كارشناس ارشد انرژي
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
طی دهه گذشته تولید نفت شيل در جهان به سطحی رسیده که بخشي مهم از تولید نفت جهان را تشکیل می دهد و در تعيين قيمت جهاني نفت نقشي مهم دارد. در همین راستا برای بررسی وضعيت كنوني و چشم انداز صنعت نفت شيل در جهان گفتگویی با دكتر فريدون بركشلي داشته ایم:
واژگان کلیدی: چشم انداز، صنعت، نفت شيل ، نفت، جهان
مرکز بین المللی مطالعات صلح: وضعیت و میزان منابع و میدان های نفت شيل در مناطق مختلف جهان چگونه است؟
باسلام و تشکر از بابت دعوت به شرکت در این گفتگو، خیلی خوشحالم که مرکز مطالعات صلح به این موضوع می پردازد. نفت شیل تا سال ۲۰۱۰ برای بسیاری ناشناخته بود. کمتر کسی از پتانسیل و ظرفیت آن در فضای معادلات بین المللی انرژی با خبر بود و تولید آن در واقع از ۲۰۱۱ و به یمن فن آوری های جدید میسر شد. از همین روی، شرکت‌های بزرگ نفتی علاقه ای به حضور و ایفای نقش فعال در پروژه های نفت شیل نداشتند و البته کماکان نفت شیل دلمشغولی شرکت‌های متوسط امریکایی است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: جایگاه جهانی تولید نفت شيل در جهان و توانایی تولید داخلی و واردات و صادرات آن چگونه است؟
اجازه بفرمایید تا قبل از ورود به بحث، این مطلب را بگویم که عمر نفت شیل کم وبیش در حد نفت خام های متعارف است. تقریبا همزمان با حفر اولین چاه نفت در پنسیلوانیا در امریکا، نفت شیل در جنوب تگزاس شناسایی شد، اما با توجه به تکنولوژی و فن آوری های دهه های آخر قرن ۱۹ میلادی، تولید تجاری شیل غیر ممکن بود. حتی نفت خام غیر متعارف هم موفقیت خود را پس از طی مراحل اولیه، مدیون توسعه فن آوری خطوط لوله انتقال نفت است که امکان جا بجایی بالنسبه آسان و ارزان نفت را فراهم آورد.این بدان معناست که فن آوری و نو آوری نقش مهمی در ظهور و گسترش انواع انرژی را دارا هستند.
در ارتباط با امکان تولید و صادرات نفت شیل، باید به دو نکته توجه کنیم،
اول اینکه نفت شیل را می توان بدون پالایش و اعمال روش های فن آوری مستقیما به عنوان نفت کوره مورد استفاده قرار داد. این فرایند در سال‌های ۲۰۰۵-۶ به کار گرفته می شد، اما در با پیشرفت فن آوری، این نتیجه حاصل شد که با توجه به هزینه بالای تولید، مصرف مستقیم آن مقرون به صرفه نمی بود،
دوم اینکه با پالایش نفت شیل در پالایشگاه ها، می توان از نفت شیل معیانات گازی(Liquified Petroleum Gas) به دست آورد که قیمت جهانی آن از نفت خام بیشتر است.
لذا با عنایت به نکته دوم، قطعا امکان صادرات آن در بازارهای جهانی فراهم است. باید به این نکته توجه کرد که نفت شیل و فراورده های حاصل از آن در واقع هنوز در ساختار فنی و تجاری جهان بومی نشده است. اهالی نفت هنوز با ناباوری و نوعی حس عدم اعتماد با شیل مواجه می شوند. این امر در داخل امریکا هم که امروزه بزرگ‌ترین تولید کننده نفت شیل دنیاست دیده می شود.
البته نفت شیل هم اکنون در بازارهای بین المللی حضور پیدا کرده و به‌خصوص معیانات گازی حاصل از شیل به بازارهای آسیایی هم راه پیدا کرده است.
امریکا زادگاه نفت خام متعارفی است که هم اکنون در دنیا تولید و مصرف می شود. نفت شیل هم متولد امریکاست. البته کشورهای دیگری امکان تولید شیل را دارند. در اروپا لهستان امکانات خوبی دارد. در امریکای جنوبی آرژانتین و برزیل، در خاورمیانه ایران و عراق، همچنین روسیه و تا حدی چین امکان دسترسی به نفت شیل را دارند. البته تکنولوژی شیل در دست امریکاست و تا زمانی که فن آوری شیل بین المللی نباشد و در اختیار یک کشور باشد، بقیه علاقمندی و امکان محدودی برای روی آوری به شیل را دارند. لذا در حال حاضر نفت و (گاز) شیل یک مقوله کاملا امریکایی محسوب می شود.
در هر صورت امریکا هنوز یک وارد کننده خالص است. یعنی رقم خالص وارادات نسبت به صادرات فزونی دارد. احتمالا از ۲۰۰۲-۲۰۰۳ امریکا پس از ۷۰ سال مجددا یک صادر کننده خالص خواهد بود.
در سال ۲۰۱۱،تولیدشیل زیر یک میلیون بشکه در روز بود. خوب بنیاد دارم که دانیال یرگین ازکارشناسان تراز اول انرژی جهان در کنفرانس Oil &Money در لندن گفت که تولید تجاری نفت شیل تا قبل از ۲۰۳۰ میسر نخواهد بود. امروز تولید نفت شیل به ۷/۴ میلیون بشکه در روز رسیده و اتفاقا آقای دانیال یرگین در برنامه آخر هفته شبکه تلویزیونی CNBC گفت که تولید نفت شیل در امریکا تا اواخر ۲۰۲۰ به ۱۳ میلیون بشکه در روز خواهد رسید.
منظورم از ذکر نکاتی که گفته شد، این است که حتی معتبر ترین کارشناسان جهان هم تصور چنین رشد پر شتابی را برای تولید نفت شیل نداشتند.البته من شخصا ابهاماتی در ارتباط با شیل می بینم که در ادامه عرض خواهم کرد. ابهامات منبعث از این واقعیت است که بخش عمده گزارشات و اطلاعات در رابطه با نفت شیل منحصر به وزارت انرژی امریکاست. البته گزارشاتی هم توسط شرکت های تولید کننده نفت شیل منتشر می شود که کمتر مورد توجه محافل نفتی قرار می گیرد. اما رشد چنین سریعی در تولید شیل قدری بحث بر انگیز است. استراتژی ضرورت و اهمیت حیاتی خود اتکایی انرژی امریکا به ۱۹۷۴ و پس از تحریم نفتی امریکا از سوی اوپک بر می گردد. دیک چینی معاون رییس جمهور جورج دبلیو بوش، شخصا ریاست کمیته ای را بر عهده داشت که مسیولیت آن آزاد سازی امریکا از بند نفت وارداتی این کشور از خاورمیانه و ونزویلا بود.
در هرصورت بعید است که تا قبل از پایان دهه ۲۰۲۰ تکنولوژی و صرفه اقتصادی تولید و مصرف نفت شیل به حدی برسد که سایر کشورها بتوانند به حیاطه آن ورود پیدا کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چالش‌های سرمایه‌گذاری در صنعت نفت شيل در جهان چیست؟
در دهه های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ شرکت های نفتی تقریبا از لیست ۱۰ کمپانی بزرگ جهان که معمولا نشریه فوری امریکا منتشر می کند، خارج شده بودند. می دیدیم که شرکت های ماهواره ای مانند اپل یا مایکروسافت در مرتبه های بالا قرار داشتند. از اوایل دهه ۲۰۱۰ شاهد بازگشت شرکت های بزرگ نفتی به لیست کمپانی های تراز اول جهان بودیم. این امر به عبارتی به مفهوم قدرت یافتن مجدا و اعتبار صنعت جهانی نفت بود. در ۲۰۰۸ قیمت جهانی نفت به ۱۴۷ دلار در بشکه رسید که در تاریخ بازار نفت مطلقا بی سابقه بود. این روند به صنعت جهانی نفت توان و اعتباری تازه داد، اما بدون جلب توجه تحلیل گران و کارشناسان بازار نفت، موجبات جلب سرمایه گذاری در نفت شیل و مقرون به صرفه ساختن تولید آن را فراهم آورد.
البته هنوز نشانی از علاقمندی جدی شرکت های بزرگ نفتی به سرمایه گذاری در شیل مشاهده نمی شود. شرکت های متوسط که در نفت شیل سرمایه گذاری کرده اند، به سختی سرمایه گذار پیدا می کنند. بازار پر نوسان،. سطح تقاضای جهانی پایین، میزان عرضه فراتر از تقاضا کهشامل نفت شیل هم می شود، نوعی بلاتکلیفی برای تولید کنندگانشیل فراهم آورده که شاید به سختیاز عهده آن بر می آیند. نفت خام های متعارف، متولیان قدرتمند و با تجربه ای دارد. این تجربه و سامان در مین بازیگران نفت شیل موجود نیست.
از همین روی سرمایه گذاران، بانک ها و مدیران مالی محتاطانه با بازیگران شیل مواجه می‌شوند. البته مسایل مهم دیگری هم هست که سرمایه گزارشان را نسبت به آینده شیل بیمناک می سازد:
مخاطرات زیست محیطی
تولید شیل از مخرب ترین فعالیت های معدنی در جهان است. آسیب زیست محیطی ناشی از تولید نفت شیل در بیشتر موارد بسیار پر هزینه و بلکه جبران ناپذیر است،
تولید نفت شیل بسیار انرژی بر است. برای تولید هر ۳ بشکه نفت شیل معادل یک بشکه نفت خام باید به کار رود.
مکان های تولید نفت شیل در مکان هایی متفاوت از تولید نفت خام های غیر متعارف واقع شده اند. لذا برای انتقال نفت شیل به ترمینال ها، زیر ساخت های جدیدی باید طراحی و ساخته شود،
نفت شیل نفت خامی بسیار سبک است. این نوع نفت خام خوراک تعداد کمی از پالایشگاه ها و مصرف کنندگان است
مسایل دیگری هم هستند. در مجموع سرمایه گذاران و شرکت های نفتی بزرگ با قید احتیاط با نفت شیل مواجه می شوند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به شرایط کنونی اصولا نقش تولیدکنندگان غیر اوپک در عرضه و ساختار قیمت گذاری نفت شيل بر بازار نفت تا چه حدی مهم و تاثیرگذار است؟
ما در سازمان اوپک و تولید کنندگان نفت، یعنی نفت خام های متعارف با نگاه مثبت و از باب همکاری با شیل روبرو می شویم. اوپک در دهه ۱۹۷۰ میلادی ۶۰ در صد نفت جهان را تامین می کرد. در دهه ۱۹۸۰ میلادی، با پدیده تولید کنندگان غیر اوپک مواجه شدیم. ابتدا نروژ و سپس روسیه و بسیاری کشورهای دیگر به جرگه تولید کنندگان نفت خام پیوستند. البته شوک های اولیه وجود داشت. در درازمدت، رشد تقاضای جهانی نفت، برای تمامی بازیگران میدان حضور و فعالیت فراهم آورد. تولید کنندگان نفتخام های متعارف، عربستان، جمهوری اسلامی، عراق یا روسیه از ورود نفت خام شیل به بازار استقبال می کنند.
البته واضح است که در اوایل نوعی علاقه توام با نفرت و رقابت شاید طبیعی باشد. در دراز مدت شرایط فرق خواهد کرد. من تعجب نمی کنم چنانچه در آینده ای نه چندان دور تولید کنندگان نفت شیل وارد نوعی تعامل و همکاری با سازمان اوپک یا اوپک پلاس شوند.
