طهمورث غلامی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
کنش های سیاسی و نظامی گروه موسوم به دولت اسلامی عراق و شام ( داعش) به عنوان یک بازیگر غیردولتی، منافع و سیاست های دولت های زیادی را در منطقه خاورمیانه و فراتر از آن دولت های فرامنطقه ای را تحت تاثیر خود قرار داده است. داعش که نه دارای قلمرو جغرافیایی مشخص است و نه از خصلت های واقعی دولت، مانند حاکمیت برخوردار است، امروزه به تهدیدی بالقوه برای دولت های خاورمیانه تشکیل شده است. به زبانی دیگر، اگر پیش تر آغاز کردن جنگ ها، تداوم و مدیریت آن در اختیار دولت ها و بازیگران رسمی بود، امروزه ملاحظه می شود بازیگری غیر رسمی ای مانند داعش است که جنگی را آغاز کرده است که از شمال سوریه تا نزدیکی بغداد را در بر می گیرد. فضایی که امروز داعش به لحاظ سرزمینی اشغال کرده است بیش از فضایی است که اسرائیل در جنگ های مختلف یا عراق در حمله به ایران و کویت اشغال کرده بود. خاورمیانه به واسطه اهمیتی که دارد جنگ های واقع در آن همواره دارای سرریزهای منطقه ای و فرامنطقه ای به لحاظ آثار بوده است. به این خاطر است که واکنش ها به جنگ های این منطقه توسط بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای اجتناب ناپذیر است. آنچه که امروزه مورد توجه است نوع واکنش ایالات متحده به قلمروگشایی داعش است که با انگیزه های مذهبی صورت می گیرد. زیرا آمریکا دولتی بود که صدام حسین را ساقط کرد و نظام نوپای فعلی عراق را پایه گذاری کرد. از طرفی مبارزه با گروه های تروریستی مانند داعش را یکی از اهداف اساسی خود در سیاست خارجی اعلام کرده است. دولت آمریکا اعلام کرده است که برای مشخش شدن نوع واکنش به اقدامات داعش به چند روز زمان نیاز دارد. از طرفی اعلام شده است که آمریکا بنا ندارد نیروی نظامی در عراق پیاده کند. در این نوشتار استدلال می گردد که ایالات متحده برای انجام هرگونه فعالیت نظامی در عراق با مجموعه ای از محدودیت ها و معماها مواجه است که تصمیم گیری را برای این کشور در درابطه با داعش سخت کرده است.
کلیدواژگان: داعش، دولت اسلامی عراق و شام،آمریکا، تروریسم، عراق
تبیین رخداد
ایالات متحده به همراه برخی از متحدین خود در سال 2003، عراق را به اشغال نظامی خود در آورد و به تدریج ودر گذر زمان، مسئولیت های سیاسی – امنیتی و نظامی خود در عراق را به دولت این کشور واگذار کرد. در تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری در سال 2008، اوباما کاندیدای حزب دموکرات وعده خارج کردن نیروهای نظامی آمریکا از عراق را داد و با آغاز ریاست جمهوری او این کار محقق شد. وضعیت بحرانی عراق و ناتوانی دولت این کشور در پاسخ به حملات داعش، این سوال را مطرح کرده است که ایالات متحده می بایست چه سیاستی را اتخاذ کند. در شرایطی که عراق به کمک برای مقابله با داعش نیاز دارد، تکلیف ایالات متحده به عنوان پایه گذار عراق بعد از 2003، و نیز دولتی که دارای منافع زیادی در عراق است، چیست؟ فارغ از اینکه آمریکا چه سیاستی را در عراق اتخاذ خواهد کرد، این کشور با مجموعه ای از محدودیت ها و چالش های هزینه بر مواجه است که در ادامه به آن پرداخته می شود.
هزینه بازگرداندن نیروهای نظامی به عراق برای حزب دموکرات: مخالفت با جنگ عراق و نیز پایان دادن به آن یکی از وعده های انتخاباتی حزب دموکرات در جریان انتخابات ریاست جمهوری در سال 2008، بود. آنها هنگامی که این وعده را عملی کردند از آن به عنوان دستاورد سیاست خارجی خود در انتخابات ریاست جمهوری در سال 2012، یاد کردند. اوباما هنگام خارج ساختن نیروهای نظامی از عراق، با انتقادات فراوانی از طرف حزب جمهوری خواه مواجه شد که از جمله اقدام اوباما را زود و عجولانه می دانستند. جمهوری خواهان تداوم حضور نیروهای نظامی آمریکا در عراق را در راستای منافع ملی آمریکا ارزیابی می کردند. بازگرداندن نیروهای نظامی آمریکا به عراق به مثابه اذعان صریح و روشن اوباما به غلط بودن سیاست های حزب دموکرات در عراق و نیز خط بطلان کشیدن بر دستاورد خواندن خروج نیروهای نظامی از عراق تفسیر خواهد شد.
سیاست دوگانه در قبال تروریسم: ایالات متحده مبارزه با تروریسم را یکی از اهداف کلان خود در سیاست خارجی اعلام کرده است. تناقضی که در صورت مداخله نظامی در عراق شکل خواهد گرفت این است که چرا ایالات متحده نسبت به فعالیت های داعش در سوریه بی تفاوت بود ولی در قبال عراق واکنش نشان داد. چرا آمریکا نه تنها دولت بشار اسد را که مشغول مبارزه با گروه هایی چون داعش است یاری نکرد بلکه تحت فشار قرار می داد. آیا فعالیت های داعش در سوریه تروریستی نبود با توجه به اینکه در همان سوریه نطفه سودای تسلط بر عراق و شام شکل گرفت. چرا سیساست مبارزه با تروریسم آمریکا در سوریه تاکنون در حاشیه بوده است. اقدام نظامی آمریکا در عراق علیه داعش اذعان آمریکا به اشتباه بودن سیاست های گذشته این دولت در قبال فعالیت های داعش در سوریه خواهد بود و آمریکا در معرض این اتهام قرار خواهد گرفت که موضع واحدی در قبال تروریسم ندارد.
مداخله نظامی علیه داعش تا کجا: ااگر ایالات متحده بخواهد علیه داعش اقدام نظامی انجام دهد این سوال مطرح می شود که دامنه این اقدام نظامی باید تا کجا باشد. آیا پاکسازی مناطق اشغال شده عراق از عناصر داعش و بازگرداندن آنها به داخل خاک سوریه مشروع است یا اینکه سیاست مبارزه با تروریسم ایجاب می کند که ایالات متحده به داخل سرزمین عراق اکتفا نکند و به دنبال سرکوب و شکست داعش فراتر از آن نیز باشد. افکار عمومی دنیا از آمریکا پذیرفته نخواهد پذیرفت که داعش را تا مرزهای غربی عراق تعقیب کند و بعد آنها را رها کند. این اقدام می تواند تهدیدی جدی برای منزلت و اعتبار آمریکا باشد.
مبارزه با داعش و کمک به بشار اسد: داعش یکی از بزرگترین نیروهای مخالف بشار اسد است که صرف گشودن جبهه جدیدی در عراق توسط داعش سبب کاسته شدن فشارها علیه دولت سوریه شده است. حمله به داعش در عراق و قلع و قم کردن آنها توسط ایالات متحده به معنی تضعیف یکی از اصلی ترین نیروهای مخالف بشار اسد است.
ضرورت همزمان مبارزه با داعش از یک سو فشار به حامیان منطقه ای آن از سوی دیگر: بدون شک داعش توسط برخی بازیگران منطقه ای پشتیبانی می شود و مبارزه آمریکا با داعش زمانی اثرگذار است که منابع پشتیبانی کننده آنها نیز قطع و یا حداقل کاهش یابد. برخی بازیگران منطقه ای سرمایه های فروانی صرف کرده اند تا از طریق بازیگرانی نظیر داعش در معادلات قدرت منطقه تغییر ایجاد کنند و به راحتی حاضر به رها کردن داعش نیستند. اگر ایالات متحده در پی مبارزه جدی با داعش باشد فشار به بازیگران حامی داعش توسط آمریکا اجتناب ناپذیر است.
تقویت ایران با مداخله و بهره گیری ایران با عدم مداخله: ایالات متحده هر چند دولت صدام حسین را ساقط کرد اما با شکل گیری دولت جدید عراق ایران نفوذ بالایی در عراق کسب کرد به گونه ای که بسیاری ایران را پیروز واقعی سقوط صدام حسین دانستند. امروزه اگر آمریکا در عراق مداخله نظامی انجام دهد این امر سبب تقویت دولت بغداد و رفع تهدیدات برای نفوذ ایران می شود. به این خاطر است که آمریکا هرگونه مداخله در عراق را مشروط به انجام برخی اصلاحات سیاسی در عراق کرده است که نتیجه انجام این اصلاحات کاهش نسبی نفوذ ایران در عراق خواهد بود. از طرفی اگر ایلات متحده به دنبال مداخله نظامی در عراق نباشد، ایرن می تواند از طریق کمک های نظامی خود خلاء قدرت موجود قدرت در عراق را پر کند که این امر خود سبب افزایش مضاعف نفوذ ایران در عراق می گردد.
دورنمای رخداد
مجموعه این چالش ها سبب شده است که انتخاب های ایالات متحده برای عراق دشوار باشد. این کشور تلاش خواهد کرد به گونه ای عمل کند که هزینه های ناشی از محدودیت های یاد شده را پرداخت نکند و لذا شاید به برخی حملات هوایی محدود به مواضع داعش و کمک های مستقیم به دولت عراق بسنده کند.
