فرزاد رمضانی بونش

مرکز بین الملی مطالعات صلح – IPSC

مقدمه: چین و پاکستان طی پنجاه سال گذشته، متحدان نزدیکی بوده اند و این روابط سنتی در سالهای اخیر در پرتو توافقات و همکاری های اقتصادی و سیاسی و تحت تأثیر عوامل و متغیرهای مختلف، ابعاد و اشکال جدید و گسترده ای پیدا کرده است. در این بین بعد از افزایش اختلاف بین اسلام اباد و واشنگتن در ماه های گذشته در واقع به نظر میرسد روابط چین و پاکستان در شرایط نوینی قرار گرفته است. در این بین برای بررسی بیشتر این روابط و آینده آن به گفتگویی با زیبا فرزین نیا پژوهشگر، نویسنده، کارشناس مسائل پاکستان و معاون پژوهشی مدیرکل دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه کشورمان پرداخته ایم:

مرکز بین الملی مطالعات صلح: اگر نگاهی مقایسه ای به روابط کنونی چین با پاکستان با سالهای گذشته داشته باشیم تا چه حدی میتوان گفت این روابط ابعادی گسترده تری پیدا کرده است؟

از آغاز استقلال پاکستان روابط چین و پاکستان بر اساس دوستی و مودت شکل گرفته بود. مناسبات و روابط دو کشور (چین و پاکستان) در مقابل روابط همراه با تنش چین و هند ( به عنوان دو قدرت آسیایی ) بوده است. روابط چین و پاکستان در طول  زمان فراز و نشیب هایی  داشته و در هر دوره ای ابعادی نوینی به خود گرفته است. اکنون که روابط امریکا با پاکستان دارای تنشهای شده است پاکستان هم بیشتر به سمت چین رو آورده است و تلاش میکند تا از چین در مقابل امریکا استفاده کند. همچنین امریکا از بین هند و پاکستان، هند را به عنوان شریک راهبردی خود انتخاب کرده است و این نیز تبدیل به عاملی شده است تا پاکستان را تشویق به افزایش روابط با چین کند. از طرف دیگر چین نیز به دلیل رقابت هایی که با هند دارد (هر چند برخی از اختلافات گذشته پایان یافته و فراموش شده است ) اما در مقابل اتحاد هند و امریکا پکن سعی کرده است روابط خود را با پاکستان گسترده تر کند.

مرکز بین الملی مطالعات صلح: ون جیابائو نخست وزیر چین در دیدار با فرمانده ارتش پاکستان بر تقویت روابط نظامی چین و پاکستان تاکید کرده بود. در این حال در صورت گسترش روابط نظامی و امنیتی چین با پاکستان این امر چه پیامدهایی داخلی و منطقه ای برای پاکستان خواهد داشت؟

روابط نظامی ای که اکنون بین چین و پاکستان تقویت شده است به گذشته برمی گردد. در واقع پاکستان از گذشته روابط نظامی با چین داشته است. اولین رزمایش نظامی بین دو کشور در سال 2004 بود و پاکستان نخستین ارتش خارجی بود که در خاک چین  به تمرین نظامی پرداخت و بعد از آن هم سه رزمایش نظامی بین دو کشور برگزار شده است. گذشته از این رزمایش نظامی که اخیرا (در ماه نوامبر2011 ) برگزار شد هم هر چند با هدف اعلام شده مبارزه با تروریسم بود، اما برنامه ی جامع تمرینی با هدف تبادل اطلاعات و تقویت تجربیات ارتش دو کشور بود. همه اینها بیانگر آن است که اتحاد نظامی و همکاری در این حوزه بین دو کشور گسترده تر شده است.

در این حال بعد از تیره شدن روابط امریکا و پاکستان در ماه های اخیر( که تنش در این حوزه را افزایش داد) پکن و اسلام آباد تلاش کرده اند روابط دو جانبه خود را درهمه زمینه ها افزایش دهند، اما باید گفت  در ظاهر به بعد نظامی روابط  توجه بیشتری شده است و رویه ای مقابله ای در برابر امریکا ازسوی هر دو کشور چین و پاکستان برگزیده شده است. اسلام آباد درصدد آن است تا امتیازاتی که امریکا قبلا در اختیار پاکستان قرارداده است ولی اکنون با چالش ها و موانعی از سوی این کشور (همچون عدم تحویل اف 16 ها به پاکستان) روبرو شده را از طریق چین بدست آورد. چنانچه در سفر اخیر رئیس ارتش پاکستان آقای ژنرال کیانی به چین در همین راستا تلاش شد. در این میان تقویت روابط چین و پاکستان ممکن است به تنش بیشتر در روابط اسلام آباد با هند منجرشود. چرا که روابط پاکستان با چین به عنوان قدرتی مهم برای هند حساسیت زا است و دو کشور چین و هند در حال رقابت نیز هستند. لذا تقویت روابط  چین و پاکستان هشداری برای هند است. گذشته از این اینکه چین حامی پاکستان باشد و یا اینکه پاکستان امکاناتی را در اختیار چین قراردهد برای هند و امریکا نیز مناسب نیست. جدا از روابط دو کشور ممکن است حمایت چین نفوذ پاکستان را در افغانستان افزایش دهد و تاثیرات گسترده ای هم درمنطقه آسیای جنوب غربی داشته باشد.

مرکز بین الملی مطالعات صلح: با توجه به برخی گزارش ها و اخبار درمورد احداث پایگاه نظامی چین در پاکستان، به نگاه شما اسلام آباد تا چه حدی در خاک کشورش پایگاهی را در اختیار چین قرار خواهد داد؟

این امر بسته به علل متعددی دارد. یعنی اینکه روابط دو کشور تا چه حدی پیشرفت کند، نگاه امریکایی ها به عنوان قدرت جهانی به پاکستان تغییر کند یا نه؟ و اینکه هند به عنوان رقیب و همسایه پاکستان چه حساسیت هایی نسبت به این امر داشته باشد؟ اینها از جمله عواملی است که در احداث پایگاه چین در پاکستان تاثیر دارد. البته با توجه به اخبار چینی ها از پاکستانی ها خواسته اند تا فرودگاه هایی نظامی را در اختیار چینی ها قرار دهند نه اینکه صرفا پایگاهی نظامی را در اختیار گیرند. گذشته از این نیز چینی ها از سالها قبل تلاش میکنند تا بنادر جنوبی پاکستان را توسعه بخشند و در این زمینه همکاریهایی با پاکستان دارند که این امر جدا از افزایش نفوذ در پاکستان دسترسی چین به خلیح فارس و دریای عمان را آسان تر میکند، امری که  هشداری برای هند و امریکا است.

مرکز بین الملی مطالعات صلح: با توجه به اینکه روابط اسلام آباد و واشنگتن در ماه های گذشته دچار بحران ها و تنشهایی بوده است. در این حال با توجه به افزایش روابط سیاسی  و دیدارهای سیاسی بین پاکستانی ها و چینی ها، تا چه حدی چین می تواند جایگزین مناسب امریکا برای پاکستان باشد؟

از ابتدای شکل گیری روابط چین با پاکستان (که رابطه ای سنتی و عمیق نیز بوده است) پاکستان در واقع توانسته است در برابر دشمنانی که با آن مواجه بوده است از حمایت این کشور مهم آسیایی برخوردار باشد. چین هم تلاش کرده است تا از پاکستان به عنوان منطقه نفوذ خود استفاده کند. در این حال با تنش در روابط پاکستان و امریکا اینکه اکنون چینی ها بتوانند جایگزین مناسبی برای امریکا باشند مساله ای است که ممکن است خود پاکستانی ها هم روی این گزینه تاکید چندانی نداشته باشند تا اینکه چینی ها را جایگزین امریکا کنند. واقعیت آن است که پاکستان تلاش میکند تا از رقابت بین چین و امریکا به نفع خود بهره برد تا با توجه به شرایط مختلفی که پاکستان برای چینی ها ایجاد میکند ( نزدیکی بیشتر به خلیج فارس، دریای عمان، افغانستان و..) باعث شود امریکایی ها در روابط خود با پاکستان تجدید نظر کنند و امتیازاتی را به پاکستان دهند. گذشته از این چین به عنوان قدرت دوم در جهان می تواند مدافع منافع سیاسی نظامی و اقتصادی پاکستان در منطقه باشد و تا حدی جایگزینی مناسب برای امریکایی ها باشد.

مرکز بین الملی مطالعات صلح: با توجه به اختلاف چین با هند و به موازات آن، اختلاف پاکستان با هند در واقع متغیر هند تا چه حدی باعث شکل گیری روابطی راهبردی بین پاکستان و چین شده است ؟

 مساله هند از ابتدای  شکل گیری روابط چین و پاکستان خود عاملی مهم بوده است. در دوران جنگ سرد روابط هند با بلوک شرق گسترده بود. از طرف دیگرهم تنش در روابط چین و هند نیز بیشتر بود. در این راستا روابط چین و پاکستان تقویت شد و شکل گرفت، ولی زمانی که دو کشور چین و هند تنش زدایی کردند و پس از مدتی چالشهایشان را تا حدودی حل نموند هر دو کشور تلاش کردند تا  گزینه پاکستان را در روابط کمتر مد نظر قرار دهند. یعنی در واقع  تلاش شد تا روابط با پاکستان برای کشور رقیب حساسیت برانگیز نباشد، اما اکنون که روابط امریکا و پاکستان دچار تنش شده است پاکستانی ها تلاش می کنند از کارت چین بهره گیرند، امری که ممکن است تنش را بین چین و هند نیز افزایش دهد.

مرکز بین الملی مطالعات صلح: به نگاه شما آینده روابط دو کشور همسایه پاکستان و چین را در چشم اندازی کوتاه مدت و بلند مدت چگونه میتوان مورد بررسی قرار داد؟

اگر بخواهیم روابط  بین پاکستان و چین را در بلند مدت و کوتاه مدت مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم باید گفت همانگونه که در گذشته هم روابط سنتی و عمیق بوده است در کوتاه مدت هم این روابط گسترش پیدا خواهد کرد. ولی در بلند مدت این امر بستگی به این امر دارد که چین در صحنه بین المللی چه عواملی را ترجیح می دهد. به عبارت دیگر از طرفی  چین بنا دارد تا تنش در روابط خود با هند را مدیریت کند تا به اهداف بلند مدت خود دست پیدا کند به توسعه صلح آمیز می نگرد. لذا در اندیشه افزایش تنش های پیرامونی نیست. بنابراین چین نمی خواهد که گسترش روابطش با پاکستان باعث تنشی در منطقه و یا جهان ایجاد کند. در عین حال نیز چین همچنان تلاش خواهد کرد تا مناطق نفوذ خود را در  منطقه و همچنین پاکستان افزایش دهد. این امر نیز به چگونگی شکل گیری روابط چین در صحنه ی بین المللی نیز بستگی دارد. بنابراین در بلند مدت روابط دوستانه چین با پاکستان تداوم خواهد داشت اما ممکن است تحت تاثیر متغیرهای در صحنه بین الملل فراز و فرود هایی دراین روابط  ایجاد شود. یعنی اگر حساسیت ها در منطقه بیشتر شود و روابط هند با امریکا (در جهت مقابله با چین)گسترش یابد روابط چین با پاکستان هم توسعه خواهد یافت.  اما اگر تنش ها و حساسیت ها کمتر شود چین درصدد خواهد بود روابط خود را با هند افزایش دهد و روابطش با پاکستان هم دوستانه و در سطح عادی خواهد بود.