فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
پیروزی محمد مرسی و به قدرت رسيدن وي در مصر نوين بي گمان داراي پيامد ها و تاثيرات گوناگون منطقه اي و بين المللي است. پيامدهايي كه به نوبه خود و با توجه به نقش راهبردي مصر در منطقه و جهان عرب بر تحولات و رخدادهاي خاورميانه و شمال آفريقا تاثيرگذار است. در اين بين براي بررسي بيشتر نوع سياست خارجي دولت مرسي و توان وي در تغيير سياست هاي گذشته مبارك به گفتگويي با دكتر محمد صالح صدقيان مدير مركز عربي مطالعات ايراني و كارشناس جهان عرب پرداخته ايم:
كليد واژگان: مرسی، سياست خارجي، ايران، تركيه، عربستان، اسرائيل
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به نقش اقتصادي شوراي همكاري خليج فارس در مصر و تحولات يك سال گذشته بين امارات و مصر ، عربستان و مصر و همچنين با توجه به اعلام مرسي در مورد عدم صدور انقلاب وي در سياست خارجي مصر چه رويكردي در قبال اين كشورها خواهد داشت ؟
ما نبايد نگاهي غير واقعي به رابطه اعراب خليج فارس و مصر داشته باشم. يعني بايد با نگاهي واقعي به روابط مصر و كشورهاي عربي شوراي همكاري خليج فارس نگاه كنيم. مصر مهمترين كشور عرب و در واقع كشوري عرب است، مركز اتحاديه عرب در آن كشور است و دبير كل اتحاديه عرب هم بنا به قانون مصري باشد. لذا ما نبايد اينگونه تصور كنيم كه رابطه مصر با كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس بد باشد. يعني بنا به دلايلي اين روابط همواه بايد عادي و خوب باشد. گذشته از اين با توجه به نقش سرمايه گذاري كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس در مصر بايد اين واقعيت را پذيرفت كه روابط مصر با كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس همواره بايد خوب باشد و نمي توان گزينه ديگري مد نظر باشد. در اين حال اگر به تحولات كنوني هم نظري داشته باشيم زماني كه مرسي اعلام كرد كه ما نمي خواهيم انقلاب خود را صادر كنيم اين امر در حقيقت پيامي مهم براي كشور هايي شوراي همكاي خليج فارس در قبال نگراني هاي عمده اي در مورد انقلاب مصر و پيروزي اخوان بود .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اين هراس و نگراني در مورد صدور انقلاب در كشورهاي عربي شوراي همكاري خليج فارس تا چه حدي برطرف شده است؟
در گذشته اخوان رابطه خوبي با عربستان داشتند اما اكنون رابطه خوبي ندارند و كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس هم از صدور انقلاب به اين كشور ها نگرانند. چرا كه اخوان حزبي فرامنطقه اي است. يعني كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس هنوز از صدور انقلاب مصر به اين كشور (با توجه به وجود تشكيلات اخوان المسلمين در اين كشور ها) نگران هستند. چرا براي اين كشور ها هنوز مشخص نيست كه مرسي دقيقا چگونه با اين موضوع رفتار خواهد كرد. يعني بايد توجه داشت كه در چهل سال گذشته كه در شرايطي كه اخوان المسلمين در مصر تحريم و تحت فشار بودند قدرت كنوني را به دست آورده اند ، حال كه در صحنه رياست جمهوري مصر حضور دارند به چه نسبتي قدرت خود در منطقه افزايش خواهند داد ؟ گذشته از آن بايد گفت كه در واقع قدرت انديشه هاي اخوان به گونه اي است كه من شيعه در جواني از انديشه اخوان تاثير پذيرفتم، چگونه جوانان سني در كشورهاي اين حوزه از انديشه هاي اخوان متاثر نشوند؟ لذا با توجه به تاثير پذيري و انديشه هاي شخصيت هايي مانند حسن البنا بايد گفت اخوان در كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس همچنان داراي تاثير خواهد بود. اما در نگاهي كلي با توجه به وجود موانعي مي توان گفت هنوز مشخص نيست مرسي و اخوان چه رابطه اي را در رابطه با كشورهاي عربي خليج فارس در پيش خواهند گرفت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به سخنان مرسي در مورد پذيرش همه پيمان هاي گذشته وي با درخواست هاي داخلي و نوع فشارهاي موجود داخلي و خارجي به چه رابطه اي با اسرائيل تن خواهد داد؟
من بعيد ميدانم كه آقاي مرسي و دولت مصر قطع رابطه با اسرائيل را مد نظر قرار دهند. علت اين امر را بايد در وضعيت داخلي مصر جستجو كرد. چرا كه اگر مصر با اسرائيل به قطع رابطه بپردازد. معناي آن حالت نه جنگ و نه صلح است. در حالي كه اكنون رابطه مصر و اسرائيل در وضعيت صلح قراردارد و اگر قطع رابطه صورت گيرد دوباره حالت نه جنگ و نه صلح حاكم خواهد شد و وضعيت اقتصادي مصر را تحت فشار قرار خواهد داد. گذشته از اين هر گونه قطع رابطه با اسرائل چنانچه در دستور هم قرارگيرد به زودي نمي تواند انجام گيرد. چرا كه قواعدي كه در سه دهه گذشته در اين زمينه حاكم شده است به زودي برطرف نخواهد شد و هر گونه قطع رابطه با اسرائيل نياز به زمان دارد. در اين حال به نظر من الگوي حزب عدالت و توسعه در تركيه در رابطه با اسرائيل الگويي مد نظر براي رابطه اسرائيل و تركيه است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: منظور آن است كه تنشهايي مقطعي صورت ميگرد اما قطع رابطه اي صورت نخواهد پذيرفت؟
بله. تا حدي اين الگو مد نظر خواهد بود. لذا به نظرمن بعيد است قطع رابطه صورت گيرد .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه مرسي (با توجه به شرايط كنوني اقتصادي و سياسي مصر) به رابطه با امريكا و سياست خارجي اين كشور در خاورميانه چگونه خواهد بود؟
در واقع شخصيت آقاي مرسي در بين گرايشهاي اخوان المسلين (و تقسيم اين گروه به تندرو و محافطه كار و يا چپ و راست ) شخصيت تندرويي نيست و برخي نيز براي نظرند كه مرسي يك ليبرال است. وي در در امريكا درس خواهنده است. اكنون هم اگر به رابطه مصر با امريكا نيز همانند رابطه اسرائيل با مصر نگاه كنيم، قطع رابطه با توجه به نقش اقتصاد و كمك هاي امريكايي ها بعيد است . گذشته از اين نيز مرسي از حضور در اخوان استعفا داده است و اين امر در شرايطي است كه دست وي باز است. يعني اگر وي هر كاري را انجام دهد اخوان به اين سياست كه وي از اعضاي اخوان نيست توجه ميكند و مرسي نيز ميتواند به اين امر كه ديگر در اخوان حضور ندارد و خارج از چارچوب اخوان دست به اعمال سياست هايي ميزند اشاره كند. در هر حال بعيد است كه رخدادهايي شتاب زده بين مصر و امريكا رخ دهد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش اقتصاد در رابطه مصر و امريكا تا چه حدي تاثير گذار خواهد بود؟
در شرايط كنوني بايد گفت مصر به اين كمك ها احتياج ندارد و من هم بعيد ميدانم كه اين كمك ها هم قطع گردد. در اين حال بايد در نظر داشت كه اخوان و امريكا هم قبلا در مورد مصر به تفاهمي رسيده اند. لذا من بعيد ميدانم كه رخداد مهمي بين امريكا و مصر در كوتاه مدت و بلند مدت رخ دهد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:با توجه به نوع تمايلات تركيه در رابطه با به دست گرفتن رهبري منطقه و واكنشهاي منفي سفر پيشين اردوغان به مصر نوع نگاه كنوني مرسي به اردوغان چگونه خواهد بود ؟
حزب عدالت و توسعه در تركيه خود شاخه اي از شاخه هاي اخوان المسلمين در مصر بوده است. اما بايد به اين امر هم توجه داشت كه تركيه نمي تواند رهبري براي جهان اسلام بويژه در كشورهاي عربي باشد. يعني شايد تركيه در پاكستان و جنوب شرق آسيا تاثير داشته باشد، اما نمي تواند در كشورهاي عربي تاثير گسترده داشته و نقش رهبري را داشته باشد. در اين حال مرسي با دولت حزب عدات و توسعه روابط خوبي خواهد داشت و ارتباط نزديكي بين دو دولت برقرار خواهد شد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:آيا در حالي كه در يك سال اخير نقش منطقه اي تركيه افزايش يافته است به ثبات رسيدن مصر نقش تركيه را در منطقه كاهش خواهد داد؟
بايد توجه داشت كه با توجه به نقش هاي عربي مصر و عرب نبودن تركيه نمي توان رقابتي را بين دو كشور متصور شد. من درباره تركيه بر اين نظرم كه تركيه نميتواند در كشورهاي عربي الگويي باشد. يعني تركيه نه به گونه اي بالفعل و نه بالقوه نمي تواند به ايفاي اين نقش بپردازد و همچنين ابزارهايي را براي رهبري كشورهاي عربي منطقه دارا نيست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به قدرت رسيدن مرسي رابطه اين كشور با ايران به چه سمت و سويي جهت خواهد يافت ؟
اخوان المسلمين و ايران از گذشته و از ابتداي انقلاب اسلامي ايران رابطه خوبي داشته اند. يعني هر چند رابطه خيلي خوبي نبوده است اما شكل بدي هم نداشته است. اما اكنون هر گونه رابطه مصر با ايران و برقراري روابط خوب و عادي شدن روابط با تهران به دو متغير و عامل بستگي دارد. نخست رابطه مصر با امريكا بر روي رابطه مصر با ايران تاثير عمده دارد. دوم اينكه هر گونه روابط مصر با عربستان هم بر روي روابط مصر با ايران تاثير عمده خواهد داشت. يعني رابطه ايران و مصر زير سايه اين دو عامل است و بسته به نوع روابط مصر با عربستان و امريكا، رابطه ايران و مصر هم تحت تاثير خواهد بود. يعني اكنون كه رابطه ايران با عربستان و امريكا در شرايط بدي قرار دارد من بعيد مي دانم رخداد مهمي هم در رابطه مصر و ايران رخ دهد. به عبارتي شايد ارتباط عادي مصر و ايران برقرار گردد و دو كشور به رابطه ديپلماتيك بپردازند، اما در سالهاي آينده هر گوهه رابطه استراتژيك و رفت و آمدهاي مقامات دو كشور بعيد به نظر ميرسد .
مرکز بین المللی مطالعات صلح:كمك هاي شوراي همكاري خاجي فارس تاچه حدي مانع از برقراري روابط بين ايران و مصر ميگردد؟
در واقع عامل اقتصادي عامل بسيار مهمي است ، اما يك عامل است. عامل سياسي هم نقش دارد. يعني عامل اقتصادي به تنهايي قادر به ايفاي اين نقش در روابط ايران و مصر نيست.اما در همين حال هم بايد توجه داشت كه اكنون حدود سه ميليون كارگر مصري در كشور هاي شوراي همكاري خليج فارس حضور دارند و اگر اين سه يا پنج ميلون نفر اخراج شوند تاثيري مهم در شرايط داخلي مصر برجا مي گذارد لذا اين امر در نوع رابطه با ايران و اين كشورها موثر است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:آيا مي توان تصوركرد كه با افزايش ثبات در مصر و همكاري بيشتر مصر با عربستان و تركيه محور جديدي شكل گرفته و به نوعي نقش منطقه اي ايران را كاهش دهند؟
اين امر نمي تواند رخ دهد. چرا كه ايران محور مقاومت است و مصر مرسي و اخوان با توجه به كمپ ديويد و رابطه با امريكا و اسرائيل نميتواند محور مقاومت باشد و به عنوان رقيبي براي ايران در منطقه مطرح گرد. يعني جايگاه ايران ويژه و در مقابل اسرائيل است و من هم بعيد ميدانم مصر بتواند جايگاه ايران را به دست آورد. چرا كه هم ابزاري براي تحقق اين هدف ندارد (مثلا بنا به كمپ ديويد مصر نمي تواند به حمايت از حزب اله بپردازد) و هم نمي خواهد. گذشته از اين همكاري سه كشور تركيه، مصر و عربستان هم نميتواند نقش ايران را تحت تاثير قرار دهد. چرا كه پايگاه اين سه كشور پايگاهي ديگر است و پايگاه ايران پايگاه مقاومت است. در اين بين هر چند تركيه در سالهاي اخير به تنشهايي با اسرائيل دست زده اما همچنان تركيه و عربستان و مصر در اردوگاه سازش قرار دارند و ايران در اردوگاه مقاومت قراردارد. در اين بين هم بايد در نظر داشت كه همكاري بين سه كشور تركيه عربستان و مصر بر ايران اثر گذاشته و اردوگاه مقابل ايران را در منطقه قدرت مند تر ميكند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در نگاهي كوتاه مدت و بلندمدت سياست خارجي مصر چه دگرگوني هاي عمده اي خواهد داشت؟
در واقع در سياست هاي دوران مبارك و در سياست خارجي و در رابطه با اسرائيل و مقاومت تعييراتي انجام شده است، اما اين تغييرات كنوني به گونه اي خواهد بود كه همچون دوران مبارك نباشد. در مقام مقايسه اين سياست خارجي براي ايران و محور مقاومت بهتر است. در اين راستا بايد در نظر داشت كه در بلندمدت ممكن است تغييرات گسترده اي در اين هم حوزه رخ دهد.
