مرکز بین المللی مطالعات صلح - IPSC

چشم انداز روابط ایران و روسیه؛ لزوم اقدامات راهبردی برای ایجاد ائتلافی راهبردی(بخش دوم)

اشتراک

دکتر مصطفی رشیدی- کارشناس مسائل ژئوپلیتیک و مدرس دانشگاه

مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC

واژگان كليدي: چشم انداز، روابط، ایران ، روسیه؛ راهبردی ، ائتلاف راهبردی

 

فرصت­ها و الزامات همگرایی و ائتلاف راهبردی

ساختار معنایی متضاد ایران و روسیه با غرب یکی از دلایل و محرک­های نزدیکی ایران و روسیه به یکدیگر استکه می­تواند در طولانی مدت یکی از ابعاد زمینه ساز ائتلاف راهبردی بین این دو کشور باشد.روس­ها به رغم اینکه کشوری اروپایی- آسیایی محسوب می­شوند اما همواره دارای هویتی مستقل در برابر سایر کشورهای اروپایی بوده­اند. این واقعیت هم در دوره حکومت تزار وجود داشته که روس­ها را در رقابت جدی با بریتانیا، فرانسه و غیره قرار می­داد و هم در دوره شوروی که بلوک­بندی شرق و غرب را شکل داد. در دوره حاضر نیز روز به روز بر قطبی­گرایی روسیه و تمایل به ایجاد یک سازه ژئوپلیتیکی مستقل و با هویت متفاوت از غرب و اروپا، افزوده می­شود و این به معنای ساختار معنایی و نظام هویتی مستقل روسی است که غیر قابل تقلیل به کشوری عادی و پیرو سیاست­های غرب است. از طرف دیگر کشور ایران نیز با ظهور انقلاب اسلامی و با شعار مقابله با استکبار بویژه در قبال آمریکا و انگلیس، سازه ژئوپلیتیک معنایی، منفعتی و مادی مستقل و متعارضی را با غرب شکل داد و نتیجه آن سازمان یافتن نهادهایی انقلابی حکومتی و مردمی شد که با الگوگیری سایر کشورها این الگو سبب برساختگی یک محور مقاومت در منطقه خاورمیانه گردید. بنابراین کشورهای ایران و روسیه در تقابل شان با غرب نقطه اشتراک قابل توجهی دارند. از سوی دیگر فشار غرب و سعی بر انزوای این دو بازیگر آسیایی نیز زمینه را برای همگرایی این دو کشور به لحاظ سیاسی و امنیتی فراهم نموده است که نمونه آن را در روابط نزدیک امنیتی و نظامی ایران و روسیه می­توان دید.

ایران و روسیه با تهدیدات مشترک و مشابه چندسطحی از قبیل تروریزم و افراط­گرایی سلفی، جنگ نرم و انقلاب­های رنگی و تلاش در کاهش مشروعیت حکومت در این دو کشور، تحریم اقتصادی، تکنولوژیک، علمی و غیره، محاصره سرزمینی در جهت انزوای این دو کشور از سوی غرب مواجه­اند. همچنین تهدیدات ناشی از خطر تجزیه طلبی و سعی در ایجاد آشوب و ناامنی در این کشورها و تهدید امنیت هستی­شناسی و مادی این دو کشور نیز مورد مشابه دیگری است که آن­ها را بیش از پیش در مقابل غرب و در کنار یکدیگر قرار می­دهد. ایران و روسیه از زمان فروپاشی شوروی روابط رو به رشد نظامی و امنیتی داشته­اند، اما از زمان جدی شدن تهدیدات تروریستی و حضور گسترده غرب در آسیای مرکزی و قفقاز و شرق اروپا، این روابط گسترش بیشتری یافته است. تحریم اقتصادی ایران و سپس روسیه این دو کشور را به مرحله جدیدی از توسعه روابط وارد نموده است. ایران و روسیه پس از جریان تحریم­های اقتصادی و غیره، سعی در گسترش روابط اقتصادی و تأمین نیازهای متقابل جهت مقابله با این تحریم­ها و تحریم­های احتمالی آینده نموده­اند. هر چند این اقدامات کافی نبوده و دارای مشکلات ساختاری زیادی است، اما امروزه ضرورت این اقدامات بر هیچ مقام و شهروند ایرانی و حتی روسی پوشیده نیست. به رغم وعده­های ترامپ برای بهبود روابط با روسیه در صورتی که حتی این وعده­ها کاملاً درست باشد، این کشور نمی­تواند به یک دوره کوتاه 4 یا 8 ساله روابط با آمریکا اعتماد نماید و مطمئناً روسیه و آمریکا با یکدیگر مشکلات اساسی از قبیل بحث منازعات هژمونیک، تمامیت ارضی، تروریزم، انرژی، جنگ نرم و غیره دارند که بواسطه یک دوره و یک شخص مرتفع نمی­شوند. از اینرو تقابل ایران و روسیه با غرب، یک تقابل راهبردی است و گزینه­های ایران و روسیه برای ائتلاف با دیگر کشورها نیز به شدت محدود است و بهترین گزینه­های این دو کشور خودشان هستند؛ یعنی ایران برای روسیه و روسیه برای ایران.

از اینرو به رغم مشکلات عدیده در مسیر توسعه روابط پایدار و راهبردی اقتصادی بین ایران و روسیه، که سبب واگرایی بین این کشورها در برهه­های زمانی می­گردد، این دو دولت به دلیل تهدیدات و چالش­های مشترک پیش­روی در جهان متغیر و مناطق آسیب­پذیر اطراف خود مانند خاورمیانه، آسیای مرکزی و قفقار، نیازمند حرکت به سمت اصلاح روابط خود در ابعاد مختلف جهت ایجاد یک سازه پایدار در تعاملات خود هستند که بتواند آن­ها را در مقابل مسائلی مانند تروریزم، جنگ­های احتمالی، تحریم، تقابل­های نرم، تقویت نموده و توان مقابله به مثل را به آنها بدهد. تا زمانی روابط ایران و روسیه دارای اصالت اقتصادی، فرهنگی و جغرافیایی نباشد، نمی­توان روابط سیاسی و امنیتی را هم در طول زمان حفظ کرد. ایران و روسیه در جهان متغیر که روزانه شاهد رخدادهای فشرده تاریخ ساز است، نیاز به ایجاد ائتلافی راهبردی جهت حمایت از یکدیگر دارند.

شاید بتوان کلید توسعه روابط و ایجاد نوعی ائتلاف راهبردی بین ایران و روسیه را در مسائل اقتصادی و فرهنگی جستجو کرد. فرهنگ و اقتصاد بواسطه ارتباط با شهروندان دو کشور سبب ایجاد منافع مشترک و نیز تعاملات گسترده در حوزه عمومی بین دو کشور شده و تصورات منفی تاریخی را از اذهان عمومی خواهد زدود. همچنین اثر تبلیغات غربی که باعث غیریت سازی در روابط بین دو کشور شده را خنثی خواهد نمود. مهمترین محرک توسعه روابط بین دو کشور ایجاد شناخت مشترک مبتنی بر تعاملات بین مردمی در حوزه فرهنگ و اقتصاد است. تجارت، توریزم، اعزام نیروی انسانی در حوزه پزشکی، مهندسی و غیره، روابط گسترده بین دانشگاه­ها، توسعه روابط بخش خصوصی و غیره، زمینه را برای ارتباط مستقیم بین مردم دو کشور فراهم خواد نمود. راه حل های دیگر در این مسیر ایجاد مزیت نسبی از طریق تعریف فعالیت های مشترک مبتکرانه برای افزایش سودآوری روابط دو جانبه نیز امری قابل توجه است. ایجاد شرکت­ها و کارخانجات مشترک مبتنی بر کار، سرمایه، منابع و موقعیت­های جغرافیایی و ژئواکونومیکی نیز می­تواند سطح روابط بین دو کشور را توسعه دهد. در حوزه انرژی نیز تامین نیازهای متقابل براساس تخصص­ها و توانمندی­ها و ایجاد سند مشترک توسعه صادرات انرژی جهت جلوگیری از برخورد منافع در حوزه­هایی مانند صادرات انرژی به اروپا نیز ضروری می­نماید. ایجاد یک سند راهبردی و عملیاتی در این حوزه­ها امکان ایجاد یک ائتلاف رو به توسعه راهبردی را در روابط این دو کشور فراهم خواهد نمود.

 

مطالب مرتبط