فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر، مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

از ابتدای جدایی پاکستان از هند در سال 1947 ، پیش بینی می شد که این کشور به عنوان یک دولت میانه رو، از حقوق کامل تمام اقلیت ها دفاع کند، ولی جنگ با هندوستان، حمایت دولت از شبه نظامیان در مبارزه علیه حکومت شوروی سابق در افغانستان و تلاش ضعیف حکومت در فرونشانی روحانیون تندرو، منجر به رشد بنیادگرایی در این کشور گردید. هر چند حکومت پاکستان سعی کرده که تمامی گروه‌ها و فرقه‌های مختلف مذهبی در این کشور را در فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مشارکت دهد، اما تاریخ این کشور با درگیری‌های قومی و مذهبی پیوند خورده است.

اقلیت مذهبی پاکستان

اکثر جمعیت پاکستان مسلمان اند، سنّی ها با 75 درصد و شیعیان با 20درصد جمعیت بزرگترین مذاهب پاکستان محسوب می شوند. سایر مذاهب، را مسیحیان، هندوها، یهودی ها، سیک ها، زرتشتی‌ها، احمدی‌ها و آنیمیست‌ها (کالاش ها ) تشکیل می‌دهند؛ تعداد کمی بودایی نیر در آمار پاکستان وجود دارند.

مسیحیان بزرگ ترین اقلیت این کشور را تشکیل می دهند. بنابر قانون اساسی،  همه اقلیت‌های مذهبی به نسبت تعدادشان در مجلس شورای ملی پاکستان دارای نماینده می‌باشند. در کمیسیون اقلیت های این کشور 3 هندو مذهب، 3 مسیحی، 2 سیک مذهب، و یک زرتشتی و یک کالاش حضور دارند. لذا از مجموع ۳۴۲ کرسی پارلمان ملی پاکستان، ۱۰ کرسی در اختیار اقلیت‌ها قرار دارد. 

حقوق فرهنگی و اجتماعی اقلیت های دینی

تنوع قومی،مذهبی در پاکستان ، حقوق فرهنگی و اجتماعی را به جزئی ضروری برای شهروندی تبدیل کرده است. عدم دستیابی کامل اقلیت ها به فرهنگ اکثریت، حق حفظ مذهب و فرهنگ اقلیت، حق داشتن سنت ها و شیوه زندگی متفاوت، برابری آموزشی به درگیری‌های قومی و مذهبی در پاکستان دامن زده است.

در اصل بیستم قانون اساسی پاکستان ، به رعایت قانون، نظم و اخلاق عمومی، حق گرایش و ادای فرایض و ترویج دین  برای هر شهروندی تاکید شده است. و هر گروه مذهبی و فرقه ای آن حق تشکیل ، ایجاد و اداره مؤسسه های مذهبی خود را خواهند داشت.

 هم چنین در اصل 22 بیان شده، هیچ کس مجبور به فراگیری تعالیم دینی، یا شرکت در مراسم و عبادات مذهبی غیر از مذهب خود نخواهد بود و هیچ تبعیضی در مورد مؤسسه های مذهبی وجود ندارد. اما پاکستان، برای غیر مسلمانان غیر اهل کتاب عضویت در احزاب و جمعیت ها را  مجاز کرده، لکن تشکیل انجمن های دینی برای آنها میسر نمی باشد؛ چون معتقدند این انجمن ها ناقض قوانین اسلام و مذهب رسمی کشور است.

درحقوق شهروندی مدنی پاکستان ، حق آزادی در انجام شعائر مذهبی، و ادای فرایض و ترویج دین بیان شده است. اما افراط گرایان دینی با به آتش کشیدن مکان های مذهبی اقلیت ها ، آنان را از حقوق شهروندی محروم کرده اند. این خشونت بعضا در مکان ها و زمان های مقدس اعمال می شود، و شخصیت های مهم اقلیت ها مورد هدف قرار می گیرند.اقلیت های مذهبی پاکستان، در سه دهه اخیر قربانی این خشونت ها بوده اند.

علت محرومیت اقلیت ها و خشونت های  ناشی از آن ، وجود دو نوع آزادی در کنار هم است که در قانون اساسی این کشور وضع شده است.الف)آزادی بیان و عقیده ب)آزادی تعصبات.

قانون اساسی این کشور همه را در آزادی بیان و عقیده یکسان می داند. در مقابل هیچ گونه منع قانونی برای فرقه های مذهبی تندرو ، محلی قبیله ای و…ایجاد نکرده است. آزادی تعصبات در کنار آزادی بیان در قانون اساسی، باعث تناقض شده است . افراط گرایان از این آزادی در جهت اتهام کفر گویی به اقلیت ها و موجه نشان دادن خشونت و کشتار های مذهبی استفاده کرده اند.

اقلیت های مذهبی در پاکستان علاوه بر این که مورد خشونت فرقه گراها واقع می شوند با تغییر و تنش های سیاسی در منطقه نیز، مورد سوءظن قرار می گیرند. جنگ ائتلاف به رهبری آمریکا در افغانستان از همین موارد بودکه مسیحیان بسیاری مورد اذیت و آزار قرار گرفتند.

خشونت و تعصب دو عاملی هستند که در پاکستان باعث شده که اقلیت ها  را نیز از نظر اجتماعی و فرهنگی فقط  محدود به برگزاری آیین و مراسم های ایام خاص کند. یکی از عواقب آزاد بودن و غیرمشروط بودن عقیده در پاکستان، احداث هزاران مدرسه مذهبی متعلق به فرقه ها و مذاهب گوناگون است. در این مدارس افراد به گونه ای انعطاف ناپذیری تربیت می شوند که پیامد آن، خشونت برعلیه مذاهب و قومیت های کوچک است.

اقلیت های مذهبی خصوصا مسیحیان در سرتاسر این کشور غالباً با تبعیض فرهنگی و اجتماعی رو به رو هستند. عدم دسترسی  به تعلیم و تربیت مطلوب و قرار گرفتن شهروندان اقلیت ها در پایین ترین رتبه و دادن حقوق و امتیازات اندک ، و بکارگیری در کارهایی مانند جمع آوری زباله ها و روبیدن جاده ها  ، آن ها را از پیشرفت محروم ساخته است. 

در نظام آموزش و پرورش پاکستان ، افراط گرایی و تعلیم و تربیت دو رکن مرتبط با هم هستند. در پاکستان علاوه بر مدارس عادی، مدارس مذهبی فراوانی با فرقه های مختلف به تعلیم و تربیت می پردازند. در مدارس مذهبی مواردی چون قطع ارتباط با جهان خارج ، افراط گرایی فرقه ای، نفرت برای غیر مسلمانان، و فلسفه دولت ضد غربی  و ضد پاکستان تدریس می شود.

اسلامی ساختن کتاب های درسی در پاکستان، و نشان دادن تصویر منفی از اقلیت های مذهبی ، روح تعصب و خشونت در بین شاگردان را پرورش می دهد. همچنین در این کتاب های درسی کم تر به نقش هندوها، سیک ها و مسیحیان در زندگی فرهنگی، نظامی و مدنی اشاره دارد.

بیشترین معلمان مدارس پاکستان معتقدند نباید به اقلیت های مذهبی اجازه داده شود که در پاکستان قدرت بگیرند، و آنان را دشمنان اسلام تلقی می کنند. در کتاب های دوران ابتدایی هندوان را دشمنان همیشگی اسلام معرفی کرده اند.

یکی از فشارهای فرهنگی و اجتماعی بر روی اقلیت های مذهبی، تغییر به دین و آئین می باشد. سالانه صدها دختر هندو در پاکستان به گفتۀ خانواده های شان تحت فشار و زور مسلمان ، و به نکاح مردان مسلمان درآورده می شوند. اعمال فشار بر زنان کالاش برای گرویدن به دین اسلام، و تحمیل سنت‌های مذهبی پاکستان به این اقلیت نمونه دیگری از تعصبات قومی و مذهبی در پاکستان است. 

هم چنین توسط اتحادیه تبلیغی دعوت اسلامی، در شرایط بحرانی پاندمی کرونا اقلیت ها را مجبور به تغییر دین در ازای کمک های غذایی می کنند. نمایندگان اقلیت های دینی اعتراض کرده، و این عمل را تبعیض علیه اقلیت های دینی می دانند.

بعضی از اقلیت ها مانند کالاش با جمعیتی حدود چهار هزار نفر از نظر فرهنگی در معرض نابودی قرار گرفته اند. نسل کالاش ها به دلیل هزینه های گزاف برگزاری مراسم سنتی و جشنواره‎های آئینی ، مجبورهستند برای این مراسم ها املاک خود را بفروشند. و اگر دولت پاکستان ازآن ها حمایت نکند این فرهنگ کهن نابود خواهد شد.

علل مهاجرت اقلیت های مذهب پاکستان به هند

اقلیت ها در پاکستان برای شرایط بهتر و فرار از خشونت ها ، به مهاجرت اختیاری و اجباری پرداخته، هر روز از شمار جمعیت آنها در پاکستان کاسته  می شود. در سال های گذشته بسیاری از هندوها ، خانه های خود را در این کشور ترک و به هند مهاجرت کرده اند و به رغم حضور در اردوگاه های پناهجویان، از زندگی خود راضی تر هستند.

هند با هدف جذب مهاجران بیشتر غیر مسلمان( هندو، سیک، بودایی، آیین جین، پارسی‌ها و مسیحیان)  در سال ۲۰۱۹ قانون جدید شهروندی وضع کرده است. بر اساس بند ۱۶ قانون شهروند، دولت مرکزی به تمامی نهادهای مربوط دستور داد تا ثبت شهروندی هند را برای اتباع غیرمسلمان از سه کشور افغانستان، پاکستان و بنگلادش را فوریت بخشند.

قانون جدید شهروندی سعی دارد تعداد اقلیت های دینی را افزایش دهد تا مسلمانان این کشور یا مهاجرت کنند، و یا تعدادشان نسبت  به اقلیت های دیگر کمتر شود.تصویب این قانون می تواند هزاران مهاجر غیرقانونی اقلیت ها را از پاکستان، به ساکنان قانونی هند تبدیل کند.

چشم انداز 

دولت پاکستان گرچه تلاش می کند تا نظر مثبت نهادهای بین‌المللی و حقوق بشر را ، با وعده به بهبودی وضعیت اجتماعی  اقلیت هاجلب کند ، اما مشکل دولت ساختارهای مذهبی  این کشور است.

ساختار مدارس مذهبی وابسته به افراط گرایان ، تهدیدی برای تجزیه گرایی این کشور و از بین بردن انسجام و یکپارچگی است. تداوم سرمایه گذاری عربستان سعودی در مدارس مذهبی وابسته به وهابیت، این افراطی گری مذهبی را سرعت می بخشد.حضور القاعده،داعش و طالبان نمونه هایی از همین مدارس می باشد. بنظر نمی رسد دولت پاکستان محافظه‌کاری دینی را تغییر دهد،و حقوق و کرامت اقلیت  مذهبی حفظ شود.اقلیت ها در شرایط فعلی پاکستان بیشتر به هند پناهنده خواهند شد.  تنوع قومی و مذهبی در پاکستان ، نیاز به چند حقوق شهروندی فرهنگی متفاوت دارد.

واژگان کلیدی: وضعیت, فرهنگی ,اجتماعی, اقلیت ها ,پاکستان

منابع:

–HTTPS://WWW.DW.COM/FA-AF/ اسوشیتد پرس 

–HTTPS://WWW.DW.COM/FA-AF/ دی،پی،آر 

https://af.shafaqna.com/FA/107796

https://www.irna.ir/news/83839240/

https://8am.af/church-christians-pakistan-burned/

http://constitutional.blog.ir/1399/01/22

https://www.mehrnews.com/news/4482927

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/02/24/2265119

-Pakistan Green Book, 2008, Publication of Department of International and Political Studies of Ministry ofForeign Affairs, Tehran. (in Persian)

-Marshall, T.H., 1997, Citizenship and Social Class, in Good in, R.E and Pettit, Philip, (eds) Contemporary

Political Philosophy, An Anthology, Blackwell.

-Feldman, H., 1970, Land and People of Pakistan, Book Translation and Publication Agency, Tehran.

(in Persian)

-Gatestone institute (2017) “ISIS Takes Hold in Pakistan”, December 28.Available on: https://www.gatestoneinstitute.org/11607/isis-pakistan.

-McKirdy, Euan et al. )2018( “ISIS claims responsibility for killing of Pakistani Christian family”, April  -Available on: https://edition.cnn.com/2018/04/03/asia/pakistan-isis-christian-family-killed-intl/index.

-https://fa.wikipedia.org/wiki/