دکتر مهدی مطهرنیا
آینده پژوه سیاسی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مهم ترین نتایج مذاکرات وین
نتایج را باید در چارچوب بازتاب ها و محصولات این مذاکرات در لایه های گوناگون مورد توجه قرار داد. لایه نخست، لایه سیاسی است. تمدید مذاکرات در منظر سیاسی، نتیجه ای اساسی داشت و نشان داد اراده دو کنشگر مرکزی یعنی ایران و آمریکا، در ساختار حکومت مرکزی متوجه حل پرونده هسته ای است. دل نگرانی هایی در دو سوی میز مذاکره در ارتباط با میزان اراده دو ساختار قدرت مرکزی یعنی تهران و واشنگتن، برای رسیدن به یک توافق هسته ای وجود داشت و همواره این دلنگرانی های سایه خود را بر پرونده هسته ای بویژه مذاکرات دیپلماتیک انداخته بود. در این چارچوب در دوره جدید مذاکرات که می توان آن را فصل مهم پرونده هسته ای باید دانست ، این اراده آرام آرام خود را نشان داده بود اما براساس آنچه که در فصل فعلی مذاکرات صورت گرفت، نشست دهم در وین این نگرانی را کاهش داد.
اساسا، دوره فصل جدید مذاکرات هسته ای که بخش مهمی از حل و فصل پرونده ای هسته ای را به خود اختصاص داده بود این نگرانی ها را کاهش داده بود. اما نمی توانیم این کاهش نگرانی ها را تا دوره دهم مذاکرات وین تصویب شده بیابیم. ثبت عدم نگرانی در باب اراده ساختارهای قدرت در حل و فصل پرونده ای هسته ای در نشست دهم خود را ثبت و تا حدودی تثبیت کرد. ثبت این باور در وین ده می تواند فصل جدیدی را در مذاکرات را به خود اختصاص دهد. لذا اگر پرونده هسته ای در فصل جدید مذاکرات با بیم و امید روبه رو بود، بعد از وین و نشست دهم فصل جدید مذاکرات با امید و بیم روبه رو است. در این بین من بر این عقیده نیستم که همه چیز عالی است و همه چیز به خوبی پیش می رود، چرا که خوش بینی مفرط هم واقع بینی نیست اما واقعیت ها نشان می دهد که تا حدی ایران و 5+1 به هم نزدیک شده بودند که وزیر خارجه عربستان علیرغم تمام مباحث موجود حول و حوش پرونده ای هسته ای در یک عملکرد غیر مترقبه و خارج از عرف دیپلماتیک سوار بر هواپیمای شخصی به وین رفت و با وزیر خارجه آمریکا در مورد موضوع صبحت کرد. این حرکت وزیر خارجه عربستان در تاریخ باقی خواهد ماند.
از بعد سیاسی نتیجۀ دیگر تلاش در جهت تحرکات اسرائیل صورت پذیرفت. اگر مذاکرات در هتل کوبورگ ادامه پیدا می کرد. شاید نتانایاهو نیز همان کنش وزیر خارجه عربستان را انجام می داد. لذا باید بر این مسئله تاکید کنیم که از نظر سیاسی وین نشان داد که ایران آن اندازه توانسته مسیر پرونده هسته ای را هموار کند و ایالات متحده آمریکا نیز به آن اندازه به هدف های تعریف شده مطلوب اما قابل قبول خود رسیده که علی رغم مخالفت های نتانایاهو و سران عربستان و بعضی از کشورهایی (که به طور غیر مستقیم نارضایتی خود را به صورت تلویحی بیان می کردند) تا حدود زیادی زمینه های را به وجود آورد که در پرتو آن این امید بیشتری در رابطه با اراده ی قوی هر دو پایتخت های ایران و آمریکا و کنشگران پیرامونی علیرغم برخی از امیالشان حل و فصل پرونده ای هسته ای موجود باشد.
پیامدهای اقتصادی و سیاسی داخلی تمدید
آغاز جدید مذاکرات هسته ای ایران و آمریکا، در چارچوب هسته ای از عمان یک شروع شده بود و درز اطلاعاتی این فصل مذاکرات از عمان یک و تایید رهبری نظام جمهوری اسلامی در چارچوب واژگانی که نشان می دهد جمهوری اسلامی ایران تلاش دارد که خردورزی سیاسی را در پرونده کتبی تجربه نمیاد، زمینه ساز ایجاد فضای توقعات فزاینده از نشست عمان دو شد. بعد از عمان دو این توقعات تا حدودی با چالش روبه رو شد اما با آغاز وین ده، این توقعات ها را شکل و محتوای جدی تری گرفت. بعد از آن که مذاکرات تمدید شد و قرار شد دارایی ها ایران به میزان مناسب در چارچوب مذاکرات در هفت ماه آینده آزاد شود، بازاری که توقعات های فزاینده در آن ایجاد شده بود؛ با نوعی سرخوردگی آنی روبه رو شد. سرخوردگی آنی در بازار تاثیرات خود را به جای گذاشت و نوسانات معناداری در این زمینه شاهد بوده و هستیم . این نوسانات با توجه به مسئله نفت و مسائل مربوط به آن در ارتباط با اوپک و دلایل عمده ای که می تواند در آن بحث مورد توجه باشد تاثیرات خود را به صورت فزاینده انجام داده است.
پیامدهای منطقه ای تمدید مذاکرات
تمدید مذاکرات بیم و امیدها در منطقه را زنده کرده است. اگر در این سو امید و بیم وجود دارد در منطقه بیم و امید وجود دارد. اخباری که برخی از سران کشورهای منطقه از تحرکات دیپلماتیک دارند، به اندازه ای است که عکس العمل های شدیدی در این چارچوب بوجود آورده و همگرایی های بیشتری در زمینه مخالفت با حل و فصل پرونده ای هسته ای آشکار کرده اند. براساس اصل سوم قانون نیوتن که می گویند هر عملی، عکس العملی دارد، باید پذیرفت تا حدود زیادی منطقه دچار بیم و امید است. اگرچه تعمق در مسائل موجود سیاسی در ایران به امید و بیم دست یافته، اما منطقه در فاز بیم و امید ( از این که پرونده هسته ای با یک توافق سیاسی همراه شود و نه تنها پرونده ای هسته ای در یک چارچوب برد برد حل شود بلکه یک توافق سیاسی در جارچوب آن بوجود آید که بتواند بر بحران های منطقه به نفع ایران و با حمایت ایالات متحده آمریکا را به دنبال داشته باشد.) قرار گرفته است. در این بین این امید از سوی برخی بازیگران منطقه که شگفتی ساز ها و لابی های گوناگون در این دوره ی زمانی بتوانند بار دیگر مانند وین ده و یا تحرکاتی که قبل از توافقنامه ژنو سه بوجود آمد تحرک در پرونده ای هسته ای و حل و فصل دیپلماتیک را با چالش های جدی تری روبه رو سازند، وجود دارد
تاثیر تمدید در نگاه بازیگران بین المللی به پرونده ای هسته ای
تمدید مذاکرات هسته ای بازیگران بین المللی را به سمتی برده است که بازی در پرونده هسته ای یک بازی بسیار جدی با مقاومت جمهوری اسلامی ایران از یک سو و برخورد متعقلانه دولت اوباما از سوی دیگر است. در این بین دولت اوباما از یک سو به دنبال ایجاد فضای مثبت در جهت پایان دادن پرونده هسته ای با در نظر داشتن درخواست های ایران به گونه ای که ایران بتواند ادامه غنی ساز ی را داشته باشد است و از سوی دیگر ایران پذیرفته است در حد توافقنامه ام پی تی و حتی پروتکل الحاقی گام های را در جهت اعتماد سازی بردارد. لذا پرونده ای هسته ای در نظر بین المللی نه به عنوان پرونده ای هسته ای بلکه به عنوان مقوله ای فراتر از پرونده ای هسته ای در دستور کار قرار گرفته است. چرا که این نوع تفاهم موجود می تواند بحران واژگانی بین ایران و آمریکا را از بین برده و در دو لایجه بحران گفتمانی و بیرونی ترین لایه چالش برانگیز بین ایران و آمریکا یعنی بحران سیاسی تاثیری داشته باشد. لذا نظام بین الملل به پرونده ای هسته ای و حل و فصل این پرونده به صورت جدی تر و گسترده تر نگاه خواهد کرد.
واژگان کلیدی: نتایج مذاکرات هسته ای، پیامدهای مذاکرات هسته ای، تمدید مذاکرات هسته ای، مذاکرات هسته ای
