اباذر براري
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
تنگه هرمز در ميان تنگه هاي استراتژيك جهان اهميت ويژه اي دارد. اين تنگه كه از ارزش خاص ارتباطي، اقتصادي، نظامي و ژئوپلتيكي برخوردار است، به ويژه براي كشورهاي منطقه، به عنوان مجرايي براي دسترسي به آب هاي آزاد محسوب مي شود از سوي ديگر، با اهميت يافتن اقتصاد در نظام جديد جهاني، مناطقي در جهان اهميت خواهند يافت كه از نظر منابع انرژي غني باشند، از اين رو در نظريه هاي ژئواكونوميكي، نيز كه جديداًمطرح شده اند؛ خليج فارس و تنگه هرمز بطور اخص موقعيت بي نظيري در آينده خواهند داشت.
عمده ترین دلیل اهمیت خلیج فارس برای کشورهای غربی به وجود ذخایر عظیم نفت و گازدر این منطقه باز مي گردد. خلیج فارس بیش از 60 درصد ذخایر اثبات شده نفت جهان و 30 درصد تجارت جهانی نفت را در اختیار دارد.و عمده واردات نفت آمریکا، اروپای غربی و ژاپن از اين منطقه صورت مي گيرد
خط ساحلی ایران در صدور انرژی منطقه نقش حیاتی بازی می کند. زیرا تانکرها ونفت کش ها از مسیرهایی عبور می کند که بسیار نزدیک به خاک ایران، جزایر تحت کنترل و پایگاههای نیروی دریایی ايران در خلیج فارس است.
این حساسیت بالا و تعميق شكاف ها ميان ايران و غرب كه موجب تهدید ایران به انسداد تنگه هرمز در صورت هرگونه حمله نظامی علیه ایران گرديد، اکنون یکی از دغدغه های کشورهای پیشرفته صنعتی برای تضمین امنیت صدور انرژی شده است. اگر چه در صورت بسته شدن تنگه هرمز استفاده از مسیرهای جایگزین امکانپذیر است؛ اما این مسیرها طولانی تر و پرهزینه تر هستند
به اين ترتيب غرب براي عدم تاثير پذيري از استفاده ابزاري ايران از تنگه هرمز در صدد تنوع بخشي به منابع انرژي خود و عدم اتكا به اين منطقه برآمد. در مقابل كشورهاي عربي منطقه براي آن كه بازار غرب را همچنان حفظ نمايند به دنبال مسيرهايي جديدي براي صادرات بودند. كه مسيرهاي مختلفي از جمله استفاده از گزينه هاي عربستان – درياي سرخ، گزينه عراق- تركيه مطرح شدند.
اخيرا امارات متحده عربي درصدد احداث خط لوله اي برآمد تا ضمن انتقال انرژي از مسير درياي عمان اتكاي خود را به مسير تنگه هرمز كاهش دهد.
ويژگي هاي تكنيكي خط لوله حبشان- فجيره
خط لوله حبشان – فجيره به طول حدود ٣٧٥ كيلومتر توسط يك پيمانكار چيني با سرمايه گذاري ٣.٢٩ ميليارد دلاردر حال احداث است و مراحل پاياني خود را مي گذراند. خط لوله ای که قرار است با دور زدن تنگه هرمز نفت امارات را از سواحل دریای عمان صادر کند. با بهره برداری از این خط لوله، نفت خام امارات متحده عربي بدون عبور از تنگه هرمز به بازارهای جهانی صادر خواهد شد
فجیره یکی از هفت امارت کشور امارات متحده عربی است و بندر فجیره یکی از عمده ترین بنادر در خارج منطقه تنگه هرمز، مشرف بر سواحل دریای عمان و دارای انبارهای بزرگ ذخیره سازی است.
دایتر بلاوبرگ، مدیر پروژه خط لوله نفت خام ابوظبی، اعلام کرد: اولین محموله نفت خام ابوظبی در ژانویه 2011 به طور مستقیم از بندر فجیره و بدون عبور از تنگه هرمز صادر خواهد شد. ظرفيت اين خط لوله در ابتداء ١.٥ ميليون بشكه در روز خواهد بود و در ظرفيت نهايي خود امكان انتقال ١.٨ ميليون بشكه در روز را در اواسط سال ٢٠١١ خواهد داشت.
اهداف احداث
دلايل زيادي براي احداث اين خط لوله ذكر شده است. مجموعه اي از دلايل به شكل رسمي و از مجاري رسمي مطرح مي شود در كنار اين موارد بايد به ساير دلايل كه وراي اهداف رسمي هستند نيز توجه داشت تا بتوان راهبرد مناسب با آن را در پيش گرفت. در مورد اهداف احداث اين خط لوله مدير پروژه اظهار داشت: هدف از اجرای این پروژه که از سوی شرکت بین المللی سرمایه گذاری نفت (آی.پی.آی.سی) دولت ابوظبی آغاز شده، کاهش اتکا به پایانه های نفتی واقع در خلیج فارس است. وی ادامه داد: این پروژه همچنین به کاهش ازدحام در تنگه هرمز کمک خواهد کرد.
هم اکنون امارات متحده عربی برای صدور روزانه دو میلیون و 200 هزار بشکه نفت خود به بنادر واقع در خلیج فارس متکی است.این خط لوله این امکان را به ابوظبی خواهد داد تا به دلیل داشتن قابلیت پهلوگیری کشتی های بزرگ تر در آب های عمیق بندر فجیره، ظرفیت صادراتی قابل اطمینانی را در کرانه شرقی امارات متحده عربی ایجاد کند.
این پروژه همچنین شامل هشت مخزن یک میلیون بشکه ای ذخیره سازی در فجیره و دو مخزن در حبشان است که در کل دارای ظرفیت ذخیره سازی معادل 10 میلیون بشکه خواهد بود. تاسیسات بارگیری این دو پایانه اصلی نفتی شامل دو ایستگاه پمپاژ با ظرفیتی معادل 80 هزار بشکه در ساعت خواهد بود.
همچنين مي توان مقابله با چالش هاي ايران وآمريكا در منطقه كه ممكن است امنيت انتقال انرژي امارات را به خطر بيندازد نيز به عنوان بخشي از اهداف امارات ذكر كرد.
اما در وراي اين موارد امارات به واقع در صدد است تا در بلند مدت با گسترش و توسعه بندر فجيره اين بندر را به عنوان هاب انرژي در خليج فارس مطرح نمايد. بعلاوه كه نبايد فشارهاي غرب و به ويژه آمريكا را در مورد كاهش جايگاه و نقش تنگه هرمز براي ايران را ناديده گرفت.
راهبردهاي جمهوري اسلامي ايران
توجه به نظريه ثبات هژمونيك كه توسط كوهن بسط داده شده اهميت انرژي و همين طور مسئله ارتباطات و دسترسي را آشكار مي كند در همين زمينه ايران بايد بتواند از موقعيت ممتاز خود در منطقه نهايت استفاده را ببرد.
امروزه يكي از راههاي بقا كشورها و تضمين امنيت آن ها در عرصه بين المللي ايجاد و تعميق علقه هايي است كه يك كشور را با ساير كشورها پيوند خواهد زد به عبارت ديگر دامن زدن به وابستگي متقابل يكي از مهمترين راههاي تضمين امنيت ملي مي باشد. آن چه مسلم است ايران در منطقه خليج فارس و تسلط بر تنگه هرمز جايگاهي منحصر به فرد دارد. اما تلاش براي استفاده از اين موقعيت در شرايط كنوني كه به نوعي عدم اطمينان نسبت به برنامه ها و اهداف ايران در سطح بين المللي وجود دارد چندان بي اشكال نمي نمايد. در حقيقت ايران بايد خود زمينه ها را براي درگير كردن ساير كشورها در منطقه فراهم كند و شرايط را براي وابستگي هر چه بيشتر كشورها به استفاده از تنگه هرمز ايجاد كند. تعميق و گسترش روابط با كشورهاي عربي منطقه و امضاء توافقات دو جانبه و چندجانبه اقتصادي و امنيتي، از طريق شوراي همكاري خليج فارس بايد به يك اولويت اساسي در دستگاه سياست خارجي تبديل گردد تا به اين ترتيب خيال كشورهاي منطقه و غرب از امنيت انتقال از طريق اين تنگه راحت باشد و ايران تنها زماني بايد به استفاده از اين ابزار دست بزند كه بقاي خود را در خطر مي بيند. در غير اين صورت اتفاقي كه خواهد افتاد تلاش گسترده و تدريجي كشورها براي يافتن راههاي جايگزين خواهد بود ولذا کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به منظور مقابله با عوارض احتمالی مناقشه در منطقه و کاستن از اهمیت استراتژیک تنگه هرمز اقدام به ساخت خط لوله انتقال نفت می کنند و بدين ترتيب ايران نه تنها منافع اقتصادي بلكه منافع امنيتي خود را نيز از دست خواهد داد.
بنابراين راهبردهاي ايران در اين مورد وموارد مشابه را اين گونه مي توان بيان نمود:
١- همواره هنگام مطرح شدن حمله به ایران، اولین گزینه ای که به ذهن تحلیل گران خطور می کند، بسته شدن تنگه هرمز از جانب ایران است. ايران نبايد در سطوح رسمي و ديپلماتيك چنين اظهاراتي را بيان كند و انگيزه كشورهاي منطقه، در مورد كاهش اتكا به تنگه هرمز را تقويت نمايد.
٢- روزنامه های اسرائیلی گزارش های متعددی درخصوص احداث خط لوله در حاشیه جنوبی خلیج فارس منتشر می کنند و از آن به عنوان تهدیدهای ایران یاد می کنند. ايران مي بايست در دو گام اين اقدام را خنثي نمايد ابتدا با پر رنگ تر كردن روابط خود با كشورهاي منطقه آنان را به سوي خود جذب نموده و در بلند مدت تلاش نمايد امنيت آنان را با امنيت خود پيوند بزند البته اين امر نبايد از طريق تهديد صورت پذيرد.
٣- از طرف ديگر رسانه های خارجی تلاش دارند موضوع جدی بودن مناقشه در این منطقه را نشان دهند و شواهد نشان می دهد که تلاش هاي عربستان،كويت و امارات براي احداث ٦ خط لوله به سمت شهر مسقط عمان، حداقل یک دهه زمان خواهد برد. و در اين مدت ايران مي تواند اقداماتي جدي در ايجاد شكاف و رقابت كاذب ميان اين كشورها و تلاش براي برقراري روابط دوستانه آنان با خود انجام دهد در عين حال كه تلاش خواهد نمود مناقشات خود با غرب را حل نمايد.
