نقش داعش شاخه خراسان در ناامنی افغانستان

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح –  IPSC

دولت اسلامی داعش شاخه خراسان(IS-K) با اعلام محدوده عملیاتی که بخش های از ایران، آسیای مرکزی، افغانستان و پاکستان را در بر می گیرد، موجودیت خود را در 2015 علنی کرد. حافظ سعید خان یکی از فرماندهان کهنه کار تحریک طالبان پاکستان به عنوان اولین رهبر داعش خراسان و عبدالرئوف خادم فرمانده سابق طالبان پاکستان به عنوان معاون وی با البغدادی بیعت کردند. اعضای اولیه داعش خراسان شامل تحریک طالبان پاکستان که در استان ننگرهار افغانستان و آن سوی مرز از مناطق قبایلی فدرال تحت حاکمیت پاکستان استقرار داشتند، بودند و از سال 2017 برخی از اعضای لشکر طیبه، جماعت الدعوه، شبکه حقانی و جنبش اسلامی ازبکستان نیز به این گروه پیوستند. 

حافظ سعید خان، در 2016 در حمله هوایی ایالات متحده در استان ننگرهار افغانستان کشته شد. پس از مرگ سعید خان گروه داعش خراسان رهبران دیگر نظیر عبدالحسیب و ابو سید در 2017، ابو سعد اوراكزی در 2018 را در حملات هدفمند از دست دادند. این رهبران در آرزوی برافراشتن پرچم داعش بر فراز بیت المقدس و کاخ سفید بودند. 

ایدئولوژی داعش خراسان غلبه مسلمانان بر جنگجویان صلیبی(نیروهای غربی) و شیعیان و حتی سنی های معتدل استوار است. این گروه کماکان دشمنان خود را با حملات گرگهای تنها تهدید می کند. اگرچه داعش خراسان حملاتی مستقیم علیه ایالات متحده انجام نداد اما این گروه تهدیدی پایدار برای منافع ایالات متحده و متحدان آن در جنوب آسیا و آسیای مرکزی تلقی می شوند. داعش خراسان مسئول 100 حمله علیه غیرنظامیان در افغانستان- پاکستان، همچنین حدود 250 درگیری با نیروهای امنیتی ایالات متحده امریکا، افغانستان و پاکستان بوده است.

کارشناسان امنیتی، جنگجویان داعش خراسان را بیش از چهار هزار نفر تخمین زدند. علی رغم تعداد کم جنگجوها، داعش خراسان به حملات در افغانستان و پاکستان ادامه می دهد و تلاش می کند تا ایدئولوژی خشونت آمیز خود را از طریق گرگهای تنها به غرب صادر نماید. از این رو وزارت امور خارجه ایالات متحده در 2016 این گروه را در لیست سازمان تروریستی قرار داد و حملات هوایی علیه این گروه را شدت بخشید. حملات هوایی ایالات متحده و ناتو علیه داعش خراسان از 2017 تاکنون بیش از 300 بار انجام شد. اگرچه حضور این گروه در سراسر افغانستان در حال افزایش است، اما حملات هوایی تقریبا منحصر به استانهای ننگرهار و کنر می باشد.

علاوه بر ایالات متحده، طالبان افغانستان نیز از 2017، درگیری مسلحانه بر علیه داعش خراسان آغاز کرد. این درگیری ها در 14 ولایت از 34 استان افغانستان از جمله در ولایت های ننگرهار، جوزجان و کنر رخ داده است. درگیری ها در ننگرهار و کنر شدت بیشتر دارد زیرا این استان ها که در مرز پاکستان قرار دارند از زمان تأسیس به عنوان پایگاه اصلی عملیاتی داعش خراسان مورد استفاده قرار می گیرد. داعش خراسان اختلافات ایدئولوژیک با طالبان افغانستان دارند از این رو داعش خراسان با گروههای مبارز مستقر در پاکستان از جمله لشکر جهنگوی، جماعت الاحرار، شبکه حقانی و لشکر طیبه و..، همکاری می کند تا برای انتقام گیری با نام طالبان افغانستان حملات را سازماندهی نمایند. با این حال ایالات متحده، داعش خراسان را مسئول حملات مرگبار در پایتخت کابل و استان ننگرهار می داند.

نیروهای دولت افغانستان و طالبان افغانستان ادعا کردند که داعش خراسان را در سال 2019 شکست دادند در حالی که گزارشات حکایت از ترمیم و توسعه سلولهای داعش خراسان در مناطق مرزی افغانستان با پاکستان دارد. این گروه از مارس تا مه 2020چندین حمله تروریستی علیه غیر نظامیان و نیروهای امنیتی انجام دادند. از نظر کارشناسان امنیتی این حملات توانایی عملیاتی و انعطاف پذیری داعش خراسان را به اثبات می رساند. با اینکه داعش خراسان حضور فعال در مناطق شرقی افغانستان با مرز پاکستان بخصوص در ولایات کنر و ننگرهار دارد، اما فعالیت های خرابکارانه آن به کابل هم رسید.

– در ماه مه2020، بمب انتحاری در مراسم تشییع جنازه شیخ اکرم – فرمانده پلیس در ننگرهار – باعث کشته شدن حداقل 32 نفر و زخمی شدن بیش از 60 نفر شد. داعش ضمن مسئولیت حمله، ادعا کرد که بمب گذار انتحاری، عبدالله الانصاری بود که 100 کافر را کشته و زخمی کرده است. 

-این گروه مسئولیت انفجار مین را در 11 مه همان سال در کابل به عهده گرفت، این انفجار وسایل نقلیه متعلق به اداره امنیت ملی افغانستان را تخریب کرد. 

-حمله انتحاری به بیمارستان در منطقه دشت برچی کابل، که حداقل 24 غیرنظامی از جمله زنان و کودکان کشته شدند. 

-انفجار عبادتگاه سیک ها در منطقه شور بازار کابل که در پی آن27 نفر کشته شدند. عامل انتحاری دو جوان از ایالت کرالای هند بودند، داعش ادعا کرد این حمله برای حمایت از مسلمانان در کشمیر انجام شده است. 

-چند انفجار در مراسم سالگرد مرگ عبدالعلی مزاری رهبر حزب وحدت، که 32 کشته و بیش از 80 نفر زخمی برجا گذاشت. 

-حمله به کارکنان تلویزیون خورشید که دو نفر کشته و شش نفر زخمی شدند. 

داعش خراسان با وجود دستگیری های گسترده و تضعیف رهبری، همچنان نفوذ خود را افزایش می دهد. این گروه هنوز از مبارزان پاکستان و آسیای مرکزی بهره می گیرد. در این راستا مقامات استان بدخشان افغانستان گزارش دادند که داعش خراسان در تلاش است تا حضور نظامی خود را در این منطقه تداوم بخشد. نزدیک به 400 مبارز مرتبط با گروه های وابسته به داعش خراسان مانند گروه شبه نظامی انصارالله تاجیکستان، جنبش اسلامی ترکستان شرقی، حرکات اسلامی ازبکستان در دره خستک ولسوالی جورام فعال هستند.

با این تفاسیر نیروهای دولت افغانستان برای از بین بردن شبکه داعش در شرق افغانستان و سایر مناطق کشور فعالیت گسترده ای انجام می دهند و متقابلا داعش خراسان تلاش می کند تا با کمک شبکه های محلی، دوباره نیروهای خود را در پاکستان و آسیای مرکزی سازماندهی کند و مناطق از دست رفته را باز پس گیرد.

بی شک داعش خراسان اهداف محلی، منطقه ای و جهانی را دنبال می کند،رهبران این گروه خلافت اسلامی را محدود به یک کشور خاص نمی دانند و معتقدند نیروهای آنان علیه هر کافر خواه در غرب، شرق، جنوب یا شمال مبارزه خواهند کرد. 

با این حال استراتژی داعش خراسان در افغانستان و پاکستان به دنبال کاهش اعتماد عمومی به روندهای دموکراتیک و انباشت بی ثباتی در این کشورهاست، که این گروه دولت های آنجا را غیرقانونی می دانند. این گروه ادعا کرد که حملات متعددی به مراکز انتخاباتی و نیروهای امنیتی در جریان انتخابات پارلمانی-دولتی افغانستان انجام داده است. 

اما آنچه مشخص است، خشونت داعش خراسان همچنان در سطح محلی انجام خواهد گرفت که هدف آن مشروعیت زدایی از دولت های موجود، تنزل اعتماد به دموکراسی، بهره برداری از فرقه گرایی و تداوم بی ثباتی در مناطق نفوذ آن است و صرفا حضور این گروه برای تحت فشار قرار دادن روند صلح و ملت سازی نوین در افغانستان و فضای پیرامونی آن در نظر گرفته می شود.

کلید واژگان: داعش خراسان، افغانستان، طالبان، ایالات متحده امریکا، مریم وریج کاظمی