مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه به همراه شماری از وزیران و مسئولان دولتی راهی روسیه شد اخيرا نيز وزير خارجه تركيه به عراق سفر كرد. اين سفرها و كاهش تنش تركيه با ايران، سوريه ، عراق و روسيه از نگاه بسياري مقدمه نوعي بازگشت و بازبيني در سياست خارجي تركيه است. به همين منظور براي واكاوي بيشتر اين امر گفتگويي با دكتر جعفر حق پناه كارشناس مسائل تركيه داشته ايم:
واژگان كليدي: واقع گرايي تركيه در سياست خارجي ، سياست خارجي تركيه، بازبيني در سياست خارجي تركيه ، آينده سياست خارجي تركيه
مركز بين المللي مطالعات صلح: داوداوغلو بر اینکه ترکیه سیاست خارجی کشورها را مورد ارزیابی جدیدی قرار داده است، تاكيد كرده است. در اين حال آيا اين امر مقدمه نوعي بازبيني در سياست خارجي تركيه است؟
در شرايط كنوني در پويش هاي سياست خارجي تركيه بايد دو متغير را در نظر گرفت. نخست پويش هاي امنيت منطقه اي تركيه در دو سه سال گذشته ناآرامي ها و انقلابهاي بهار عربي و نتايج آن در منطقه مخصوصا بعد از آغاز انقلاب در كشورهاي عربي و دوم بازخوردي كه مقامات تركيه از سياست هاي خود در منطقه به اجرا گذاشتند و نتايجي كه به دست آوردند است. اين دو مي تواند مشخص كند تركيه در چه شرايطي قرار گرفته و چه سياست منطقه اي را در ادامه رويكرد خود دنبال خواهد كرد.
تركيه تحليل متفاوتي از انقلاب هاي كشورهاي عربي با ايران داشت و نام بهار عربي و انقلاب به آنها داد نه بيداري اسلامي. اين رويكرد بيانگر سمت و سوي آنها به تحولات بود. اتفاقاتي كه در كشورهاي عربي رخ داد نتايجي متعارضي براي منطقه و تركيه به همراه داشت و تركيه از برخي از اين تحولات استقبال كرد و نتايج معكوسي به همراه آمد . مثلا بحران مصر و سقوط حكومت مرسي عوارض سنگيني براي سياست خارجي تركيه داشت. تركيه به دنبال نوعي مدل اسلام اخواني در مصر و نوعي ائتلاف قاهره و آنكارا را مد نظر داشت و از جمله مي خواست در بحران سوريه سودهاي زياد و نقش پيشتازي براي تركيه داشته باشد. رويكرد مرسي در مصر با قرائت آك پارتي داشت نزديك بود و اين رويكرد به نفع تركيه بود اما اين امر رخ نداد و سقوط مرسي در سياست خارجي تركيه مد نظر قرار گرفته است. عامل ديگر در نوسازي سياست خارجي تركيه ناآرامي هاي در يمن، ليبي و كشورهاي ديگر است كه عملا از نظر اقتصادي سود چنداني نداشت و بازار خاورميانه دچار نوسان هايي گرديد. در واقع همه عوامل باعث شده است تا رقباي منطقه اي تركيه مانند عراق و ايران هم برخلاف پيش بيني تركيه در موضع ضعف و انفعال قرار نگيرند و موقعيت هاي تازه اي هم به دست آورند و كسب كنند و در ساير جهات نقش آفريني منطقه اي تركيه را مهار كنند. اين امر براي تركيه پيامد ساز شد. مورد ديگر بازخورد سياست تركيه در قبال اين امر برميگردد. تركيه با برنامه ريزي خود در بسياري نقاط با ناكامي روبرو شد. در موضوع فلسطين آنها به گون اي خيز برداشتد تا نقش رهبري كشورها را در منطقه ايفا كند كه به اين امر هم دست پيدا نكردند . تركيه در مصر با ناكامي روبرو شد. در ليبي با وجود تلاشها هيچ موقعيت باثبات و سرمايه گذاري اقتصادي نمي بينند. در اين بين مهمتر از همه بحران سوريه بود كه بيشترين سرمايه گذاري را تركيه كرد ولي كمترين نتيجه از آن تركيه بوده است در نتيجه تركيه اكنون به فكر بازبيني سياست خارجي خود افتاده است و به نوعي به رويكردهاي نبستا معتدل قبل از 2010 مي انديشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: تركيه در آستانه تحول مهمي در سال نو است. اين امر تا چه حدي در بازبيني سياست خارخي تركيه موثر است؟
من فكر ميكنم تحولات داخلي اين كشور مهم است. چرا كه اين كشور در آستانه سال انتخاباتي است و آك پارتي بايد دوباره به فكر راي گرفتن از مرم باشد. در اين حال تركيه با تندروي هاي خود در مسائل منطقه هزينه هايي در داخل براي خود ايجاد كرده است و موقعيت باثبات و مستحكم قبلي را ندارد . در اين حال بايد گفت سياست خارجي و پيامدهاي داخلي آن يكي از فاكتور هايي است كه بر نتايج انتخابات آتي تركيه اثر گذار است. من فكر مي كنم كه بايد به فاكتورهاي ديگر هم توجه كرد. در اين بخش كارنامه آك پارتي خيلي درخشان نيست، اما شايد بتوان اين امر را با فاكتور هاي ديگر و كارنامه نسبتا موفق آنها در حوزه اقتصاد جبران كرد. اما بخش سياست خارجي نياز به بازنگري دارد. در واقع پيامدهاي داخلي سياست خارجي يكي از فاكتور هاي است كه بر تغيير نگرش سياست خارجي اثر دارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اهداف كنوني اردوغان در سفر به مسكو با توجه به تنش هاي پيشين دو كشور چيست؟
يكي از اهداف سفر ارتقا همكاري هاي اقتصادي به مرز صد ميليار دلار است. تركيه سياست اقتصادي در پيش گرفته كه نياز به روابط خارجي فعال و پويايي براي بازاريابي و گسترش صادرات خود دارد. يعني اين نوع توسعه با سياست خارجي تهاجمي و خصمانه تركيه سر سازش ندارد . ضمن اينكه دو كشور در حوزه قفقاز و بالكان پيوندهاي زيادي دارند. بنابراين قابل پيش بيني بود كه در اين شرايط سفر انجام گردد. در اين حال اين سفر به نوعي تثبيت موقعيت آك پارتي در روابط با يكي از قدرت هاي مهم جهاني است. گذشته از اين نيز اگر قرار باشد اجلاس ژنو دو برگزار گردد عملا روسيه بزرگترين متحد جهاني سوريه است و تركيه بايد براي پيشبرد ديدگاه خود از ملاحضات طرف روسي اطلاع داشته باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به سفر اخير اوغلو به ايران و سفر وي به ايران آيا تركيه نگاهي كاملا بازبينانه به روابط با عراق و ايران دارد؟
هر چند اين امر كالا بازبيني شده نيست، اما به هر حال به دليل به قدرت رسيدن دولت جديد روحاني در ايران كه قدرت نرم خود را در منطقه نشان داده است و توانمندي هاي اين كشور و اينكه عراق در مقابله با آزمون سخت ناآرامي هاي پس از سوريه برقرار است تركيه ناچار است عراق تحت حاكمي گروه هاي شيعي را بپذيرد. لذا اين امر واقع گرا شدن سياست خارجي تركيه است نه بازبيني كامل در روابط .
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا واقع گرا شدن تركيه در سياست خارجي خود با ايران عراق و روسيه و سوريه نقشي در ايجاد اختلاف بين كشورهاي عربي بويژه عربستان با تركيه ندارد؟
من فكر ميكنم اكنون عربستان براي تركيه از نظر اقتصادي موضوعيت دارد. اكنون عربستان با توجه به انزوا در منطقه نمي تواند متحد خوبي براي تركيه باشد. تركيه بيشتر تلاش ميكند مناسبات خود را با كشورهاي ديگر تنظيم كند. عربستان اكنون در موضوع مصر اختلاف نظر هاي جديدي با تركيه دارد حتي در سوريه هم ديدگاه دو سو با هم همگرا نيست. تركيه در شرايط كنوني احساس ميكند از نظر امنيت دچار مشكلاتي مضاعف شده و مي خواهد بحران سوريه سريعا حل گردد، اما بحران كنوني سوريه براي عربستان خيلي نامطلوب نيست. يعني تركها در بحران سوريه ناكامي بيشتري را حس ميكنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آينده رويكرد تركيه در سوريه چگونه است؟
اندك اندك عوارض بازبيني داخلي سياست خارجي تركيه در سوريه مشخص مي شود. نارضايتي در بين علويان تركيه رو به افزايش است و پيوندهاي علويان تركيه و سوريه روبه رشد است و اين امر منجر به تعديل هايي در سياست خارجي تركيه هم مي شود. همچنين در سطح منطقه اي و بين المللي هم تركيه نمي خواهد خارج از مدار قدرت نمايي كند و وقتي كشورهاي اصلي تن به توافقي دهند تركها به قواعد بازي تن ميدهند. يعني تركيه نمي تواند تغييري بر خلاف ژنو دو در دستور كار قراردهد.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
