مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بحران اوکراین باعث تقویت حضور دریایی ناتو در دریای سیاه، بالتیک و … شده است. روسیه تلاش دارد با دکترین دریایی خود ضمن تقویت حضور دریایی مدیترانه اقیانوس اطلس و سایر پهنه های آبی بین المللی، برای مقابله با تهدیدهای بالقوه ناتو (به ویژه آمریکا) اقدام های مناسب را در راستای دکترین نظامی خود در دریاها نیز طراحی و تا سال 2020 اجرا نماید.گفتگوی زیر برای برررسی بیشتر این امر است.
واژگان کلیدی: نقش، دكترين، دریایی، جايگاه جهانی، روسيه، نیروی دریایی
مرکز بین المللی مطالعات صلح: وضعيت و اهداف دكترين دريايي روسيه چگونه است؟
در باره اهمیت دکترین دریایی روسیه که در تابستان 2015 به فرماندهان نظامی این کشور ابلاغ شد می توان گفت به دلیل نقش و اهمیت روز افزون نیروی دریایی کشورها در ایجاد تفوق نظامی بر سایر کشورهای رقیب در عرصه بین المللی ، پوتین تلاش کرده است تا از طریق تدوین این سند نشان دهد تصمیم دارد در آینده عقب ماندگی همیشگی خود را در برابر آمریکا ، رقیب دیرین روسیه در عرصه آبهای بین المللی بویژه اقیانوس های آرام ، اطلس ، هند ، شمالگان و جنوبگان و نیز مناطق شرق دور و خزر برطرف کند. به همین دلیل پانزده سازمان فدرال روسیه و فرماندهان نیروی دریایی خود را در تنظیم این سند مهم بکار گرفته است.
درباره هدف اصلی از تدوین این سند مهم ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در 26 جولای سال 2015 در نشستی که به که به مناسبت ابلاغ این سند با حضور جمعی از مقامات ارشد روسی برگزار شد، در تشریح هدف روسیه در دکترین نیروی دریایی این کشور گفت:
« هدف اصلی از تدوین این سند تأمین شرایط لازم برای اجرای سیاست مستمر و مؤثر دریایی روسیه برای دفاع از منافع ملی روسیه است . »
در واقع همانطور که در مقدمه سند آمده است :دکترین دریایی روسیه فدراتیو سندی بنیادی است که تعیین کننده سیاست حکومتی درزمینه فعالیت دریایی محسوب شده و مشخص کننده سیاست ملی دریایی روسیه می باشد.»
مرکز بین المللی مطالعات صلح: دكترين كنونی روسيه در مقايسه با گذشته چگونه است؟
از زمان اشغال مجدد کریمه توسط روسیه در اسفند ماه 1392 در عمل روسیه با تسلط کامل بر شبه جزیره استراتژیک کریمه ، بر شمال دریای سیاه مسلط شد از آن زمان آمریکا و متحدانش تلاش کردند آرایش نظامی ناتو در مرزهای دریایی روسیه در جنوب و غرب این کشور تغییر دهند متناسب با این وضعیت روسیه نیاز داشت تا در دکترین دریایی گذشته خود تجدید نظرکند . در واقع به نوعی متناسب با تحولات بعد از بحران شرق اوکراین و تصرف کریمه ، این سند به روز رسانی شد.
البته با تاکید بر اینکه روسیه درموقعیت جدید باید تلاش کند در چارچوب دکترین نظامی این کشور که با هدف کوچک سازی اما کارآمدی بیشتر نیروی دریایی خود را تقویت کند. این افزایش قدرت نظامی الزاما از طریق افزایش نیرو و تجهیزات نیست بلکه بیشتر بر افزایش قدرت تاثیرگذاری و کارآمدی با بهره گیری از تجهیزات پیشرفته و بکارگیری نیروهای زبده دربخش های مختلف خواهد بود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: جايگاه اقيانوس هند و خليج فارس در دكترين دريايي روسيه چيست؟
در سند دکترین دریایی روسیه اشاره مستقیمی به خلیج فارس نشده است، اما از آنجا که خلیج فارس ازلحاظ ژئوپولتیک در چهارچوب مسائل کلان اقیانوس هند قرار می گیرد می توان به استناد بند 68 این سند که در باره سیاست کلان نظامی روسیه در قبال اقاینوس هند بحث می کند برای درک جایگاه خلیج فارس واقیانوس هند این دو موضوع را در ذیل بند 68 مورد توجه قرارداد. در بند 68 سند آمده است :
« سیاست ملی دریایی در محور منطقه ای اقیانوس هند تعیین (حل و فصل) مأموریتهای طولانی مدت ذکرشده در ذیل را در نظر دارد:
الف: افزایش دادن سطح کشتیرانی روسیه، افزایش اقدامات مشترک با سایر کشورهای این منطقه در زمینه تجسس معادن هیدروکربورهای قاره ای و ساخت لوله های ترانزیت نفت وگاز در زیر آب.
ب: اجرای خطمشی هدفمند در جهت تبدیل نمودن این منطقه به منطقة صلح، برگرداندن ثبات و روابط حسن همجواری، تأمین حضور نظامی دریایی روسیة فدراتیو دراقیانوس هند بر پایه حضور متناوب (حضور دوره ای) یا در حد ضرورت، مشارکت در تأمین امنیت فعالیت دریایی، ازجمله در زمینه مبارزه با دزدان دریایی.
ج: اجرای تحقیقات و پژوهش های علمی دریایی در جهت مصالح حفظ و تحکیم مواضع روسیه فدراتیو در داخل منطقه. »
همانگونه که ملاحظه می شود در این بند به سه محور توجه شده است :
اول افزایش سطح کشتیرانی روسیه از طریق انجام اقدام های مشترک در زمینه جستجو برای کشف معادن نفت و گاز و ساخت لوله های ترانزیت نفت و گاز در زیر آب
دوم کمک به برقراری صلح و بازگرداندن ثبات در اقیانوس هند از طریق برقراری روابط حسن همجواری با کشورهای مجاور اقیانوس هند
سوم برگزاری رزمایش های دوره ای در جهت تامین امنیت فعالیت های دریایی در اقیانوس هند از جمله مبارزه مشترک با دزدان دریایی.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: جايگاه مديترانه و دريای سياه در اين دكترين چيست؟
در بند 58 دکترین دریایی روسیه در باره جایگاه دریای مدیترانه آمده است:
الف : اجرای خط مشی هدفمند برای بازگشت منطقه به منطقه ای که ثبات نظامی سیاسی و حسن همجواری داشته باشد.
ب: تأمین حضور کافی نظامی دریایی روسیه فدراتیو در منطقه بر پایه دائمی بودن حضورنظامی.
ج: توسعه کشتیرانی توریستی از بنادر شبه جزیره کریمه و ناحیه کراسنادار به کشورهای حوزه مدیترانه.
در واقع روسیه در این سه بند علاوه بر آنکه برتلاش خود برحفظ صلح و ثبات نظامی در دریای مدیترنه تاکید دارد براین موضوع مهم تصریح می کند که قصد دارد حضور دائمی نظامی خود را در این منطقه راهبردی حفظ کند. اگرچه در اینجا به بندر طرطوس و پایگاه دریایی لاذقیه در سوریه در شرق مدیترانه اشاره ای نشده است اما به روشنی می توان درک کرد که روسیه حضورش را در مدیترانه از طریق حضور در سوریه و نیز ارتباط دریای سیاه با مدیترانه جستجو می کند.
در باره اهمیت دریای سیاه نیز در چند جای این سند اشاره های مستقیمی دارد از جمله در بند 44 این سند که بر متحد کردن عملیاتی ناوگان نظامی دریایی روسیه در چند منطقه راهبردی از جمله دریای سیاه تاکید می شود. همچنین در بند 53 بر انجام ماموریت های بلند مدت دریایی در چند منطقه از جمله دریای سیاه اشاره شده است.
اما در بند 57 بصورت مشروح برنامه های روسیه در بنادر دریای سیاه و آزوف در هفده بند تشریح شده است که بیشترین توجه بر روی حضور نظامی روسیه در این دریایی راهبردی متمرکزشده است و تقریبا همه جوانب حقوقی ، امنیتی ، اقتصادی ، و توریسم را هم شامل شده است .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش دكترين دریایی در تقويت جايگاه جهانی روسيه چيست؟
صرف تدوین یک دکترین نمی تواند جایگاه جهانی روسیه را افزایش دهد اما با توجه به مفاد تنظیم شده در این سند در بیش از صد و دو بند نشان دهنده آرمان های روسیه برای بالا بردن قدرت تاثیرگذاری این کشور بر روندهای بین المللی در سالهای آتی است . در واقع یکی از راههای احیاء موقعیت ابرقدرتی روسیه در سالهای آینده تقویت نیروی دریایی این کشور معرفی شده است. نقطه ضعفی که روس ها در رقابت با آمریکا در دوران شوروی و جنگ سرد هیچگاه نتوانستند آن را ترمیم کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه به قطب شمال و منابع آن در اين دكترين چيست؟
درباره اهمیت قطب شمال درچند جای این سند مطالب مهمی ارائه شده است اما بصورت متمرکز در بندهای 59 و60 و61 درمجموع به سی و پنج موضوع مختلف درعرصه های نظامی ، امنیتی ، حقوقی، اقتصادی و علمی و پژوهشی اشاره شده است .
درهمه موارد روسیه برحاکمیت بلامنازع خود درمناطق قطب شمال تاکید دارد و تلاش می کند سیاست روسیه را در یان منطقه پیشرو نشان دهد و حتی ازاینکه به صراحت اعلام کند قصد دارد مانع حضور سایر کشورهای غیرمجاور در حوزه قطب شمال شود ، ندارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چالش های دستيابی روسيه به اهداف خود در این دكترين چيست؟
به نظر می رسد با توجه به امکانات بالقوه روسیه دستیابی به اهداف تعیین شده در این سند بسیار دور از دسترس به نظر می رسد. اما ازآنجا که پوتین شخصا تلاش دارد نشان دهد که می کوشد قدرت نظامی روسیه همگام با قدرت اقتصادی این کشور افزایش پیدا می کند، روسیه دیگر مانند دوران شوروی ، این اشتباه بزرگ را تکرار نمی کند که شوروی در مسابقه تسلیحاتی با آمریکا از جهت نظامی رشد کرد اما از توسعه پایدار اقتصادی غفلت کرد . همین عامل یکی از دلایل مهم فروپاشی شوروی شد .
بنابراین روسیه ضمن توجه به رشد اقتصادی و حل مشکلات موجود در این کشور به افزایش قدرت نظامی و افزایش کارآمدی آن در همه زمینه ها از جمله نیروی دریایی توجه دارد. اگر روسیه بتواند این ایده را بدرستی اجرا کند شاید بتواند دکترین نیروی دریایی این کشور را تا پایان سال 2025 به مورد اجراء بگذارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آينده جايگاه دريايي روسيه چگونه است و به چه عواملي وابسته است؟
همانطوری که در پاسخ به سئوال قبل عرض کردم روسیه اگر موفق شود نیمی ازاهداف تعیین شده در این سند را محقق کند بطور چشمگیری می تواند در برابر آمریکا و چین دو قدرت آینده دریایی جهان موقعیت خود را تثبیت و ارتقاء دهد. اما این مهم زمانی محقق می شود که روسیه بتواند قدرت اقتصادی خود را هم زمان افزایش داده و از طریق توسعه اقتصادی شرایط بهتری را برای طرح ها وبرنامه های نظامی خود فراهم سازد.
