مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

با بروز دگرگونیهای چند سال گذشته در سوریه رویکرد حماس در قبال سوریه و ایران اندک اندک متحول شده است. در این راستا برای بررسی بیشتر رویکرد حماس در قبال ایران و متغیرهای دخیل در آن گفتگویی با قاسم محب علی کارشناس مسائل خاورمیانه داشته ایم:

کلید واژگان: چشم انداز روابط خارجی حماس، رویکرد خارجی حماس، روابط ایران و حماس، نقش کشورهای عربی در روابط ایران و حماس، روابط حماس و سوریه ، عمق استراتژیک حماس

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط کنونی به طور مصداقی، نگاه حماس به کشورهای پیرامون خود چگونه است؟

اگر به جغرافیای سیاسی که  حماس تعریف می کند نگاهی کنیم؛ در مرکز این جغرافیای سیاسی  مصر قرار می گیرد و ترکیه به عنوان یک مهره ی اصلی در مرکز قرار می گیرد . عربستان به عنوان سرزمین اصلی جهان اسلام مطرح می شود، گرچه حماس با عربستان اختلافاتی دارند ولی نگاه اصلی آن ها باتوجه به نوع نگاه ی که اخوان به سرزمین های اسلامی دارد عربستان یک نقطه ی کلیدی است. بنابراین این ها سرزمین های اصلی حماس است که اخوان و به تبع آن حماس تعریف می کند. کشورهای مرحله دوم کشورهایی مثل ایران، پاکستان، اندونزی، مالزی می شوند که به عنوان حامیان سرزمین های اصلی و مادر تلقی می شوند. مثل ایران  از نظر آن ها یک دولت شیعی و رافضی است و رابطه ی تاکتیکی دارند نه استراتژیکی، اما با قطر، ترکیه و مصر یک رابطه ی استراتژیکی و دائمی دارند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:آیا نمی توان گفت در ماه های اخیر حماس نگاه ویژه ای به ایران کرده است؟

با توجه به تحولاتی که در منطقه افتاده  و نیازهایی که حماس دارد نگاه حماس تغییر کرده است.با توجه به تحولاتی که اخیرا در منطقه افتاده است و دولت ها سعی می کنند که از مسئله ی فلسطین فاصله بگیرند و تاکید خود را به کشورهای حاشیه ی خلیج فارس و کشورهای عربی  فاصله گرفتن این دولت ها با توجه به فشار غرب و با توجه به قضایایی که داعش در عراق و سوریه به وجود آورده می باشد. طبیعتا حماس با توجه به این شرایط توجه بیشتری به ایران کرد؛ چرا که ایران سیاست های ثابت تری را نسبت به این دولت ها به قضیه ی فلسطین دارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:با توجه به شکاف مصر و ترکیه، حماس چه نگاهی به مصر دارد؟

روابط حماس با مصر شکراب و تلخ است. در مصر اخوان اسلامی و حماس را یک گروه تروریستی اعلام کرده اند. اما از سوی دیگر رابطه ی خوبی با دولت ترکیه به خصوص اردوغان دارد. همچنین حماس با قطر روابط خوبی دارد و اصل سیاست خارجی خود را در قطر مستقر کرده است. مقر حماس از سوریه به قطر و بخشی از آن به ترکیه منتقل شده است. اگر در تونس جریانی که با اخوانی ها رابطه ی نزدیکی دارند سرکار آیند و در نتیجه با تونس هم رابطه ی خوبی پیدا می کند. در حال حاضر حماس به جز ترکیه و قطر با کشورهای عربی روابط منظمی ندارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:نگاه حماس به تحولات میدانی سوریه چیست؟

حماس اخیرا اعلام کرده است: از این که بشار اسد همیشه از قضیه ی فلسطین دفاع کرده همیشه متشکر و ممنون هست. ولی درباره ی مسایل داخلی سوریه، نگاهشان حمایت از اکثریت اهل سنت ، در مقابل اقلیت حاکم که آقای بشار اسد و تیم آن را شامل می شود.حماس ابتدا سعی کرد در اولین اتفاقاتی که در سوریه افتاد بین مخالفین دولت و جریان اخوانی یک مصالحه برقرار کند و گروه اخوان را وارد قدرت کند. طبیعتا وقتی آقای اسد با این مسئله مخالفت کرد. ( از دیرباز دشمن اصلی بشار اسد اخوان المسلمین سوریه بودند). حماس با این رد بشار اسد، با دولت سوریه فاصله گرفت و تشکیلات خود را که بیش تر در دمشق  مستقر بود از آن جا خارج کرد.

گرچه اخیرا مقداری این مسئله بین این دو کم رنگ تر شده است. اما  در واقع حماس در جبهه مخالف بشاراسد قرار دارد حالا این جبهه داعش، اخوان المسلین جبهه النصره ارتش آزاد باشد. لذا حماس با توجه با نگاه  فرقه ای و مذهبی خود احساس نزدیکی بیشتری با آن ها می کند. حتی با داعش و جبهه النصره، چرا که این گروه ها سر مسئله ی  فلسطین با حماس اختلافی ندارند. از نظر اعتقادی هم، هم نظر هستند.

حماسزمانیکهآمریکادرصددبودبهعراقحملهکندازصدامحسینحمایتکردندواینحمایتبهایندلیلبودکهدولتصدامحسینمتکیبراهلسنتاستوتماماخوانیهاپشتصدامقرارگرفتند. نگاه حماس  در اصل حمایت از اهل سنت است و سپس فلسطین را در این زمین می بینند و خیلی نمی توانند با گروه های شیعه و علوی همراه شود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:نگاه کنونی حماس به غرب چیست؟

حماس وقتی اعلام کرد که می خواهد نوار غزه را اداره کند، با مشکلات اقتصادی، اجتماعی، تامین آذوقه نان و پول برای ساکنان آن جا مواجهه شد. نوار غزه از این جنبه ها قبل از این مشکلاتی از این قبیل داشت. از نظر مشکلات اقتصادی (باتوجه به این که در یک باریکه است، ده در چهل کیلومتر است و دو میلیون نفر جمعیت دارد؛) توانایی تامین نیازهای خود را ندارد. حماس وقتی با این وضعیت مواجهه شد، متوجه کمک های مالی بین المللی شد. لذا مقداری از  کمک از  کشورهای عربی و اسلامی مثل قطر (با توجه به نگاه اخوانی که داشتند) و همچنین  عربستان سعودی و ایران دریافت کرد. اما از نظر تکنیکی و فنی بیش تر به کمک هایی که از کشورهای غربی و اتحادیه ی اروپا و سازمان های بین المللی نظیر امور بهداشتی نیاز داشت. به همین دلیل متوجه شد بدون داشتن هیچ رابطه ای با جهان غرب نمی تواند به اهداف خود برسد. بنابر این سعی کرد که این رابطه ها را احیا کند. در مقابل در غرب (به خصوص از زمانی که اوباما سرکار آمد.) هم این نوع نگاه وجود دارد.  اوباما ضمن آن که حماس را در یک لیست تروریستی قرار داد، یکی از استراتژی هایش آن بود که حماس را از یک سازمان نظامی به یک سازمان سیاسی تبدیل کنند. آن ها معتقد بودند حماس یک قدرت است که نوار غزه را در اختیار دارد. لذا حماس را نمی توان در معادلات صلح نادیده گرفت. در نتیجه درصدد بودند با فشارهایی حماس از اعمال  نظامی فاصله گیرد و به رویکرد سیاسی روی آورد. برخی دوستان حماس مثل ترکیه و قطر هم به این امر کمک کردند و حماس گرچه هنوز از این پوسته خارج نشده و درباره این مسئله اختلافات زیادی دارد و نمی توان گفت که هنوز در داخل حماس توافق وجود دارد اما به تدریج اینگونه می نگرد که برای نگه داشتن فلسطین به کمک غرب نیازمند است.