مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

معاهده دوستی میان کشور عربستان با افغانستان در سال ۱۹۳۲ منعقدگردید. ملک فیصل پادشاه عربستان سعودی در ۱۳۴۹ از افغانستان بازدید رسمی کرد. در زمان محمد داود خان نیز مناسبات افغانستان با کشور عربستان سعودی دوستانه و حسنه بود. پس از کودتای ثور ۱۳۵۷روابط دو کشور به سردی گرایید، اما در عین حال باقطع روابط سیاسی ریاض از رژیم سابق، نیروهای مخالف کابل را به صورت مستقیم و غیر مستقیم حمایت و تقویت میکرد. در آن زمان عربستان سعودی با دادن پولهای گزاف به پاکستان جهت خرید اسلحه و توزیع آن در میان مجاهدین نقش خود را در تضعیف حکومت حاکم اجرا نمود. بعد از خروج شوروی نیز عربستان رژیم طالبان را به رسمیت شناخت. پس از تاسیس اداره موقت در ۱۳۸۰ روابط میان دوکشور بار دیگر برقرار گردید و عربستان رویکردهایی نوینی را در افغانستان به اجرا گذاشت و در مقابل نیز رهبران افغانستان سفرهایی به ریاض داشتند. اخیرا نیز هیاتی از شورای عالی صلح افغانستان برای شرکت در اجلاس سازمان همکاری اسلامی به عربستان سفر کرده و گزارش های در مورد احتمال تاسیس دفتر طالبان در ریاض موجود است. به همین منظور گفتگویی با محمد تقی جمشیدی رایزن پیشین داشته ایم:

واژگان کلیدی: روابط عربستان سعودی و افغانستان، نقش و نفوذ عربستان سعودی در افغانستان، نفوذ عربستان سعودی در افغانستان، حضور عربستان در افغانستان، میانجی گری عربستان در افغانستان

مرکز بین المللی مطالعات  صلح: پیشینۀ روابط عربستان با افغانستان در یک دهه گذشته چگونه بوده است؟

عربستان و افغانستان هر چند از نظر مذهبی مسلمان هستند، ولی گرایش های مذهبی مردم افغانستان گرایشهایی است که تعامل مثبتی با همه مذاهب اسلامی داشته و در فرهنگ افغانستان نییز به گونه عمده این امر وجود داشته است. در این کشور کمتر شاهد کشتارهای فرقه ای برخاسته از تعصب مذهبی بوده ایم. در برخی از مقاطع  هر چند پادشاهانی نیز چنین رویکردی داشتند، اما در فرهنگ ملی افغانستان امری به نام کشتار مذهبی و  کافر اعلام نمودن و مهدور الدم اعلام کردن وجود نداشته است. این نوع تفکر  اندیشه ای وارداتی از عربستان است. عربستان برای نفوذ فرهنگی ، مذهبی و اعتقادی و همچنین نفوذ سیاسی کشورها مبادرت به سرمایه گذاری در بخش های مختلف بسیاری از کشورهای اسلامی از جمله افغانستان بویچه در مناطق فقیر نشین آنها کرده و مبادرت به تاسیس حوزه های علمیه کرده است. در واقع مردم افغانستان  وهابی مسلک نبوده اند و تعداد بسیار کمی گرایش های اینگونه داشته و اکثریت آنها از نوعی اهل تسننی هستد که اهل تمامل و سازش و همزیستی مسالمت آمیز بوده و محبت اهل بین در بین آنان نیز وجود داشته است. در دو دهه گذشته سرمایه گذاری عربستان در حوزه های علمیه مناطق مخلتف عربستان با تاثیرگذاری و تفکر وهابیت را انتقال دهد و جای پایی پیدا کند و استفاده فرهنگی و سیاسی و.. کند.  می توان گفت یکی از ثمرات  سرمایه گذارهایی صدور اسلام افراطی طالبان بود. حتی طالبان افغانستان با وجود همه اینها به گونه نسبی از طالبان پاکستان هم ارا مماشات هستند لذا تاسیس حوزه ها و دلارهای سعودی به این حوزه ها انجام گرفت و طلبه ها هم به دلیل داشتن حمایت اجتماعی، اقتصادی و  مالی در این مدارس حضور می یابند و عربستان هم از سرمایه گذای ها اهداف شومی را تعقیب میکند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح : دولت افغانستان با تلاش های مکرر برای ختم جنگ در افغانستان وتامین صلح با کنار آمدن باطالبان در همین اواخر بارها نقش عربستان را در مذاکره با طالبان مهم دانسته وخواهان همکاری در زمینه شده است چنانچه حامد کرزاى گفته نقش عربستان سعودى در مذاکرات با مخالفین مسلح مهم است و کابل براین نظراست که اگر مساله گشایش دفتر طالبان در عربستان،ترکیه یا امارات مطرح شود، دولت افغانستان با آن مخالفت نخواهد کرد. در همین راستا دولت افغانستان با عربستان در مورد گشایش دفتر طالبان در ریاض درحال گفت‌وگو است. علت این رویکرد کابل چیست؟

کرزای یا هر مسئول دیگری خواهان آرامش و امنیت در کشور است و وقتی که منبع تغدیه تندروها و آبشخور سیاسی و مالی گروه های نظم ستیز را در عربستان ببیند  یقینا به دنبال روابط با این منبع خواهد بود تا جدا از ایجاد دفتر برای طالبان در این کشور عربستان نیز کمک کند تا این گروه ها با دولت سر سازش داشته و سلاح ها را به زمین گذاشته و به قانون اساسی احترام گذارند. ولی یقینا به این امر ختم نمی شود. اگر این امر انجام گیرد، افغانستان به امنیت و آرامش می رسد. در واقع جدا از اهداف عربستان قدرتهای دیگر مانند انگلستان و.. هم در درجه نخست مطامع شان برآورده گردد. یعنی اگر دفتر طالبان در ریاض باز گردد با اشاره قدرتهایی است که اکنون نیروهایشان در افغانستان حضور دارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: حکومت سعودی قبلا و به حکومت افغانستان وعده همکاری برای برقراری امنییت، صلح و ثبات را نیز داد. نفوذ کنونی  ریاض بر طالبان تا چه میزانی است؟

آبشخور اعتقادی و مالی و سیاسی طالبان عربستان است و حمایت های تدارکاتی و سیاسی ادامه دارد. طالبان جدا از موادمخدر  صرفا منبع اقتصادی قوی ای ندارند لذا بدون حمایت های  مالی عربستان به نظر نمیرسد  طالبان روی پای خود بایستند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه اپوزسیون افغانستان و احزابی چون ائتلاف ملی افغانستان و همچنین تاجیکها و شیعیان به حضور افزایشی عربستان در  افغانستان چیست؟

اینان موضع گیری های تندی نکرده اند و اتحادی هم در این زمینه وجود ندارد، اما بیشتر جریان ها خواستار استقلال کشور و  امنیت هستند. همچنین مایلند کشورهای خارجی سیاست خارجی خود را به افغانستان دیکته نکنند. در این حال دغدغه های این  ها در درجه نخست  نفوذ رو به افزایش عربستان نیست.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: شورای عالی صلح افغانستان که تلاش کرده تا از ظرفیت های ملی،منطقه ای و بین المللی برای پیشبرد اهداف خود استفاده کند. آیا عربستان میتواند نقش میانجی گری بین کابل و طالبان داشته باشد؟

 هم عربستان می خواهد این نقش را داشته باشد و هم قدرتهای غربی خواهان این امر هستند. چرا که این امر خود هزینه مالی   دارد و عربستان از این نظر برای غربی ها گاو شیرده ای است که همه هزینه های منطقه ای را تامین میکند. عربستان هم بی میل نیست هزینه هایی در این حوزه داشته باشد تا آنها را وامدار خود کند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: برخی کارشناسان بر این نظرند که خروج غربی ها از افغانستان درسال 2014 موجب افزایش رقابت بین ایران و عربستان میشود. این حضور بیشتر عربستان در چه صورتی رخ خواهد داد؟

تا زمانی که جریان های افراطی در افغانستان تقویت می شودند عربستان نفوذ خود را در بخش های شرقی و جنوبی افغانستان حفظ کرده و همچنین آّبشخوری وجود دارد تا اسلحه ها  و دلارهای خود را سرازیر کند و این نفوذ ادامه یابد.

مرکز بین المللی مطالعات  صلح: چه کشورها و بازیگرانی از حضور و افزایش نقش عربستان در  افغانستان خرسندند؟

با قاطعیت میتوان گفت هیچ کشوری موافق افزایش حضور عربستان در افغانستان نیست. پاکستان هم که یک سری همسویی ها و تعاملات با عربستان دارد خواهان افزایش نقش  و یا فعال مایشائ شدن ریاض نیست. برعکس قریب به اتفاق همسایگان با دخالت ها و اعمال نظرها و صدور شرارت و ناامنی و بحران مخالف هستند. چنانچه روسیه، هند، ایران و کشورهای آسیای مرکزی هم  مخالف این نقش ریاض هستند. تنها کشورهای موافق قدرت هایی هستند که می خواهند نوعی ناامنی مستمر وجود داشته تا بعد بهانه ای برای حضور آنها باشد.

گفتگو از  فرزاد رمضانی بونش