هند با آموزش نیروههای امنیتی افغانستان توانسته اند، مناسبات بسیار نزدیکی با ارتش این کشور بوجود آورند. با توجه به اشتراکات بسیار زیاد فرهنگی ایران و افغانستان ایران می توانست با آموزش افسران افغان صدها میلیون دلار ارز وارد کشور کند. همچنین هند با امضاء قرارداد تامین تسلیحات سنگین برای افغانستان به ارزش صدهها میلیون دلار توانسته است، برای صنایع نظامی هند بازار خوبی پیدا کند. این در حالی است که برای ایران این درآمدهها در شرایط تحریم ارزشی حیاتی به دنبال داشت، اما از آن بی نسیب ماند. وجود مقامات ارشد نزدیک به ایران در کابینه افغانستان که روزی در ایران مهاجر بوده اند فرصتی است که باید آن را مغتنم شمردقبل از اینکه رقبای ایران بیش از پیش با سرعتی سرسام اور ایران را پشت سر بگذارند
همچنین ایران در آذر ماه 1389 گرفتار یک سناریوی رسانه ای شد این سناریو که از اواسط فروردین 89 شروع شد با تظاهرات بر علیه حکومت ایران درجهت حمایت از مخالفان دولت دهم و گروههای معارض شروع شد و به سرعت با کار فشرده رسانه های مخالف ایران از جمله رادیو آزادی و سی ان ان و رسانه های مخالف افغانی شدت گرفت. در آبان ماه بود که تظاهرات احزاب افغانی مخالف ایران و طرح موضوعاتی چون اعدام افغآنها در ایران و بدرفتاری با مهاجرین شدت بسیار گرفت و رادیو آزادی نیز با انتشار مقاله ای با متهم کردن حمایت ایران از شیعیان افغانستان در گسترش اعتراضات نقش مهمی ایفا کرد بلاخره ایران در آذر ماه 89 واکنش نشان داد و160 کانتینر حامل مواد سوختی افغآنها را دراستان خراسان رضوی توقیف کرد. کمبود سوخت در زمستان باعث شد که سلسله تظاهراتهای بسیار شدیدی در شهر های افغانستان بر علیه ایران صورت پذیرد و به سفارت ایران در کابل و کنسولگری ایران در هرات حمله شود و به مقامات ایران توهین گردد. همچنین افغانستان تمام فعالیتهای تجاری خود رادر 27 دیماه با ایران به حالت تعلیق در اورد. هرچند این خصومت به سرعت بر طرف گشت، اما این اتفاق در اذهان هر دوملت و دولتمردان آنها بسیار سنگینی میکند و نیروههای رقیب ایران در افغانستان توانستند با استفاده از این سناریوی رسانه ای ایران را دچار اشتباه در محاسبات خود با همسایه شرقی کنند. همچنین دست آویز قراردادن اهداءپول از طرف سفارت ایران به دفتر ریاست جمهوری کرزی در آبان 89 توسط دولتهای رقیب ایران در افغانستان و مخالفان سیاسی کرزی باعث شد که نظر برخی از جناحهای قدرت نسبت به ایران تا حدودی زاویه دار شود.
به علاوه وجود سرچشمه بسیاری از رودخانه ها در افغانستان که به کشورههای همسایه سرازیرمی شوند افغانستان را در اسیا از موقعیت خاص هیدروپلیتیکی برخور دار کرده است که با استفاده از آن می تواند کدهای جدید سیاسی برای خویش تعریف نماید و بوسیله آنها مناسبات سیاسی خود را با کشورهای همسایه تنظیم نماید به عنوان مثال مسئله آب هیرمند با افغانستان به یک معضل بسیار مهم بین دو کشور مبدل گشته که اخیرا با دیدار دو رئیس جمهور امید ان میرود که حل گردد. تالاب هامون که از زیباترین تالابهای دنیاست به علت عدم کنش سیاسی بین طرفین تبدیل به شن زاری بزرگ شده است و دستگاه دیپلماسی ایران آنطور که انتظار میرود در مورد هامون و مسائل وابسته هیدرو پلیتیکی کنش مناسب نشان نداده است. انتظار میرود که کدهای سیاسی وابسته به هیرمند و هامون بین طرفین مورد پذیرش قرار گیرد.
مهاجرین
در ایران 3 میلیون مهاجر افغانستانی زندگی میکنند بسیاری از آنها از مقررات موجود در ایران رنج میبرند. به عنوان مثال یک تبعه افغانی که دارای کارت اقامت معتبر است و در ایران به دنیا امده است از حق برخورداری از یک سیم کارت تلفن همراه محروم است. این درحالی است که قوانین مدنی ایران در مواردی خواستار تعلق تابعیت به متولدین ایران شده است. همچنین اتباع مقیم برای تردد بین دوشهر باید از اداره اتباع مبداءو مقصد مجوز رفت وآمد دریافت کنند. همچنین تجار وکارآفرینان افغانی نمی توانند از سهولتهای تجارت بین الملل وتجارت داخلی در ایران بهره ببرند. بسیاری از متخصصان افغانی که دارای تحصیلات عالی هستند در ایران نمی توانند مشغول به کار شوند برای آنها فقط یک شغل تعریف شده است و ان کارگری است . به عنوان مثال یکی از تکنسینهای حرفه ای هواپیما که در مسکو تحصیل کرده بود به علت جنگهای داخلی افغانستان را به مقصد ایران ترک گفته بود اما در یک دامداری در غرب تهران مشغول به کار شده بود که پس از مدتی به اروپا مهاجرت کرد درحالی که اومی توانست برای ایران ارزش آفرینی کند. بسیاری از این نخبه ها از ایران به کشورههای اروپایی مهاجرت میکنند وآنها نیزبا آغوش باز آنها را پذیرا می شوند. بسیاری از نمایندگان مجلس افغانستان که در ایران مهاجر بوده اند و تکریم نشده بودند اکنون به مخالفان درجه یک ایران مبدل گشته اند و در سیاستگذاریها با ایران به صورت زاویه دار برخورد میکنند. مسئله مهاجرین همیشه بین ایران و افغانستان تنش زا بوده است و روابط طرفین راهمواره تحت تاثیر قرار داده است. طرف افغانی همواره از مهاجرین حمایت کرده است و فاکتورمهاجرین از اهمیت زیادی در روابط خارجی حکومت افغانستان محسوب میگردند لذا بهتر انست که با استفاده از پتانسیلهای مهاجرین بین طرفین مسائل پیرامون برای همیشه حل گردد.
نتیجه گیری:
نباید فراموش کنیم که رهبر معظم انقلاب بر تکریم برادران مسلمان افغانی تاکید نموده اند آیت الله خامنه ای که تهران را خانه برادران افغانی معرفی میکند با شفقت انقلابی خویش همواره برخوردی دلسوزانه با مهاجرین افغان داشته اند از دولتمردان ایران نیز انتظار میرود که در مورد سیاستهای خویش در قبال افغانستانیهای مقیم ایران تجدید نظر کنند و از پتانسیلهای اقتصادی و سیاسی آنها به نفع منافع ملی طرفین استفاده جوید. ضعفهای ایران در سیاستگزاریهای استراتژیک پیرامون مسائلی چون «مواد مخدر،امنیت وثبات افغانستان،سرمایه گزاریهای اقتصادی،سیاستگزاریهای تجاری،مهاجرین،و…»باید به سرعت برطرف گردد.ایران با توجه به مقتضیات روزمکلف است که سیاستهای خویش را در قبال افغانستان تقویت و بهسازی نماید و از ظرفیتهای موجود استفاده حداکثری را ببردد. ایران با تقویت رهیافتهای سیاسی و بهسازی روابط با افغانستان میبایست نقشی محوری را در ایجاد یک افغانستان با ثبات و پیشرفته داشته باشد. ایران باید سیاستهای خویش را در چهار بعد تجاری،اقتصادی،سیاسی ومهاجرین گسترش و بهسازی نماید. افغانستان برای ایران 80 میلیونی بازار بسیار خوبی محسوب میگرددایران با توجه به موقعیت خاص ژئو پلیتیک و ژئو اکونومیکی افغانستان باید به دنبال دستاوردهای مشترک استراتژیک با افغانستان باشد و در میدان رقابت قدرتهای جهانی با استواری تمام در کنار افغآنها بایستد قبل از آنکه افسوس شرایط امروزی را بخورد.
واژگان کلیدی: لزوم بهسازی سیاستهای ایران در افغانستان، آسیب شناسی، ایران، افغانستان
