دکتر علی بمان اقبالی زارچ

کارشناس ارشد یورآسیا

مرکز بین المللی مطالعات صلح-  IPSC

با نیم نگاه تحلیلی به اوضاع و احوال منطقه ای و بین المللی بویژه آثار مخرب کووید 19 بر ابعاد حیات سیاسی ؛ اقتصادی و اجتماعی جوامع بشری و ارزیابی شرایط خاص در مناطق پیرامونی جمهوری اسلامی ایران بویژه اوضاع در افغانستان؛  منطقه آسیای مرکزی و خاورمیانه در کنار شرایط سخت داخلی می توان اذعان نمود که در این مرحله انتخاب رییس دستگاه دیپلماسی از اهمیت دو چندان برخوردار است و از طرفی موضوع مهم این که نگاه قانون اساسی به سیاست خارجی که براساس دو اصل مهم آزادی در داخل و استقلال  در خارج؛  حفظ تمامیت ارضی کشور در کنار دفاع از حقوق همه مسلمانان و  روابط صلح ‏آمیز متقابل با دول غیر محارب متکی بوده و در تنظیم روابط خارجی؛ اولویت را به چهار گروه ذیل داده است :

1-همسایگان ایران               2- کشورهای مسلمان         3- کشورهای جهان سوم

4- کشورهایی که یکی از نیازهای سیاسی، اقتصادی،اجتماعی و یا نظامی ایران را برطرف سازند.

و از سوی دیگر چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1425 که جایگاه ایران به شرح ذیل پیش بینی نموده است:

دست یافتن به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه‌ی آسیای جنوب غربی  با تأکید بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقاء نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل همراه با الهام‌بخشی، فعال و مؤثر در جهان اسلام با تحکیم الگوی مردم‌سالاری دینی، توسعه‌ی کارآمد، جامعه اخلاقی، نواندیشی و پویایی فکری و اجتماعی، تأثیرگذار بر همگرایی اسلامی و منطقه‌ای براساس تعالیم اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی (ره) و خلاصه  دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان براساس اصول عزت، حکمت و مصلحت.

با این مقدمه کوتاه و وضعیت نامشخص مذاکرات برجامی در وین و توقعات موجود از دولت سیزدهم؛ پر واضح است که برای تحقق اهداف به یک دستگاه دیپلماسی چابک؛ ابتکارگرا؛ پویا و عملگرا برای بهره گیری حداکثری از فرصت ها و تبدیل چالش های مختلف به فرصت نیاز مبرم می باشد و در این راستا با توجه به نقش وزیر خارجه؛ داشتن ویژگی های هشت گانه ذیل می تواند به موفقیت کشور به عنوان قدرت منطقه ای در شرایط سخت تحریمی و فشارهای گوناگون کمک شایان نماید:

1. در شرایط کنونی وزارت امورخارجه بیش از هر زمان دیگر به مدیری توانمند و همه جانبه گرا نیازمند است؛ باید اذعان نمود. در حالی که در اکثر کشورهای دنیا مهمترین ملاک کلیدی برای واگذاری مسئولیت کیفیت و ظرفیت مدیریتی فرد و نه دیگر مولفه هایی چون مدرک تحصیلی و غیره می باشد. واقعیت این است که  در ایران این مولفه هنوز به جایگاه واقعی خود نرسیده است. 
2. طرفدار مدیریت مشارکتی با این مضمون که بتواند از سرمایه هوشمند عظیم وزارت امور خارجه بهره حداکثری بوده و بداند که منافع مشارکت تمام عیار نیروی انسانی کارآمد؛ حرفه ای؛ متعهد  و دلسوز بیش از هر کس متوجه موفقیت وزیر امور خارجه خواهد شد. واقعیت این است که با شناخت ترکیب نیروی انسانی دستگاه دیپلماسی؛ نیازی به انجام کار کارشناسی توسط وزیر نیست.
3. عملگرایی و اتخاذ رویکرد ابتکاری و پویا و کم نمودن سهم خطابه؛ بیانیه؛ توئیت و غیره ضرورتی بسیار ملموس می باشد که باید مورد توجه وزیر خارجه جدید باشد. در شرایط کنونی بیش از هر زمان دیگر به ابتکار و عملگرایی بدون هیاهو برای تنش زدایی با برخی همسایگان جنوبی و دیگر دول تاثیرگذار می باشد.
4. اولویت دادن به نیازهای روحی؛ عاطفی و مادی و معنوی نیروهای وزارتخانه با ارتباط و تعامل نزدیک و حتی حمایت از خانواده هایشان برای ایجاد انگیزه ؛ حس مسئولیت پذیری و کنش گری تمام عیار در عرصه خارجی و داخلی. واقعیت این است که انجام مسئولیت دیپلماتیک هر کشور در پایتخت های مختلف پیچیدگی های خاص و حساسی دارد که توانمندی تمام عیار نیروی انسانی مسئول را در کنار احیای نقش آموزش ضمن خدمت همکاران می طلبد. همچنین تقویت روحیه ارائه پیشنهادات و ابتکارات و نقدپذیری وزیر بسیار مهم می باشد.
5. آگاه به ضرورت ساماندهی و اصلاح فوق العاده و سریع ساختار وزارت امور خارجه با عنایت به اولویت حاکم بر روابط خارجی اکثریت کشورهای دنیا به مفهوم تعیین کنندگی نقش بخش سیاسی و دو جانبه در تعاملات دیپلماتیک با هدف حمایت تمام عیار از نمایندگی کشورمان در خارج بویژه سفارتخانه های ایران در دول همسایه و کشورهای مهم در چهار قاره با رویکرد گسترش روابط اقتصادی و تجاری در کنار نقش آفرینی موثر در مجامع و نهادهای بین المللی  
6. اهتمام ویژه به ارائه خدمات کنسولی؛ اقتصادی؛ فرهنگی  و حقوقی به بیش از 4 میلیون ایرانی مقیم خارج؛ البته این بخش با توجه به ظرفیت فوق العاده و کاربردی (در برگیرنده نیروی انسانی متخصص با بیش از دو هزار میلیارد دلار سرمایه) که دارند نیازمند یک برنامه تمام عیار ملی و بسیار فعال می باشد. واقعیت این است که بیش از نصف کشورهای جهان جمعیت و سرمایه کمتر از ایرانیان خارج دارند.
7. ثبات مدیریتی و اعتقاد تمام عیار به اصل کار را به کاردان سپردن؛ بر کسی پوشیده نیست که تغییرات سریع مدیریتی و انتصابات غیر متوازن با توجه به تخصصی بودن بخش های مختلف وزارت امور خارجه موجب تضعیف عملکرد مدیران و گذران وقت با امور روزمره خواهد شد. در هر شرایطی یک مدیر هر چقدر توانمند هم باشد بویژه در کشورمان که بخش مهم امورات مدیریتی فرد محور می باشد برای انجام کار موفق و داشتن برنامه حداقل به یک دوره سه تا 4 سال نیاز می باشد..
8. اولویت دادن به دیپلماسی عمومی ؛ دیپلماسی دیجیتال توامان با رعایت اصول مهم طبقه بندی در مراودات دیپلماتیک با هدف ایجاد هم افزایی و یک صدایی در داخل و بهره گیری از ظرفیت های تمدنی ؛ فرهنگی و معنوی و بویژه نخبگان و جوانان با انگیزه کشور برای  ارتقاء جایگاه عمومی ایران عزیز در بین افکار عمومی کشورهای مختلف  

بهر حال این ویژگی را می توان همچنان ادامه داد ولی چنانچه به همین مولفه های توجه تمام عیار شود روایتگر در خانه کس است یک حرف بس است خواهد بود . امیدواریم که مسئولان عالیرتبه تصمیم گیر و مجلس شورای اسلامی بتوانند در انتخاب وزیری کارآمد با توانمندی های شایسته به موفقیت دستگاه دیپلماسی در تامین منافع ملی ؛ گسترش روابط اقتصادی ؛ سیاسی و فرهنگی با همه دول بویژه همسایگان و ارائه خدمات به ایرانیان عزیز در اقصی نقاط گیتی  کمک شایان نمایند.

واژگان کلیدی: هشتمین وزیر خارجه, پسا انقلاب اسلامی ,وجوب, هشت ویژگی ,کاربردی , حرفه ای