مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
ديرينگي روابط سیاسی هند با افغانستان به سال هاي استقلال هند از انگلیس بر می گردد. در این بین هر چند در برخی از دوره ها فراز و نشیب هایی در روابط بین دو کشور وجود داشته است، اما طی یک دهه ی اخیر روابط افزايش يافته و در سالهاي اخير نيز شاهد دیدار های زیادی بین مقامات دو کشور بوده ايم و نخستین پیمان استراتژیک افغانستان هم با یک کشور خارجی با هندوستان امضا شد. در این میان با توجه به سفر اخير كرزاي به هند برای درک بیشتری از دامنه روابط دو کشور به گفتگویی با محمد ابراهيم طاهريان کارشناس مسائل افغانستان و سفير پيشين پرداختیم:
واژگان كليدي: هند، افغانستان، پیمان استراتژیک، كرزاي، اتحاد، اقتصاد، امنيت
مرکز بین المللی مطالعات صلح : در نگاهي كلي اهميت افغانستان از ديد مقامات هندي چيست؟
اگر به رابطه كابل و دهلي نو نگاه كنيم بدون اينكه ببينيم چه حكومتي در افغانستان روي كار بوده و همچنين چه حزبي در هند نيز در قدرت حضورداشته است به طور سنتي روابط دهلي نو كابل روابطي فعال و پويا بوده است. يعني چه در دوران كمونيستها دركابل و چه در دوران مجاهيدين اين روابط ادامه داشته است. يعني در امتدادي ويژه روابط دهلي نو- كابل روابطي فعال بوده مگر در مواقعي كه علاقه اي از سوي كابل براي روابطه وجود نداشته است (همانند دوران طالبان يا جريان افراط كه بر بخشي از جغرافياي افغانستان حاكم بود و اين روابط تعطيل شد). بعد از نشست بن هم دهلي نو نقش فعالي در اين زمينه تعريف كرد. يعني هم در حوزه توسعه اقتصادي و هم حوزه امنيت اين كشور نگاه جديدي به افغانستان داشت . شايد بتوان گفت هند و ايران از معدود كشورهاي هستند كه تعهدات خود را در رابطه با افغانستان عملياتي كرده اند. هند چه در دوران رياست دولت موقت، چه در دوره اول رياست جمهوري كرزاي در ارانه كمك ها از جمله واگذاري چند فروند هواپيما، ساخت پارلمان و… نقش مهم ايفا كرد. در دوره دوم كرزاي نيز هند با توجه به نوع علائق كرزاي كه تحصيل كرده هند بود و بخشي از زندگي خود را در هند گذرانده است اين روابط تشديد شد و مي توان گفت اين روابط كاملا فعال بوده و منجر به قرارداد استراتژيك گرديد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اهداف اصلی سیاست خارجی هندوستان از حضور و رابطه با افغانستان در چه اصولی نهفته است ؟
حوزه نفوذ هند در افغنستان را بايد در حوزه هاي سياست، اقتصاد و فرهنگ دانست. در اين حال بايد براي پاسخ به اين پرسش به روابط هند و پاكستان هم توجه كرد. دهلي نو با پاكستان مرز طولاني دارد، يكي از همسايگان مهم هند پاكستان است و جنگ هايي بين دو كشور انجام شده است. در اين حال هر چند در دهه هاي اخير برخي از تنش ها كاهش يافته است، اما از آنجايي كه پاكستان با افغانستان 2400 كيلومتر مرز دارد به نظر ميرسد براي تنطيم در روابط استراتژيك نگاه ويژه به افغانستان دارد. يعني توجه هند هم به خاطر افغانستان است و هم به خاطر پاكستان نياز ميداند كه رفتار منطقه اي خود را به گونه اي تنظيم كند كه اهرم هاي لازم را در برابر پاكستان داشته باشد و به عنوان قدرتي منطقه اي رفتاري را براي خود تعريف مي كند كه دستاورهاي خود در افغانستان را حفظ كند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به نوع واكنشهاي مثبت و منفي احزاب ، گروهها و قوميتهاي افغانستاني به رابطه با هند بنگريم اين روابط از سوي اين گروه ها تا چه حدي مورد مورد استقبال است؟
اگر به روابط دهلي نو -كابل بنگريم جدا از نوع حكومت در كابل روابط دو كشور رو به جلو بوده است و حتي هند از معدود كشورهاي آسيايي است كه در دوران اشغال شوروي در افغانستان سفير داشتند. يعني افغانستاني ها و هندي ها روابط را بر اساس ايدئولوژيك تعريف نكرده اند، بلكه در راستاي منافع ملي خود تعريف كرده اند. بنابراين تمام احزاب و گروه ها در افغانستان به جز جريان افراط ( كه رابطه تنگاتنگ با پاكستان دارد) نگاه مثبتي به رابطه هند با افغانستان داشته اند. اين گروها و احزاب معتقدند كه هند سرمايه گذاريهاي خوبي در بخش هاي گوناگون در افغانستان داشته و ميتواند به افغانستان كمك كند. در اين حال هر چند حضور فرهنگي هند در افغانستان باعث بروز برخي واكنشها شده است اما بايد گفت افزايش اين نفوذ هم در بين گروه ها و جريان هاي عمده افغانستان يكسان نيست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : نگاه بازیگرانی چون چین ، روسیه ، ایران و امریکا به گسترش روابط و حضور هند در افغانستان چیست؟
در واقع كشورها در روابط خود اصطلاحا دو نوع از منافع را تعريف مي كنند. يعني گذشته از منافع غير مشروع، منافع منافع مشروع قاعدتا مورد احترام همه كشورها است. يعني بخشي كه به گسترش روابط سياسي اقتصادي در اين حوزه برميگردد مورد قبول اطمينان بازيگران مختلف است و جاي نگراني اي براي كشورهاي ديگر نيست. در اين راستا مثلا هند و ايران عملا در حوزه افغانستان رفتار اعلامي و اعمالي شان نزديك به هم بوده است و از اين جهت افزايش روابط هند و افغانستان در حوزه منافع مشروع حساسيي براي ايران متصور نيست. ولي بايد گفت نوع روابط اسلام آباد و دهلي نو كه لزوما ربطي هم به موضوع افغانستان ندارد به مسائل منطقه اي هم كشيده شده است. يعني در اين موضوع نوع نگاه پاكستان به اين روابط استثنا است.اما بقيه كشورهاي نسبت به حضور هند در بخش هاي مختلف افغانستان تا جايي كه منافع مشروعي است حساسيتي ندارند. گذشته از اي نيز ما اگر بخواهيم خيلي ساده سازي كنيم در حوزه رقابت كشورها هيچ بازيگري در حوزه نفوذ خود براي باريگر ديگري فرش قرمز پهن نميكند و طبيعي است كه هر كشوري به منافع و مصالح خود نگاه كند، ولي از آنجايي كه افغانستان كشوري پذيرنده كمك است، هر كشوري كه اقدام مثبتي در اين كشور و در جهت توسعه امنيت و ثبات انجام دهد قاعدتا مورد پذيرش همه بازيگران قرار ميگيرد. مثلا از نگاه ايران هر اتفاقي كه منجر به توسعه امنيت در افغانستان گردد و مورد قبول مردم افغانستان و افكار عمومي باشد مورد پذيرش است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: کابل از روابط رو به افزایش با هند در جستجوی روابط اقتصادي است يا امنيتي؟
اگر به روابط دو كشور نگاهي داشته باشيم حتي اگر يك طرف خواستار روابط يك سويه در روابط بين دو كشور باشد معني ندارد و قاعدتا بايد گفت روابط در چند بعد گسترش مي بايد. يعني اگر چنين احساسي در بخش هاي تصمييم ساز در كابل نسبت به روابط يك سويه با دهلي نو وجود داشته باشد مسلما دهلي نو اين گونه از روابط را نمي پذيرد. يعني توسعه روابط بايد همه جانبه باشد و به نظر هم ميرسد كه دهلي نو در جستجوي گسترش روابط در همه بخش ها از جمله امنيتي، سياسي، فرهنگي و… است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: افزایش و مستحکم‌تر شدن روابط هند و افغانستان، تا چه حدی می‌تواند بر پاکستان فشار بیشتری وارد کند؟
افغانستان كشور دريافت كننده كمك و يكي از فقير ترين كشورهاي آسيا است و نياز به كمك دارد. هند نيز كشوري مطرح در منطقه است و پاكستان هم بايد از آن چه مربوط به روابط اقتصادي دهلي نو و كابل است استقبال كند، اما بايد رقابت هاي هند و پاكستان هم در افغانستان در نظر گرفته شود و مانع از آن شد كه اين رقابت ها در كشوري فقير به نام افغانستان تاثير بدي داشته باشد. در اين حال بايد گفت آنچه مي توان از رفتار هند در افغانستان برداشت كرد افزايش امنيت در افغانستان به نفع هند است اما بايد ديد چنين نگاهي در استراتژي پاكستان نسبت به افغانستان هم مشاهده ميشود؟
مرکز بین المللی مطالعات صلح: هند اعلام كرده است آماده کمک به دولت کابل برای جلوگیری از بازگشت تندروها پس از خروج نیروهای بین‌المللی در پایان سال 2014 میلادی از افغانستان است و نخست وزیر هند خواستار آموزش نیروهای افغان شده است. در اين حال نقش امنيتي آينده هند در افغانستان به چه گونه اي خواهد بود؟
اكنون هم صحبت از اين است كه دهلي نو بيش از گذشته در حوزه امنيت و آموزش و بخش نظامي فعال گردد. حال اينكه اين امر تا چه بتواند به تحولات افغانستان كمك كند جاي سوال است. چرا كه حساسيت ها و نوع رابطه اسلام آباد و دهلي نو واقعيتي است و از آغاز تولد پاكستان بر مسائل افغنستان و روابط دهلي نو كابل تاثير داشته است. در اين حال اينك اين روابط تا كجا ميتواند افزايش پيدا كند.
نقش منطقه اي كه هند در افغانستان براي خود قائل است هم به خاطر پاكستان است و هم به خاطر خود هند، اما بايد ديد كه واقعيت هاي منطقه چنين اجازه اي به هند ميدهد؟ آيا كشورهاي فرامنطقه اي در قالب چهل كشور در افغانستان موفق بوده اند تا اينكه هند باشد؟ در اين راستا براي بررسي اين امر بايد به منافع مشروع هند در افغانستان پرداخت و ديد كه اين كشور در چه حوزه اي ميتواند وارد شود. در اين حال بايد اين تصميم ها را نهادهاي تصميم ساز در افغانستان بر اساس واقعيت هاي منطقه اي اتخاذ كنند. يعني پيچيدگي موضوع به قدري زياد است كه به كشورهاي منطقه و روابط منطقه به گونه اي كلي در ذيل منافع مشروع حركت كنند تا كمترين اثر بد بر مسائل سياسي و اقتصادي منطقه داشته باشد. چرا كه امروزه امنيت امري جمعي است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : سال گذشته رئیس جمهور افغانستان در سفر خود به هند قرارداد همکاری استراتژیک با این کشور امضا کرد و اخيرا نيز رئیس‌جمهوری افغانستان در دیدار با نخست وزیر هند در دهلی‌نو خواستار افزایش سرمایه‌گذاری هند در کشورش شد. در این بین آينده روابط دو كشور چگونه خواهد بود؟
روابط دو كشور جدا از دوره طالبان روابط رو به رشدي بوده است و هند داراي منافع سياسي اقتصادي و فرهنگي خاص خود در افغانستان است. ضمن اينكه هند به عنوان قدرتي منطقه اي اهدافي را در افغانستان تعريف كرده است كه در اين اهداف قاعدتا نوع روابط خود را با كشورهاي مطرح از جمله ايران و… را جلو ميبرد. در اين بين هند تا كنون سهم فراواني در توسعه و امنيت افغانستان بويژه در توسعه اقتصادي و كمك هاي بلاعوض و حمل و نقل و…. داشته است. بويژه اينكه اگر هند در دوران مبارزه نقش كمتري داشته، اما در دوران مقاومت كمك هاي مهمي به دولت انجام داده و مي كند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : آيا امكان شكل گيري اتحاد استراتژيك در بين روابط دو كشور و جود دارد؟
حتما چنين ظرفيتي وجود دارد، اما آنچه مسلم است با توجه به نگاه پاكستان به افغانستان و نگاه پاكستان به هند به نظر ميرسد بايد همه جوانب قضيه مد نظر گرفته شود. اكنون نيز محدوديت استراتژيكي كه هند با آن روبرو است آن است كه افغانستان كشوري محاط در خشكي است و دو كشور عمده دسترسي به دريا براي اين كشور ايران و پاكستان است، لذا بايد افغانستان بر اساس واقعيت هاي ژئوپلتيكي رفتاركند و هر گونه ارتباط ملاحضاتي دارد كه بايد مد نظر قرار گيرد. در اين حال آنچه كه حداقل براي ايران مهم است آن است كه هر اتفاقي كه در افغانستان منجر به توسعه و امنيت گردد از آن استقبال خواهد شد. يعني نتيجه چنين رويكردهايي توسعه و امنيت باشد.
گفتگو از: فرزاد رمضانی بونش
