فرزاد رمضانی بونش

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

پیروزی محمد مرسی و به قدرت رسیدن وی در مصر نوین بی گمان دارای پیامد ها و تاثیرات گوناگون منطقه ای و بین المللی است. پیامدهایی که به نوبه خود و با توجه به نقش راهبردی مصر در منطقه و جهان عرب بر تحولات و رخدادهای خاورمیانه و شمال آفریقا تاثیرگذار است. در این بین برای بررسی بیشتر نوع سیاست خارجی دولت مرسی و توان وی در تغییر سیاست های گذشته مبارک به گفتگویی با دکتر محمد صالح صدقیان مدیر مرکز عربی مطالعات ایرانی و کارشناس جهان عرب پرداخته ایم:

کلید واژگان: مرسی، سیاست خارجی، ایران، ترکیه، عربستان،  اسرائیل

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به نقش اقتصادی شورای همکاری خلیج فارس در مصر و تحولات یک سال گذشته بین امارات و مصر ، عربستان و مصر و همچنین با توجه به اعلام مرسی در مورد عدم صدور انقلاب وی در سیاست خارجی مصر چه رویکردی در قبال این کشورها خواهد داشت ؟

ما نباید نگاهی غیر واقعی به رابطه اعراب خلیج فارس و مصر داشته باشم. یعنی باید با نگاهی واقعی به روابط مصر و  کشورهای عربی شورای همکاری خلیج فارس نگاه کنیم. مصر مهمترین کشور عرب و در واقع کشوری عرب است، مرکز اتحادیه عرب در آن کشور است و دبیر کل اتحادیه عرب هم بنا به قانون مصری باشد. لذا ما نباید اینگونه تصور کنیم که رابطه مصر با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بد باشد. یعنی بنا به دلایلی این روابط همواه باید عادی و خوب باشد. گذشته از این با توجه به نقش سرمایه گذاری کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در مصر باید این واقعیت را پذیرفت که روابط مصر با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس همواره باید خوب باشد و نمی توان گزینه دیگری مد نظر باشد. در این حال اگر به تحولات کنونی هم نظری داشته باشیم زمانی که مرسی اعلام کرد که ما نمی خواهیم  انقلاب خود را صادر کنیم این امر در حقیقت پیامی مهم برای کشور هایی شورای همکای خلیج فارس در قبال نگرانی های عمده ای در مورد انقلاب مصر و پیروزی اخوان بود .

مرکز بین المللی مطالعات صلح: این هراس و نگرانی در مورد  صدور انقلاب در کشورهای  عربی شورای همکاری خلیج فارس تا چه حدی برطرف شده است؟

در گذشته اخوان رابطه خوبی با  عربستان داشتند اما اکنون رابطه خوبی ندارند و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هم از صدور انقلاب به این کشور ها نگرانند. چرا که اخوان حزبی فرامنطقه ای است. یعنی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هنوز از صدور انقلاب مصر به این کشور (با توجه به وجود تشکیلات اخوان المسلمین در این کشور ها) نگران هستند. چرا برای این کشور ها هنوز مشخص نیست که مرسی دقیقا چگونه با این موضوع رفتار خواهد کرد. یعنی باید توجه داشت که در چهل سال گذشته که در شرایطی که اخوان المسلمین در مصر تحریم و تحت فشار بودند قدرت کنونی را  به دست آورده اند ، حال که در صحنه ریاست جمهوری مصر حضور دارند به چه نسبتی قدرت خود در منطقه افزایش خواهند داد ؟ گذشته از آن باید گفت که در  واقع قدرت اندیشه های اخوان به گونه ای است که من شیعه در جوانی از اندیشه اخوان تاثیر پذیرفتم، چگونه جوانان سنی در کشورهای این حوزه از اندیشه های اخوان متاثر نشوند؟ لذا با توجه به تاثیر پذیری و اندیشه های شخصیت هایی مانند حسن البنا باید گفت اخوان در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس همچنان دارای تاثیر خواهد بود. اما در  نگاهی کلی با توجه به وجود موانعی می توان گفت هنوز مشخص نیست مرسی و اخوان چه رابطه ای را در رابطه با کشورهای  عربی  خلیج فارس در پیش خواهند گرفت.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به سخنان مرسی در مورد پذیرش همه پیمان های گذشته وی با درخواست های داخلی و نوع فشارهای موجود داخلی و خارجی به چه رابطه ای با اسرائیل تن خواهد داد؟

من بعید میدانم که آقای مرسی و دولت مصر قطع رابطه با اسرائیل را مد نظر قرار دهند. علت این امر را باید در وضعیت داخلی مصر جستجو کرد. چرا که اگر مصر با اسرائیل به قطع رابطه بپردازد. معنای آن حالت نه جنگ و نه صلح است. در حالی که اکنون رابطه مصر و  اسرائیل در وضعیت صلح قراردارد و اگر قطع رابطه صورت گیرد دوباره حالت نه جنگ و نه صلح حاکم خواهد شد و وضعیت اقتصادی مصر را تحت فشار قرار خواهد داد. گذشته از این هر گونه قطع رابطه با اسرائل چنانچه در دستور هم قرارگیرد به زودی نمی تواند انجام گیرد. چرا که قواعدی که در سه دهه گذشته در این زمینه حاکم شده است به زودی برطرف نخواهد شد و هر گونه  قطع رابطه با اسرائیل نیاز به زمان دارد. در این حال به نظر من الگوی حزب عدالت و توسعه در ترکیه در رابطه با اسرائیل الگویی مد نظر برای رابطه اسرائیل و ترکیه است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: منظور آن است که  تنشهایی مقطعی صورت میگرد اما قطع رابطه ای صورت نخواهد پذیرفت؟

بله. تا حدی این الگو مد نظر خواهد بود. لذا به نظرمن بعید است قطع رابطه صورت گیرد .

مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه مرسی (با توجه به  شرایط کنونی  اقتصادی و سیاسی مصر)  به رابطه با امریکا و سیاست خارجی این کشور در خاورمیانه چگونه خواهد بود؟

در واقع شخصیت آقای مرسی در بین گرایشهای اخوان المسلین (و تقسیم این گروه به تندرو و محافطه کار و یا چپ و راست ) شخصیت تندرویی نیست و  برخی نیز برای نظرند که مرسی یک لیبرال است. وی در در امریکا درس خواهنده است. اکنون هم اگر به رابطه مصر با امریکا نیز همانند رابطه اسرائیل با مصر نگاه کنیم، قطع رابطه با توجه به نقش اقتصاد و کمک های امریکایی ها  بعید است . گذشته از این نیز مرسی از حضور در اخوان استعفا داده است و این امر در  شرایطی است که  دست وی باز است. یعنی اگر وی هر کاری را  انجام دهد  اخوان به این سیاست که وی از  اعضای اخوان نیست توجه میکند و مرسی نیز میتواند به این امر که  دیگر در اخوان حضور ندارد و خارج از چارچوب اخوان دست به اعمال سیاست هایی میزند اشاره کند. در هر حال بعید است که رخدادهایی  شتاب زده بین مصر و امریکا رخ دهد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش اقتصاد در رابطه مصر و امریکا تا چه حدی تاثیر گذار خواهد بود؟

 در شرایط کنونی باید گفت مصر به این کمک ها احتیاج ندارد و من هم بعید میدانم که این کمک ها هم قطع گردد. در این حال باید در نظر داشت که اخوان و امریکا هم قبلا در مورد مصر به تفاهمی رسیده اند. لذا من بعید میدانم که رخداد مهمی بین  امریکا و مصر در کوتاه مدت و بلند مدت رخ دهد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:با توجه به نوع  تمایلات ترکیه در رابطه با به دست گرفتن رهبری منطقه و واکنشهای منفی سفر پیشین اردوغان به مصر نوع  نگاه کنونی مرسی به اردوغان چگونه خواهد بود ؟

 حزب عدالت و توسعه در ترکیه خود شاخه ای از شاخه های اخوان المسلمین در مصر بوده است. اما باید به این امر هم توجه داشت که ترکیه نمی تواند رهبری برای جهان اسلام بویژه در کشورهای  عربی باشد. یعنی شاید ترکیه در پاکستان و جنوب شرق  آسیا تاثیر داشته باشد، اما نمی تواند در کشورهای عربی تاثیر گسترده داشته و نقش رهبری را داشته باشد. در این حال مرسی  با دولت حزب عدات و توسعه روابط خوبی خواهد داشت و  ارتباط نزدیکی بین دو دولت برقرار خواهد شد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:آیا در  حالی که در یک سال اخیر نقش منطقه ای ترکیه افزایش یافته است به ثبات رسیدن مصر  نقش ترکیه را در منطقه کاهش خواهد داد؟

 باید توجه داشت که با توجه به نقش های عربی مصر و  عرب نبودن ترکیه نمی توان رقابتی را بین دو کشور متصور شد. من درباره ترکیه بر این نظرم که ترکیه نمیتواند در کشورهای عربی الگویی باشد. یعنی ترکیه نه به گونه ای بالفعل و نه بالقوه نمی تواند به  ایفای این نقش بپردازد و همچنین ابزارهایی را برای رهبری کشورهای عربی منطقه دارا نیست.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به قدرت رسیدن مرسی رابطه این کشور  با ایران به چه سمت و سویی جهت خواهد یافت ؟

اخوان المسلمین و ایران از گذشته و از ابتدای انقلاب  اسلامی ایران رابطه خوبی داشته اند. یعنی هر چند رابطه خیلی خوبی نبوده است اما شکل بدی هم نداشته است. اما اکنون هر گونه رابطه مصر با ایران و برقراری روابط خوب و عادی شدن روابط با تهران به دو متغیر و عامل بستگی دارد. نخست رابطه مصر با امریکا بر روی رابطه مصر با ایران تاثیر عمده دارد. دوم اینکه هر گونه روابط مصر با عربستان هم بر روی روابط مصر با ایران تاثیر عمده خواهد داشت. یعنی رابطه  ایران و مصر زیر سایه این دو عامل است و بسته به نوع روابط مصر با  عربستان و امریکا، رابطه  ایران و مصر هم تحت تاثیر خواهد بود. یعنی اکنون که رابطه ایران با عربستان و امریکا در شرایط بدی قرار دارد من بعید می دانم رخداد مهمی هم در رابطه مصر و ایران رخ دهد. به عبارتی شاید ارتباط عادی مصر و ایران برقرار گردد و دو کشور به رابطه دیپلماتیک بپردازند، اما در سالهای آینده هر گوهه رابطه استراتژیک و رفت و آمدهای مقامات دو کشور بعید به نظر میرسد .

مرکز بین المللی مطالعات صلح:کمک های شورای همکاری خاجی فارس تاچه حدی مانع از  برقراری روابط بین ایران و مصر میگردد؟

در واقع عامل اقتصادی عامل بسیار مهمی است ، اما یک عامل است. عامل سیاسی هم نقش دارد. یعنی عامل اقتصادی به تنهایی قادر به ایفای این نقش در روابط ایران و مصر نیست.اما در همین حال هم باید توجه داشت که اکنون حدود سه میلیون کارگر مصری در کشور های  شورای همکاری خلیج فارس حضور دارند و اگر این سه یا پنج میلون نفر اخراج شوند تاثیری مهم در شرایط داخلی مصر برجا می گذارد لذا این امر در نوع رابطه با ایران و این کشورها موثر است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:آیا می توان تصورکرد که  با افزایش ثبات در مصر و همکاری بیشتر مصر با عربستان و ترکیه  محور جدیدی شکل گرفته و به نوعی نقش منطقه ای ایران را کاهش دهند؟

 این امر نمی تواند رخ دهد. چرا که ایران محور مقاومت است و مصر مرسی و اخوان با توجه به کمپ دیوید و رابطه با امریکا و اسرائیل نمیتواند محور مقاومت باشد و به عنوان رقیبی برای ایران در منطقه مطرح گرد. یعنی جایگاه ایران ویژه و در مقابل اسرائیل است و من هم بعید میدانم مصر بتواند جایگاه ایران را به دست آورد. چرا که هم ابزاری برای تحقق این هدف ندارد (مثلا  بنا به کمپ دیوید مصر نمی تواند به حمایت از حزب اله بپردازد) و هم نمی خواهد. گذشته از این همکاری سه کشور ترکیه، مصر و  عربستان هم نمیتواند نقش ایران را تحت تاثیر قرار دهد. چرا که پایگاه این سه کشور پایگاهی دیگر است و پایگاه ایران پایگاه مقاومت است. در این بین هر چند ترکیه در سالهای اخیر به تنشهایی با اسرائیل دست زده اما همچنان ترکیه و عربستان و مصر در اردوگاه سازش قرار دارند و ایران در اردوگاه مقاومت قراردارد. در این بین هم باید در نظر داشت که همکاری بین سه کشور ترکیه  عربستان و مصر بر ایران اثر گذاشته و اردوگاه مقابل ایران را در منطقه قدرت مند تر میکند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در نگاهی کوتاه مدت و بلندمدت سیاست خارجی مصر چه دگرگونی های عمده ای خواهد داشت؟

در واقع در  سیاست های دوران مبارک و در سیاست خارجی و در رابطه با  اسرائیل و مقاومت تعییراتی انجام شده است، اما این تغییرات کنونی به گونه ای خواهد بود که همچون دوران مبارک نباشد. در مقام مقایسه این سیاست خارجی برای ایران و محور مقاومت بهتر است. در این راستا باید در نظر داشت که در بلندمدت ممکن است تغییرات گسترده ای در این هم حوزه رخ دهد.