جواد بخشی

مرکز بین المللی مطالعات صلح -IPSC

بیان رخداد:

امروزه امنیت دیگر  محدود به آرامش پس از جنگ های ویرانگر و توانایی نظامی نشده بلکه به تمام سطوح زندگی مدرن انسانها مربوط می شود. مفهوم امنیت تنها مسایل نظامی را در برنمی گیرد، بلکه تمام عرصه های اقتصادی، فرهنگی، سرزمین، تمدنی و فردی را در می نوردد و در تمام ابعاد زندگی انسان مصداق و معنی پیدا می کند. امنیت از مقوله های مهم در جوامع امروزی است. اما افغانستان، همواره در طول تاریخ خود از آن محروم بوده و سال های متمادی است که امنیت، با تمام مصادیقش در افغانستان وجود نداشته است. آمریکا با همراهی سایر اعضای ناتو پس از 11 سپتامبر و به بهانه ریشه کن کردن ریشه های ناامنی در منطقه به افغانستان حمله کردند ولی پس از 10 سال حضور آمریکا در افغانستان، نه تنها این ریشه های ناامنی از بین نرفته است بلکه بسیاری از غیر نظامیان و مردم بیگناه در بمباران ها و حملات  نیروهای آمریکایی و ناتو کشته و زخمی شده و این اقدامات تجاوزکارانه همچنان ادامه دارد. این ناامنی ها در افغانستان باعث خسارت های جبران ناپذیری به زیر بناهای اقتصادی و فرهنگی به این کشور شده است. در این مقاله تلاش داریم تا ضمن تعریف شقوق مختلف امنیت به موضوع اقدامات و نقش آمریکا در نقض امنیت فردی در افغانستان بپردازیم.

تحلیل رخداد:

امنیت در لغت عبارت از حالت فراغت از هرگونه تهدید یا حمله ویا آمادگی برای رویارویی با هر تهدید و حمله می باشد. امنیت دارای شقوق مختلفی است که از جمله می توان به “امنیت فردی”، “امنیت اجتماعی”، “امنیت اقتصادی” و ” امنیت سیاسی” اشاره کرد.

–  امنیت فردی: حالتی است که در آن فرد فارغ از از ترس آسیب رسیدن به جان یا مال یا آبروی خود یا از دست دادن آنها زندگی کند. در این نوع از امنیت هر فرد از جامعه ی انسانی باید از هرگونه تعرض، تجاوز و اعمالی که منافی شئون، حیثیت و شرف انسانی اوست، در امان باشد.

–  امنیت اجتماعی: نیز حالت فراغت همگانی از تهدید است که کردار غیر قانونی دولت یا دستگاهی یا فردی یا گروهی در تمامی یا در بخشی از جامعه پدید آورده. به نظر می‌رسد پس از اینکه امنیت فردی مورد شناسایی قرار گرفت، افراد برای تحقق و تحکیم امنیت و جایگاه خود ناگزیر از عضویت در اجتماعات یا گروههای مختلف اجتماعی هستند.

–  امنیت اقتصادی: امنیت اقتصادی، وضعیت باثباتی از شرایط و ساختار فعلی و افق معلوم و روشنی از آینده است که در آن فرد، جامعه، سازمان و دولت احساس رهایی از خطر کرده و به‌ طور بهینه می توانند به تولید، توزیع و مصرف ثروت بپردازند.

–  امنیت سیاسی: امنیت سیاسی به معنای تأمین آرامش و طمأنینه لازم توسط حاکمیت یک کشور برای شهروندان قلمرو خویش، از راه مقابله با تهدیدات مختلف خارجی و همچنین تضمین حقوق سیاسی آنان، جهت مشارکت در تعیین سرنوشت اجتماعی و سیاسی آنها می باشد.

آمریکا به منظور تأمین منافع انحصاری خود در خلیج فارس سیاست یکجانبه گرایی را بی توجه به منافع و نگرانی های دیگران دنبال کرده است. آمریکا در همه مسایل مربوط به قدرت های منطقه ای از جمله فناوری هسته ای، اقتصاد، محیط زیست یا مسایل سیاسی، مانع تحقق یافتن اهداف آنها می شود و در بیشتر موارد با گردآوردن دیگر کشورها درصدد محکومیت و یا تنبیه کردن کشورهای مستقل در سطح بین المللی است. این کشور در ادامه رویکرد نظامی در منطقه خلیج فارس، ده ها هزار سرباز با تجهیزات سنگین و گران قیمت در کشورهای مختلف منطقه مستقر کرده است.

پس از حوادث 11 سپتامبر اقدامات مداخله جویانه آمریکا در منطقه بیشتر شد. افغانستان یکی از اهداف آمریکا در منطقه بود که در سال 2001 مورد حمله و اشغال قرار گرفت. واقعیت هایی بسیاری نظیر درگیری، ناامنی و همین طور مزارع زیر کشت تریاک در افغانستان وجود دارد که به اعتقاد کارشناسان بخش عمده ای از علت این وقایع به تداوم حضور نیروهای خارجی در افغانستان برمیگردد. اکثر مردم و کارشناسان معتقدند نفس حضور نیروهای خارجی در افغانستان مشکل ساز است. چه رسد به نوع عمل و اندیشه آنها که بسیار تحریک آمیز است. گذشته از همه اینها، اصولاخارجی ها نه تنها تصمیمی برای برقراری امنیت در افغانستان ندارند، بلکه خود سعی دارند برای توجیه حضورشان در این کشور، ناامنی را در مناطق مختلف افغانستان گسترش دهند. واقعیت این است که حضور دایمی نظامی امریکا در افغانستان یکی از اهداف استراتیژیک  این کشور بوده و بدون شک ایجاد پایگاهای نظامی دایمی در افغانستان به یک امر اجتناب ناپذیر برای امریکا تبدیل شده است. از طرف دیگر حضور نظامی این کشور در افغانستان وابسته به وجود ناامنی ها بوده و افزایش هرچه بشتر ناامنی در افغانستان، توجیه کننده حضور و در نهایت توجیه کننده ایجاد پایگاه های نظامی دایمی نیز خواهد بود. یعنی افزایش ناامنی ها، از یک طرف ناتوانی نیروهای افغانی در تامین امنیت را مبیین است و از سوی دیگر، وسیله برای خاموش نگهداشتن افغانها بوده و زمینه ساز اقدامات بعدی امریکا در راستای منافع سیاسی آن کشور می باشد[1].

نزدیک به سه دهه است که افغانستان در ناامنی مطلق به سر می برد و به دلیل فقدان امنیت، خسارت های جبران ناپذیری به زیر بناهای اقتصادی و فرهنگی کشور وارد شده است. حضور قدرت های فرامنطقه ای و سلطه گر، نه تنها کمکی به حفظ امنیت منطقه خاورمیانه به طور عام و افغانستان به طور خاص نکرده بلکه موجب گسترش ناامنی منطقه ای شده است. کشتار غیرنظامیان توسط نیروهای نظامی خارجی، همچنان به عنوان یکی از معضلات جدی سال های اخیر در عرصه امنیت افغانستان، مطرح بوده و ادامه خواهد داشت. این بحران در برخی موارد، به اندازه ای حاد و شدید می شود که حتی مقامات ارشد دولت افغانستان به صراحت زبان به انتقاد و اعتراض می گشایند.

اقدامات نظامی ایالات متحده در افغانستان تلفات فوق العاده ای برای مردم محلی به ارمغان آورده است. با توجه به گزارش روزنامه مک کلاچی در تاریخ ۲ مارس ۲۰۱۰، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) به رهبری ایالات متحده باعث کشته یا مجروح شدن ۵۳۵ نفر از افغانی ها در سال ۲۰۰۹ شده اند. در میان آنها ۱۱۳ غیر نظامی  تیرباران  و کشته شدند، که ۴۳ درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۰۸ داشته است. از ژوئن سال ۲۰۰۹،  در حملات هوایی توسط ارتش ایالات متحده حداقل ۳۵ غیرنظامی افغان کشته شده بودند. در طی یک عملیات ویژه آمریکا در افغانستان در تاریخ ۱۲ فوریه، پنج غیر نظامی بیگناه تیرباران شدند، و دو نفر از آنها مادران باردار بودند. همچنین در تاریخ ۱۲ آوریل، نیروهای آمریکایی به  یک اتوبوس مسافربری در نزدیکی قندهار حمله کردند که منجر به کشته شدن  پنج غیرنظامی و زخمی شدن ۱۸ نفر دیگر شد[2].

گزارش سازمان ملل حملات هوایی ناتو به اهداف اشتباه و ادامه یورش های شبانه نظامیان اشغالگر آمریکایی به مناطق و منازل مسکونی ساکنان محلی را از عمده ترین عوامل کشته شدن غیرنظامیان در افغانستان معرفی کرد که به شدت از سوی حامد کرزی مورد انتقاد قرار گرفته و خواستار توقف فوری آنها شده است.187 حمله هوایی اشتباه ناتو در افغانستان در سال 2011 میلادی 63 قربانی غیرنظامی برجای گذاشت. رویترز به نقل از گزارش یوناما نوشت: در سال 2010 میلادی درگیری بین نظامیان اشغالگر غربی و شبه نظامیان در افغانستان منجر به کشته شدن 410 غیرنظامی در این کشور شد. ‏ گزارش سازمان ملل در ارتباط با شمار کشته شدگان غیر نظامی در افغانستان که برخی از آنها براثر برخورد با بمب های کنار جاده ای جان خود را از دست داده اند 967 نفر اعلام کرد. یوناما با این حال شمار دقیق تلفات غیرنظامیان افغان در سال گذشته میلادی را 3 هزار و 21 نفر گزارش کرد. بنابر آمار “یوناما”، از سال 2007 میلادی تاکنون نزدیک به 12 هزار غیرنظامی افغان بر سر ادامه اشغالگری و اقدامات تجاوزگرانه نظامیان غرب به سرکردگی آمریکا جان خود را از دست داده اند.

بر اساس گزارش نهادهای حقوق بشری، سال89 خونین‌ترین سال برای غیرنظامیان در افغانستان بود که طی آن، بیش از 7000 غیرنظامی کشته و زخمی شدند[3]. در سال جدید میلادی نیز سوزاندن اوراق قرآن کریم در پایگاه هوایی بگرام که مقامات آمریکایی آنرا اشتباهی و از روی ندانم کاری های سربازان آمریکایی اعلام نمودند حجم وسیعی از اعتراضات مردمی در افغانستان و برخی کشورهای دیگر را در پی داشت و باعث شد مقامات ارشد کاخ سفید به شمول رئیس جمهور آمریکا رسما از مردم افغانستان عذرخواهی نماید. اما هنوز اعتراضات مردمی علیه اهانت به قران کریم کاملا فروکش نکرده بود که یکی از سربازان آمریکایی در اقدام دیگر تعداد زیادی از افراد بیگناه را به قتل رساندند. در این اقدام 16 نفر از مردم بی دفاع قندهار قربانی جنون این سرباز آمریکایی شدند. این سرباز آمریکایی مستقر در پایگاه ولسوالی پنجوایی در ایالت قندهار افغانستان پس از خروج از این پایگاه، غیرنظامیان افغان اطراف پایگاه را به گلوله بست.

 عمق این فاجعه به حدی بود که رئیس جمهوری آمریکا و وزیر دفاع این کشور نسبت به این جنایت ابراز تاسف کردند[4]. در همین حال تنها واکنش معمول صورت گرفته از سوی مقامات افغانی صرفا موضع گیری و محکومیت این اقدام بوده بدون اینکه در این زمینه اقدامی عملی درخوری صورت گرفته باشد. رئیس جمهوری افغانستان نیز طی بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن این اقدام سرباز آمریکایی اعلام کرد: دولت، بارها عملیات نظامیان آمریکایی را که تحت عنوان “جنگ علیه تروریسم” به غیرنظامیان افغان حمله می‌کنند، محکوم کرده و ملت افغانستان این اقدامات عمدی نیروهای آمریکایی را هرگز نخواهد بخشید”[5]. در همین راستا وزارت دفاع آمریکا در سفری که بعد از این حادثه به افانستان داشت اعلام کرد که: عامل کشتار شانزده غیرنظامی افغان توسط دادگاه نظامی آمریکا محاکمه خواهد شد. در همین زمینه پارلمان افغانستان خواستار محاکمه علنی این نظامی آمریکایی در افغانستان شد که این درخواست با مخالفت پنتاگون مواجه شد. جورج لیتل سخنگوی وزارت دفاع آمریکا هم تصریح کرد: توافق نامه هایی با دولت افغانستان در مورد تحقیقات وجود دارد اما در صورت لزوم محاکمه نظامیان آمریکایی در دادگاه های نظامی آمریکا انجام می شود. کارشناسان معتقدند که این موضوع نوعی کاپیتولاسیون نانوشته است که به افغانی ها تحمیل شده است و همین حاشیه امنیت برای سربازان آمریکایی به عاملی مهم تبدیل شده تا آنها با خیال راحت به اقدامات غیرقانونی خود ادامه دهند.

در موردی دیگر نظامیان آمریکایی دو سال پیش در اقدامی غیر انسانی 2 زندانی افغان را ابتدا طعمه سگ‌های خود کرده و پس از پاره پاره شدن بدن آنها، با ضرب گلوله این شهروندان افغان را کشتند[6]. این چندمین باری است که رفتار آمریکایی ها، سبب خشونت افغانها می شود، پیش از این نیز مواردی مشابهی دیده شده بود، مثلا در سالهای گذشته در یک مورد، آمریکایی ها در شرق افغانستان توپ هایی به بچه های مدرسه هدیه داد. روی این توپ‌ها پرچم کشورهای مختلف از جمله پرچم عربستان سعودی حک شده بود که کلمه شهادت “لااله الاالله” را در خود دارد.

دورنمای رخداد:

پس از 10 سال حضور آمریکا در افغانستان، بسیاری از غیر نظامیان و مردم بیگناه در بمباران ها و حملات وحشیانه نیروهای آمریکایی و ناتو کشته و زخمی شده و این اقدامات تجاوزکارانه همچنان ادامه دارد. نتیجه حضور آمریکا در افغانستان چیزی جز ویرانی شهرها و کشتار مردم بیگناه در این کشور نبوده و اخبار مربوط به بازداشت و شکنجه افراد غیرنظامی و آزار و اذیت مردم توسط نظامیان ناتو و بمباران مناطق مسکونی به بهانه تخریب پایگاه های نظامی طالبان و القاعده همه مشکلاتی است که حقوق اولیه و طبیعی انسانی را به شدت نقض می کند و اغلب نهادهای بین المللی مانند سازمان حقوق بشر با وجود وابستگی به غرب، تعداد زیاد تلفات غیر نظامیان افغان را تایید کرده اند. اقدامات سربازان آمریکایی در افغانستان نشان دهنده عدم وجود امنیت فردی در این کشور است و بدون برقراری و توسعه امنیت فردی نمی توان ادعاهای مطرح شده درباره افزایش امنیت در افغانستان را واقعی دانست.