چالش بی پایان زنان در حکومت طالبان

دکتر مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

شاید چند ساعتی بعد از اعلام برقراری امارت اسلامی در افغانستان، فیلمی از دختری هراسان که در کوچه های کابل می دوید و خبر آمدن طالبان را با ترس به عابرین اطلاع می داد، در شبکه های اجتماعی پخش شد. رهگذران که اکثرا مرد بودند او را تمسخر و یا بی تفاوت از کنارش عبور می کردند. اما اگر احیانا صدای او را زنی شنیده باشد، خوب می دانست که قرار است چه مصیبتی را متحمل شود و همین مقدار حق و حقوقی که قانون برایش در نظر گرفته بود نیز از بین خواهد رفت. البته این وضعیت برای زنان روستایی و طبقات فقیر جامعه فاجعه آمیزتر بود.

از آن زمان تاکنون، زنان به سرعت از فضاهای عمومی حذف شده اند و دختران 11 ساله و بالاتر از حضور در مدارس منع گردیدند، ضمن اینکه تحصیل در دانشگاه برای آنها ممنوع می باشد. این محدودیت ها بسیار فراتر از آموزش است و بسیاری از حقوق اولیه آنها را در بر می گیرد. زنان بدون سرپرست مرد اجازه خروج از خانه های خود را ندارند و از سوی طالبان مورد بازجویی قرار می گیرند. در نتیجه، آنها برای حفظ معیشت خود با چالش های قابل توجهی روبرو هستند، زیرا قادر به کار و حمایت مالی نیستند.

وضعیت وخیم زنان و دختران افغان با بحران‌های انسانی ناشی از تغییرات آب و هوایی، زمین لرزه و اجرایی شدن فرمان پاکستان مبنی بر خروج مهاجرین افغان تشدید شده است. بر اساس داده‌های سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM)، تخمین زده می‌شود که 80 درصد از پناهندگان را زنان و کودکان تشکیل می دهند.

چند ماه قبل نیز هیبت الله آخوندزاده، رهبر طالبان، فرمانی صادر کرد که حقوق تمامی کارمندان زن را در تمام بخش های دولتی و غیر دولتی، صرف نظر از ماهیت کار، تجربه و سابقه کار، کاهش داد. در کشوری که یافتن شغل چالش بزرگ به شمار می آید، این امر فقر کاری را تقویت می‌کند، حتی افرادی که شاغل اند نیز قادر به مراقبت از افراد تحت تکفل خود نخواهند بود. ضمن اینکه احکام آخوندزاده به مقامات میان رده طالبان و همچنین سربازان پائین رده قدرت داده است تا حقوق زنان را بدون مجازات نقض کنند که اغلب منجر به حوادثی مانند آنچه در غور شد، می شود.

طبق یک بررسی در سال 2024، حدود 23.7 میلیون نفر در افغانستان به کمک های بشردوستانه نیاز خواهند داشت. 69 درصد از جمعیت غذای کافی ندارند، در حالی که 67 درصد در دسترسی به آب تمیز مشکل دارند. علاوه بر این، سیستم بهداشت و درمان در آستانه سقوط است. چرا که قوانین سختگیرانه طالبان در مورد تحصیل و اشتغال زنان باعث ایجاد مشکلات بزرگ در بخش مراقبت های بهداشتی شده است و راه را برای کمبود کادر و تجهیزات پزشکی هموار می کند. علیرغم تلاش‌های سازمان‌های بشردوستانه کاهش بودجه باعث شده تا سازمان‌ها مجبور شوند بیشتر بر ارائه کمک‌های فوری تمرکز کنند و نیازهای بلندمدت سیستم مراقبت‌های بهداشتی برآورده نشده باقی بماند که زنان بیشترین آسیب را متحمل شدند(1). 

در حالی که روندهای گسترده در مورد وضعیت اسفبار دختران و زنان در افغانستان تحت حاکمیت طالبان گهگاه توجه رسانه های بین المللی را به خود جلب کرده است، اما اکثر رسانه های داخلی افغانستان مجبور به تبعیت از رژیم یا تعطیلی شده اند، و بسیاری از موارد سوء استفاده و نقص حقوق زنان هرگز گزارش نمی شود. با این وجود، آخرین گزارش منتشر شده در 10 ژوئن توسط زنان سازمان ملل بیان کرد که ظلم و ستم زنان و دختران در افغانستان از زمان تسلط طالبان بی‌سابقه بوده است. 

به هر حال ممنوعیت حضور زنان در جامعه می‌تواند پیامدهای جدی برای اقتصاد و مسیر توسعه افغانستان داشته باشد. زهرا جویا، روزنامه‌نگار افغان، توضیح می دهد که چگونه سرکوب بی‌وقفه طالبان بر سودآوری مشاغل تحت مدیریت زنان در بدخشان تأثیر می‌گذارد.

سیما سمر وزیر سابق امور زنان افغانستان معتقد است قانون، دموکراسی و صلح پایدار بدون احتساب نیمی از جمعیت جامعه که زنان هستند، امکان پذیر نیست. او گفت فکر نمی کنم که از اشتباهات گذشته چیزی یاد گرفته باشیم. به عنوان یکی از تغییرات اساسی، مردم افغانستان باید در برابر تبعیض به ویژه علیه زنان اعتراض کنند. چون این فقط مشکل زنان نیست، بلکه مشکل هر خانواده و هر پدر، برادر، فرزند و شوهر است(2).

حبیبه سرابی، یکی دیگر از وزیران سابق امور زنان در افغانستان و اولین والی زن این کشور، گفت که جامعه جهانی تعامل با طالبان را بر حقوق زنان در اولویت قرار داده است. آنها برنامه های خودشان را مقدم بر زنان افغانستان، دموکراسی و یا هرچیز دیگر می دانند. 

البته بخشی از مشکلات موجود نیز می تواند ریشه در رویکرد کشورهای منطقه داشته باشد که برای تجارت با امارت اسلامی صف کشیده اند. این پرسش را باید از آنها کرد آخرین باری که یکی از مقامات مهم یک کشور منطقه به طور مستقیم موضوع حقوق زنان در افغانستان را مطرح کرد، چه زمانی بود؟ در شرایط امروز، قدرت های منطقه ای، در مقایسه با غرب، به طور بالقوه نفوذ فوق العاده ای بر طالبان دارند. اما جدیت آنها برای تامین منافع خود در افغانستان منجر به تسلیم فروتنانه در برابر طالبان شده است(3). 

تحت این شرایط سه سال رایزنی و گفتگو چیزی به بار نیاورده است و طالبان جسورتر شده اند و بی تفاوتی کشورها نسبت به مسئله زنان، طالبان را به یک پیروزی سیاسی بزرگ رسانده است. این یک خیانت نه تنها به زنان افغان بلکه به تمام زنان در سراسر جهان به شمار می آید(4).

چشم انداز

مسئله محدودیت های اعمال شده بر زنان و دختران افغان از این نظر که بازوهای افراط گرایی را قوی تر و نیرومندتر می کند، یک مسئله فراملی تلقی می شود. در منطقه ای که اکثر بازیگران دولتی و غیر دولتی تمایل دارند تا وضعیت اجتماعی و حقوقی زنان راکد بماند، بی تفاوتی نسبت به سیاست های ضد زن امارت اسلامی افغانستان نشانه های مشخص از بسترسازی برای تشدید ناامنی و بی ثباتی در نظر گرفته می شود.

به هر روی، زنان و دختران معتقدند سوابق طالبان در مورد حقوق زنان نشان می دهد که نمی توان به آنها برای بهبود وضعیت کنونی اعتماد کرد. از این رو آنها از جامعه جهانی می خواهند تا طالبان را به رسمیت نشناسند مگر اینکه محدودیت های اعمال شده بر علیه زنان و دختران افغان و سایر قوانین ارتجاعی را لغو نمایند. 

کلید واژگان: زنان، افغانستان، طالبان، خشونت, محدودیت, مریم وریج کاظمی

1-https://reliefweb.int/report/afghanistan/situation-afghan-women-summary-report-country-wide-womens-consultations-february-2024

2-https://thediplomat.com/2024/06/afghanistan-under-the-taliban-no-country-for-women/

3-https://www.theguardian.com/global-development/article/2024/jun/21/shutting-afghan-women-out-of-key-un-conference-to-appease-taliban-a-betrayal

4-https://blogs.lse.ac.uk/internationalrelations/2024/03/19/women-girls-health-human-rights-afghanistan/